İğneler

Dikiş dikmek ve işleme yapmak için kullanılan ucu sivri, baş tarafında ipliğin geçmesi için deliği bulunan çelikten yapılmış araçtır ve kullanıldığı yere göre de isim alır.

Ucu sivri iğneler: Kumaşa batıp, çıkarak yapılan çiçek çalışmasında kullanılır.

Ucu küt iğneler: Kumaşa daha az batırılarak yapılan yüzeysel çalışılan çiçeklerde kullanılır.

İğnelerin ebatları farklıdır. Hafif ve kumaşlar için ince iğneler, kalın kumaşlar için daha büyük iğneler vardır. İğnelerin kurdele geçirilecek gözleri büyük olmalıdır ki, kurdele rahat geçebilsin. Bazı iğnelerin kurdele geçirilen delikleri özel bir madde kaplıdır ve rengi sarıdır. Buda kumaştan kurdelenin rahat geçmesini sağlar.

Dikiş İğnesi: Dikiş iğnesinin başı gövdesi ile oranlı ve ipliği koparmaması için deliğinin içi pürüzsüz olmalıdır.

Boncuk İğnesi: Boncuğun rahatça geçebilmesi için çok ince ve uzun, delikli özellikte üretilmiş iğnelerdir.

Yorgan İğnesi: Dikiş iğnesinden büyük ve kalın iğne. Bunlar yuvarlak veya uzun delikli büyük iğnelerdir. 5 cm’den 18 cm’ye kadar çeşitli uzunlukta olurlar. Büyükleri şilte, küçükleri yorgan dikiminde kullanılır.

Toplu İğne: Yuvarlak başlıklı tutturma iğnesi

Makine İğneleri: Dikiş ve işleme makinelarında kullanılan tekli, çiftli, üçlü ve kelebek iğneler

2.2.4.3. Tebeşir

Desenin çizimi ya da kumaşa geçirilmesinde kullanılır.

2.2.4.4. Dikiş Yüksüğü:

Dikiş yüksüğü eli yıpratmadan dikmede yardımcı olan bir araçtır. Tepesi kesik, içi oyuk bir koni şeklinde olup, iğneyi kolayca itmek için parmak bu oyuğa sokulur.

Kadınların kullandıkları yüksüklerin yalnızca bir ucu açıktır. Erkek terziler, yorgancılar, döşemeciler ve kunduracıların kullandıkları yüksüklerin iki ucuda açıktır.

2.2.4.5. Makas:

Makas iç kısımları keskin olan, yassı iki koldan meydana getirilmiş bir alettir. Bu kollar (X) şeklinde yerleştirilmiştir aralarına konulan şeyi kesmek için birbirine yaklaştırılıp uzaklaştırılırlar. İyi cins makaslar su verilmiş çelikten yapılır. (Aker, Bostancıoğlu, 1970, s.424-425)

2.2.4.6. İplikler:

İplikler en önemli gereçlerdir, iyi sonuç almak için daima iyi iplik kullanılır.

Pamuk İplikler

Pamuk bitkisinin çevresinde oluşan tohumdan liflerden elde edilir.

Merserize İplikler

Pamuk ipliğinin merserize edilmiş halidir. Çok sağlam iplik türüdür.

Sentetik İplikler

Naylon tipi ipliklerdir, çok sağlamdır.

2.2.4.7. Çirpi İpi

Bos büyük bir makaraya 2,5 m kadar pamuklu kalın ipin, bir ucundan sabitlenmesiyle elde edilen çizim yapmada kullanılan bir araçtır. Kullanılacağı zaman ipin tamamı tebeşir tozuna bulanır. Çirpi ipi yorgan üzerinde çizim yapılacak yere getirilir, ip gerdirilir, ortasından yukarı 15-20 cm kadar kaldırılır. Bırakıldığında oluşan titreşimle tebeşir tozları yorgan yüzeyinde istenilen çizgiyi oluşturur.

(Yardımcı, 2008, s.17)

2.2.4.8. Çubuk

Kızılcık, nar ya da zeytin ağacından yapılmış 100-120cm uzunluğunda ince bir sopa. Yorgan içine yün yerleştirildikten sonra yünü düzeltmek için kullanılır.

(www.yorgancilarodası.com 01/10/2009)

2.2.4.9 Kumaşlar

İpliklerin birbiri üzerinden geçirilmesi suretiyle meydana getirilen dayanıklı ve esnek yüzeylere dokuma-kumaş denir.

Yorgan astarlarında kullanılan kumaşlar: mermerşahi denilen ince dokunmuş bezler, patiskalar ve amerikan bezleridir.

