İş Etüdü Yaklaşımları

İş etüdünün temel yaklaşımlarında, bir insanın işini hangi yöntemlerle gerçekleştirildiğinden başlayarak, işin gerektirdiği süreler, işyerindeki politikaların iş verimine etkileri, teşvik uygulamalarının etkinliği, ücret politikalarına esas olan iş değerlendirmeleri gibi çok çeşitli yaklaşımları düşünebiliriz. Bu tür yaklaşımlar 1950’lere kadar iş-zaman ya da işlem-zaman etüdleri olarak bilinirdi. Günümüzde ise zaman araştırmaları “Metod” ve işlem araştırmaları ise “İş Değerlendirme” olarak benimsenmiştir. Aslında her iki yaklaşımın tekniklerinde önemli bir değişiklik sözkonusu değildir.

Bu teknik, asrın başında Gilbreth’ler tarafından geliştirilmiştir. Teknik olarak, bir iş sırasında yapılan tüm hareketleri incelemeyi içerir. Son zamanlarda işlemlerin incelenmesi yanında, bu iş ve işlemlerin daha verimli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için gerekli araç ve gerecin tasarımı konuları da metod araştırmaları arasında görülmeye başlanmıştır. Amaç, yapılan işlemlerin en gerekli hareketler ile gerçekleştirilmesi ve insan beceri ve yeteneklerinin desteklenmesi çarelerini araştırmaktadır. Metod araştırmalarına ergonomik tekniklerin önemli katkıları olacağı açıktır. İşgörenin optimal işgörme alanları, reaksiyon zamanı, görme ve incelikli algılama yetenekleri, optimal yerleşim ve

dinamik antropometri yaklaşımları gibi prensipler metod araştırmalarında yol gösterici olabilirler. Ancak, iş etüdü yaklaşımlarında metod araştırmalarının gerektiği ölçülerde kullanılmadığını bilmekte de yarar vardır. Bu nedenle, vardiya ya da akort iş rejimlerinde beklenen iş veriminin altında performans görülmesi yanında işgörenlerin iş hevesi kayıpları ile önemli verim kayıplarının oluştuğu bilinmektedir.

Günümüzde, iş değerlendirme konu başlığı altında yapılan çalışmalar genelde bir zaman etüdü düzeyinde kalmaktadır. Oysa, iş değerlendirme çalışmalarında belli işlerin bitirme süreçleri ve işlem zamanları saptanırken ayrıca, değerlendirmesi yapılan iş ve işlemlerin tüm performansa oranı, hızı, efor düzeyi gibi konulara da eğilmek gerekir.

İş oranı konusunda ilk çalışma yapan araştırmacı Bedaux’dur. Araştırmacı, normal bir iş saati içinde işçilerin, teorik olarak 60 dakikalık iş şeklinde kabul edilebilecek düzeyde iş çıkardığını kabul etmiştir. İş hevesi fazla ya da herhangi bir yöntemle iş verimine teşvik edilmiş işgörenlerin ise bu kritere göre bir saatte 80 dakikalık iş çıkarabileceklerini düşünmüştür. Bedaux’un metodunu ortaya attığı zamanlar, bir saatte 80 dakikalık iş çıkaran işçilerin sayısı parmakla gösterilecek düzeyde iken, zamanla bu kriterin yeterli duyarlılıkla ölçü vermediği görülerek yerine BSI 100 ve 125, Westinghous dereceleme sistemi gibi yeni yaklaşımlar getirmiştir. BSI 100 ve 125 dereceleri, işe yeni başlamış bir işgörenin kısa bir zamanda erişebileceği performans düzeyi karşılığı olarak alınmış ve bu tür işçilerin işlem zamanları da ölçülerek bir “Temel Zaman” kavramı ortaya çıkarılmıştır.

