Basın İş Kanununda da TBK’da ve İş K.’daki düzenlemeler gibi ücret, gazeteciye yaptığı işin karşılığı olarak ödenmektedir. Ücretin ayın, emtia gibi para dışındaki bir malla ödenmesi mümkün değildir.
Daha önce kısaca değinildiği üzere prim, komisyon, parça başı ücret götürü
ücret gibi ücretin çeşitli tespit yöntemi bulunmaktadır. Basın iş sözleşmesine
dayanılarak ödenen zamana göre ücret ile basın iş sözleşmesi kapsamı dışındaki işler karşılığı gazeteciye ve serbest gazetecilere ürettikleri fotoğraf, yazı, haber için ödenen
139 Y. 9. HD., T. 13.12.2016, E. 2016/17867, K. 2016/22085, <www.lexpera.com.tr>, Erişim tarihi: 12.07.2018. SÜZEK, s. 385. SİMİL, Cemil, Belirsiz Alacak Davası, (İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2013) s. 383 vd.
38
telif ücreti olarak adlandırılan parça başı ücret140 yukarıda tanımlanan ücret ödeme yöntemlerinden en sık rastlanılanlardandır.
Basın iş sözleşmesine tabi olarak çalışan gazetecinin ücreti ve ücretinde meydana gelecek değişikliklerin sözleşmesinde yer alması ve her iki senede bir sözleşmede belirtilen yüzde oranında terfi zammına hak kazanması yasal zorunluluk olup söz konusu hüküm ile kastedilen sözleşmede daha az bir süre kararlaştırılmadıkça her iki senede bir gazetecinin ücretinde artış yapılacağıdır141.
BİK m. 15/1 hükmü, gazetecinin, basın iş sözleşmesinde kararlaştırılmayan ve yerine getirilmesi işverence talep edilen işlerden veya işverenin sipariş ettiği veya yayınlanmasına karar verilen yazılarından da ücret alacağını düzenlemektedir. 212 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikten önce anılan maddede bir mevkutede çalışan
gazeteci142 ifadesine sahipti. Yapılan değişiklikle mevkute dışındaki BİK
kapsamındaki diğer işyerlerinde çalışan gazeteciler de sözleşme dışı işlerden gelir elde etme imkanına sahip olmuştur143. BİK m. 15/1 kapsamında kalan işler için ne kadar ücret ödeneceği kanunla düzenlenmediğinden emsal işyerlerinde bu tip işler için ödenen ücret ya da işyerindeki uygulamalar ile meslek birliklerinin görüşleri dikkate alınarak bir çözüme ulaşılmalıdır.144
1. Ücret ödeme zamanı
BİK m. 14/1 hükmü gazetecinin ücretinin her ay peşin olarak ödeneceğini145 düzenlemektedir. Madde metnindeki ay ifadesinden anlaşılması gereken takvim
140 GÖKÇEK KARACA, s. 122.
141 ULUCAN, Devrim, “Basın İş Kanununda Ücret ve Hükümleri”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku 2005 Yılı Mayıs Toplantısı, Basın İş Hukuku Genel Esasları ve Uygulama Sorunları, (İstanbul: Legal Yayıncılık, Şubat 2006), s. 37 – 53. GÖKÇEK KARACA, s. 123.
142 RG. 19.02.1954 tarih, 8638 sayı.
143 GÖKTAŞ/ÇİL gazetecinin bu işleri kabul zorunluluğunun bulunmadığını, işverenin talep ettiği işlerin akde muhalefet teşkil etmesi halinde gazetecinin (eski BK m. 345) TBK m. 437 hükmü gereğince sözleşmeyi haklı nedenle feshederek tazminat talep edilebileceği görüşündedir. s. 241.
144 GÖKTAŞ/ÇİL, s. 241.
145 Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde en az 5 gazeteci çalıştıran işverenlerin (m. 6) ve işverenin gazeteci dışında 4857 sayılı İş K. çerçevesinde işçi olarak kabul edilen kişileri çalıştırması halinde ise gazeteci ve işçi sayısının toplamının en az 5 olması halinde ödemelerin banka eli ile ödeneceği (m. 7) hükümlerine amirdir.