Yorgan yüzünde kullanılan kumaşlar ise; ipek saten, pamuk saten, kadife, basma ve diğer çeşit kumaşlardır. (Duman, 2007, s.19)

2.2.4.9.1. İpek

İpeğin öyküsü tarihin çok derinliklerine kadar iner. Anlatıldığına göre, Çin Kraliçesi Hsi Ling M.Ö. 2640 yılında, dut ağacı yaprakları arasında oluşan kozaların kumaş için dokunabilen ince liflerin olduğunu görmüş. İpek yapımı Çinliler tarafından sır olarak saklanmış ve ancak ipeğin gezgin satıcıların arabasıyla taşınması sayesinde çok uzun yollar aşarak batıda tanınmıştır.

İpek kumaşların çeşidi ipliklerin işlemden geçirilmesine göre belirlenir. Lifler dokuma aşamasına gelmeden birkaç iplik bir arada kullanılabilir ya da iplikler değişik şekillerde bükülebilir. Şimdilerde ipeğin üretilmesi işlemi mekanik bir hal almış ise de, ipliğin inceliği, tüm diğer işlemler ve titiz kontroller ile bütünleyici çalışmalar bu işlemin yine de ağır ve emek yoğun bir süreç olduğunu göstermektedir. İnce ipek kumaşların maliyetinin artmasının nedeni de budur.

İpeğin çok değerli olması nedeniyle, artan küçük lifler ve ipekböceği kozaları bile toplanmaktadır. Bu küçük lif parçacıkları, yumuşatılır, taranır ve bükülerek ipliğe dönüştürülür; ardından dokunur. Bu şekilde elde edilen kumaş, genellikle dokuma sırasında içine koyu renk parçacıklar (ipek böceği kozasının parçaları) katıldığı için pürtüklüdür. Bu tür ipeğe, döküntü ipek adı verilir. Diğer ipekler yumuşak bir dokuya sahiptir.

2.2.4.9.2. Saten

Saten dokumalı kumaşlar genellikle ipekten ya da polyester mamul olup pek çok tipi geliştirilmiştir.

Antik saten: Bu kumaş çoğunlukla perde mefruşatında kullanılır.Çift yüzlüdür.Bir yüzü lüstreli saten diğer yüzü uçuntuludur.

Krepsaten: Bir başka çift yüzlü kumaş da budur. Bir yüzü lüstreli saten diğer yüzü krepe aprelidir.

Çift yüzlü saten: Bu satenin iki yüzü lüstreli saten aprelidir.

Düşes saten: Ön yüzü lüstreli saten bitirimi olan bu kumaş ağır ve gece giysilerinde düğün kıyafetlerinde kullanılan bir kumaştır.

Terlik sateni: Düşes sateninden daha hafiftir ve yalnızca ön yüzünde lüstreli apre bulunur. Moda giyiminde pek çok amaç için gibi el işinde ve salon ayakkabısı yapımında kullanılır.

2.2.4.9.3. Kadife

İki yöntemden biriyle yapılan kısa, kesik ve sık havlı bir kumaştır. Başlarda kadife ipekten yapılmaktaydı. Ancak daha sonra pamukludan yapılmaya başlandı. Aralarında naylonun da bulunduğu başka elyaflar da kadife yapımında kullanılır oldu. Bazı kadife tel üzerine dokunur böylece hav biçimlenir. Teli çekip aldığınızda hav istenen uzunluğa dek kesilir. Diğer bir yöntemde ise iki kat kumaş birbirine uzun ipliklerle dokunur. Dokumanın ardından orta iplikler kadife parçaları elde etmek için kesilir.

Boncuklu kadife: Kesik kadifenin diğer bir adıdır.

Cisele kadife: Kadife desenine dokunmuş saten dokuma – flokajlı modele benzer.

Fason kadife: Yanma emprime yöntemiyle elde edilen bir kadifedir.

Lyons kadife: Fransa da ortaya çıkan ipekten dokunan bu kadife kısa sert havıyla çok kalındır. Günümüzde sentetik elyeftan yapılmakta ve genellikle moda giyiminde ve ev mefruşatında kullanılmaktadır.

Ayna kadife: Havları bir ya da birkaç yöne doğru bastırıldığından parlak bir bitirme etkisi olan bir kumaştır.

Sedef kadife: Kendisi bir renkten, fon kumaşı ayrı renkten olduğu için değişken bir görünümü vardır.

Panne kadife: Havı bir yöne doğru bastırılmıştır.

Epengle kadife: Tel yöntemiyle yapılan bu kadifenin ilmekleri dokuma işlemi bitirdikten sonra kesilmez.