Temel Zaman = Ölçülen Zaman X BSI derecesi / 100

formülüne göre, 12.5 saniyede tamamlanan bir işlem, iş verimi ve iş hevesi derecesi olarak 125 ile değerlendirilirse, bu işlemin temel zamanı 15.5 saniye olarak bulunmaktadır. Buradan hareketle 13.5 saniyede bitirilen bir işlemin BSI derecesi 115, işlem süresi 14.2 saniye olan bir işlemin ise BSI derecesi 110 olarak bulunmaktadır. Aynı şekilde bir temel zaman saptanarak 100 ve 125 arasında puanlanabilen bir Temel İşlem Süresi İndeksi geliştirirken, bu derecelemeye; ortam koşulları, işçinin eğitim düzeyi, çalışma ritmi alışkanlıkları, kişisel beceri

faktörü gibi incelikleri de eklemek mümkündür. Westinghouse sistemi de aynı şekilde bir dereceleme sistemidir ve normal işlem zamanlarını bulmayı amaçlar.

Önceden saptanmış işlem zamanları sistemi de (Pre-determined Motion and Time System-PMTS) işgörenin belli bir işi yaparken gerçekleştirebildiği ya da gerçekleştirmesi beklenen hareketlerinin incelikli analizini esas alır. Böylece saptanacak ünite zamanlarının toplamı, belli bir operasyon için gerekli süreyi verir. Bu operasyonunun derecelendirilmesinde de bilinen puanlama yöntemlerinden biri kullanılır. Her işlem, daha önce yapılan işlemlerden bağımsız bir şekilde zaman değerlendirmesine tabi tutulur. Böylece, belli ve daha önceden zamanlanmış işlemler ile gerçekleştirilecek yeni iş ve işlemlerin zamanını tahmin etmek kolaylaşmış olur. Dikkatli bir şekilde saptanmış PMTS verileri, iş ve zaman değerlendirmelerini tekrar tekrar yapmak zorunluluğunu ortadan kaldırır.

PMTS sisteminin uygulanmasında en büyük güçlük, bir iş ya da işlemi alt bölümlerine ayırabilmektir. Çoğu hallerde iş ya da işlemin zaman değerlendirmelerinde, öğrenme etkisinin saptanabilmesi güçtür. Oysa, bu önceden saptanan işlem zamanları sisteminin başarısı, bir operasyonunun alt bölümleri için saptanmış zaman standartlarının güvenilir olmasına bağlıdır. Ayrıca, PMTS standartlarına, işin ve işyerinin özellikleri nedeni ile eklenmesi gerekecek zamanın ve buna etkili faktörlerinin saptanmasında büyük ölçüde titizlik gerekir.

İş etüdü çalışmalarında, toparlanmak için dinlenme süresi şeklinde ifade edilen “yorgunluk payı” ilk zamanlar, her işlem için ayrı ayrı hesaplanırdı. Bugün de bazı endüstrilerde, geniş bir işlem yelpazesi içindeki her işlem için, yapılan işin şekline uygun bir dinlenme payı ayırma yaklaşımı kullanılmaktadır. Bu gibi tablolarda, yapılan işlemlerin fiziksel yükü dikkate alınmış gibi görünse de, çoğu hallerde bu yük biyolojik ve fizyolojik değerlendirme yaklaşımları ile saptanamamaktadır. Genelde tercih edilen şekil, ortalama bir şekilde ve işlem zamanının yüzde 15’i kadar bir yorgunluk payının ilave edilmesidir. İşgören isterse bu zamanı dinlenme amacına kullanır ya da isterse arttırma için dinlenmeden geçirir.

Buraya kadar incelenen tüm iş etüdü yaklaşımları, ergonomik gerçekleri dikkate alarak, bilimsel ölçme ve değerlendirme yöntemleri ile “Gerçek İşlem Süreleri” ve “Gerçek Dinlenme Payı” süreçlerini dikkate aldıklarında, ergonomi

bilim alanının gerçek amacı olan insanca işgörme yolunda gelişim sağlanabilecektir.