39
zamanı olan ay değil gazetecinin çalışmaya başladığı günden itibaren geçecek olan 1 aylık süredir.146
BİK, 212 sayılı yasa ile değiştirilmeden evvel aksi sözleşme ile kararlaştırılmaması halinde ücretin peşin ödeneceği şeklinde düzenlemeye sahipken, değişiklikle birlikte, artık hüküm emredici nitelik kazanmış olup bunun aksinin kararlaştırılması mümkün değildir147. GÖKÇEK KARACA, bu görüşünü kanun metninde yer alan her ay peşin ödeme hükmünün zorunluluğu ifade ettiğini, bu nedenle günlük, haftalık, 15 günlük ödemelerin kabul edilemeyeceğini, ödemenin aylık yapılması yerine başka şekilde gerçekleştirilmesinin kararlaştırılmasının kanun hükmünü dolanmak olduğu, günlük ödemenin yapılacağının mümkün görülmesi halinde, kanun koyucunun basın iş sözleşmesinin gazetecinin kusuru olmaksızın feshedilmesi halinde çalışılmayan döneme ait ücretin iadesinin istenemeyeceği şeklindeki BİK m. 14/3 hükmüne yer vermeye gerek duymayacağı gerekçesine dayandırmaktadır148. Ancak, tarafların ücretin haftalık veya 15 günlük sürelerle peşin ödenebileceğine dair görüşler de vardır149. Yargıtay bir kararında, her ne kadar kanun ücretin peşin ödeneceği düzenlenmiş olsa da sürekli olarak ücretin çalışıldıktan sonra ödenmesine gazeteci tarafından karşı çıkılmamasını, ödemelerin çalışıldıktan sonra ödeneceği yönünde iş şartı haline geldiğini kabul etmiştir150. Kanaatimizce, söz konusu hükmün açık ifadesi, ödemelerin kanunda düzenlenen zaman diliminden farklı zamanlarda ödenmesine imkan tanımadığından (örneğin haftalık, 15 günlük gibi)151 Yargıtay’ın bu kararı isabetli değildir.
BİK m. 14/2 hükmü ücretin zamanında ödenmemesi halinde gecikilen her gün için ücretin %5 fazlası ile ödeneceğini öngörmektedir. Ayrıca, ücretin zamanında
146 GÖKTAŞ/ÇİL, s. 180. SÜMER, s. 121.
147 ULUCAN, Devrim, s. 38. GÖKÇEK KARACA, s. 134. SÜMER, 120.
148 GÖKÇEK KARACA, s. 135. ULUCAN, s. 42. Aynı yönde görüş için SÜMER 120 – 121.
149 GÖKTAŞ/ÇİL, s. 180.
150 Y. 9. HD., T. 21.11.2000, E. 2000/11993, K. 2000/17057, GÖKTAŞ/ÇİL, s. 228.
40
ödenmemesi veya ödemenin banka hesabına yapılmaması (m. 27/1), askerlik (m. 27/2) ve mahkumiyet halinde ücretin ödenmemesi (m. 27/3) halinde işveren idari para cezası ödemeye mahkum edilir.
2. Ücret miktarı
TBK m. 401 hükmüne göre çalışana ödenecek ücretin miktarı, bireysel iş veya toplu iş sözleşmesinde tespit edilen tutar olup bu yönde sözleşmede bir düzenleme olmaması halinde ise ödenecek ücretin miktarı asgari ücretten az olmamak kaydıyla emsal ücrettir. Emsal ücretten anlaşılması gereken benzer işte çalışan işçiye ödenen ücrettir152. İş K. m. 39/1 hükmü, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca153 Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun her iki yılda bir İş Kanunu kapsamında olsun olmasın tüm işçileri kapsayacak şekilde asgari ücretin tespit edileceğini düzenlemekte olup bu komisyonca tespit edilen asgari ücret miktarı gazeteciler için de uygulanacak asgari tutardır.
Görülüyor ki, bir özel hukuk sözleşmesi olan basın iş sözleşmesi ile çalışan gazeteciye ödenecek ücret bireysel iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılan ücrettir. Öte yandan BİK m. 4/2-b hükmü gereğince basın iş sözleşmesinde ücretin gösterilmesi zorunluluğu mevcut olup asgari ücretten az bir ücretin kararlaştırılması mümkün değildir154. Söz konusu yükümlülüğe uyulmaması halinde sözleşme hükümsüz sayılmayacak, işveren BİK m. 26/a hükmü gereğince cezai yaptırımla karşı karşıya kalacaktır155. Sözleşmenin yazılı olmaması ya da sözleşmede ücretin belirlenmemiş olması halinde eğer gazeteciye ödenecek ücret,
152 SÜZEK, s. 386. “İş sözleşmesinde ücretin kararlaştırılmadığı hallerde ücretin miktarı, işçinin kişisel özellikleri, işyerindeki ya da meslekteki kıdemi, meslek unvanı, yapılan işin niteliği, iş sözleşmesinin türü, işyerinin özellikleri, emsal işçilere o işyerinde ya da başka işyerlerinde ödenen ücretler, örf ve adetler göz önünde tutularak belirlenir.” Y. 9. HD., E. 2015/26850, K. 2017/11566, T. 4.7.2017, Erişim tarihi: 10.01.2019, <www.kazanci.com>.
153 09.07.2018 tarih, 30473 sayılı 3. mükerrer RG.’de yayınlanan 703 sayılı Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin m. 3 ve 4 hükümleri ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yerine Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı kurulmuştur.
154 ŞAKAR, Müjdat, İş Hukuku Uygulaması Bireysel ve Toplu İş Hukuku Basın İş Hukuku Deniz İş Hukuku, (İstanbul: Der Yayınevi, 2005), s. 288.
41
tanık, banka makbuzu, bordro gibi delillerle kanıtlanabiliyorsa ücretin belirlendiği kabul edilecektir156. Aksi takdirde İş K. m. 39/1 düzenlemesi uygulama alanı bulacaktır.
3. Ücretin ödenme şekli
TBK m. 99, para borçlarının ülke parasıyla ödeneceği, sözleşmede aynen ödeme veya bu anlama gelen başkaca bir ifade bulunmadıkça; borçlu tarafından ödemenin yapılacağı gündeki rayiç üzerinden de ödeme yapılabileceği, alacaklının da fiili ödeme günündeki rayiç üzerinden Türk Lirası olarak ödeme talep edebileceği hükmüne amirdir. İş K. m. 32/2 hükmüne göre de kural olarak ücret, Türk parası ile ödenmelidir. Ancak, taraflar sözleşme ile yabancı para üzerinden ücret ödenmesini kararlaştırabilecekleri gibi ücret, ödeme günündeki rayiç üzerinden Türk parası olarak da ödenebilir. Bu itibarla asıl ücretin bono, kupon veya yurtta geçerli bir parayı temsil ettiği iddia olunan senet veya başka bir şekilde ödenmesi mümkün değildir (İş K. m. 32/4).
Öte yandan 06.10.2018 tarih, 30557 sayılı T.C. Resmi Gazetede yayınlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile tebliğin mülga 8 inci maddesi yeniden düzenlenmiş olup yurt dışında ifa edilecek işler hariç Türkiye’de yerleşik kişilerin arasında akdedilecek iş sözleşmelerinde ödemelerin döviz cinsinden ya da dövize endeksli olarak yapılması kararlaştırılamamaktadır (m. 8/3). 16.11.2018 tarih, 30597 sayılı RG.’de yayınlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/52) m. 1 hükmü ile 8.2.2008 tarihli ve 26801 sayılı RG.’de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’in m. 8/7 hükmü değiştirilmiş, Türkiye Cumhuriyeti Devleti
ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri, (m. 7/a), Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri (m. 7/c), Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; Türkiye’de başlayıp yurtdışında sonlanan, yurtdışında başlayıp Türkiye’de sonlanan veya yurt dışında başlayıp yurtdışında sonlanan hizmet
42
sözleşmeleri (m. 7/ç), söz konusu yasak dışında bırakılmıştır. Dolayısıyla Türkiye’de
yerleşik basın kuruluşunun yurtdışında çalışan ya da Türkiye’de yerleşik yabancı gazeteci ile yapacağı sözleşmede ödemenin yabancı para üzerinden yapılması kararlaştırılabilecektir.