Kadife kumaşı: Kısa, kesik havlı bu kumaş örme ya da dokuma olabilir. Epengle kadifenin görünümü göz doldursa da normal epengle de bulunan kuruma özelliklerini bünyesinde barındırmaz. Polyester kadife çok sıklıkla spor giyim eşyalarında kullanılmaktadır. (Coles,1995, s.69-70)

2.2.4.9.4. Basma

Bezayağı örgüsüyle dokunmuş pamuklu kumaşlara, değişik desenlerin baskı yöntemiyle uygulanmasıyla elde edilen renkli, desenli kumaşlardır. Bu şekildeki kumaşlar piyasada emprime adıyla anılır. (Uzunöz, 2005, s.9)

2.2.4.9.5. Patiska

Düz dokumalı pürüzsüz yüzeyli geleneksel bir pamuklu kumaştır. Günümüzde bazen diğer elyaflarla birlikte kullanılmaktadır. El işinde ve ara sıra moda giyimde kullanılır.

2.2.4.9.6. Mermerşahi

Yumuşak sık dokunmuş ve hafif gramajlı bir kumaş olup, örtü amacıyla, astarlık olarak kullanılır. Genel olarak dokunduktan sonra beyazlatılır.

2.2.4.10. Dolgu Malzemeleri

Yorgan dikiminde 3 çeşit dolgu malzemesi kullanılmaktadır. Bunlar; *Yün

*Pamuk *Elyaf

Yün ve pamuk yorgan dikiminde en çok kullanılan dolgu malzemelerindendir. Yün sıcak tuttuğu için kış mevsiminde tercih edilmekte, pamuk serin tuttuğu için yazın kullanımı tercih edilmektedir. Elyaf gelişen teknoloji ile yorgancılık sanatında yer

almaya başlamış bir hammaddedir. Yorgan yapımında sağlıksız olduğu düşünülen elyaf maliyeti düşük olduğu için talep görmektedir.

2.2.4.10.1. Yün

Koyunların vücut örtüsünden elde edilen life ‘yün’ denir.

İnsanlar ilk giyim ihtiyaçlarını vahşi hayvanların derileriyle karşılamışlardır. Önceleri bunları dikenlerle iliştirmeyi, sonraları da balık kemiklerinden yaptıkları iğneleri kullanarak, ince bitkisel liflerle dikmeyi öğrenmişlerdir.

Taş devrinden sonra insanlar koyun ve keçiyi evcil hale getirmişlerdir. Böylece bu hayvanların yünü de insanlar tarafından dokumacılıkta kullanılan en eski lif olarak kabul edilebilir.

Yün yazılı tarih başlangıcından çok yıllar evvel eğirilmiş ve kumaş haline getirilmiştir. Eski Mısırlılar, Yunanlılar, Babilonlar ve Yahudiler evlerinde yünü eğirerek iplik haline getirir ve bu iplikten dokumalar yaparlardı. En ince yünlüler ise ilk defa Osmanlı İmparatorluğunun Bağdat ve diğer şehirlerinde dokunmuştur.

2.2.4.10.2. Pamuk

Pamuk bitkisinin ilk defa Hindistan’da yetiştiği söylenmektedir. Buradan

dünyaya yayılan pamuk ekimi tekstil maddeleri içinde Avrupa’ya en geç gelendir. M.Ö. 430 yılında Heredot, İran askerlerinin pamuklu kumaş giydiklerini yazmaktadır.

Pamuk, ebegümeciler familyasından yıllık bir bitkidir. Boyu 1,5m’ye kadar uzayabilir. Gövde kalınlığı ise 2- 2,5cm’yi geçmez. Kökü, kazık köktür. Toprağın derinliklerine yan kökler salarak iner. Yapraklar, uzun saplı 3-5 parçalı ve koyu yeşil renklidir. Gövde, dallar ve yapraklar ince tüylerle kaplıdır. Çiçekleri ekiminden 7-10 hafta sonra açar. Çiçeklerin dışında 3 tane çanak yaprağı bulunur. Bunlar yeşil renklidir, dökülmezler. Gonca ve meyveyi korurlar.

Bunlardan sonra 5 birleşik asıl çanak, daha içte de 5 ayrı taç yaprak bulunur. Taç yapraklar pamuğun türüne göre çok defa beyaz sarımsı krem renklidir. Döllenmeden sonra pembeleşir. 40-50 tane erkek organın iplikçikleri birleşerek bir boru meydana getirmişlerdir. Dişicik borusu bu borunun ortasından geçer. Yumurtalık 3-5 bölmelidir. Her bölmeden 5-9 tane etrafı tüylü tohum gelişir.

Çiçekte tozlaşma kendi kendine olur. Tozlaşmadan sonra teşekkül eden meyva yeşil bir cevize benzer. Buna elma denir. Üzeri siyah noktalıdır. 1,5-2 ayda olgunlaşır. Meyvesi olgunlaşınca koza adını alır. Olgunlaşan kozalar esmerleşir, kurur, tohumların üzerini örten beyaz pamuk lifleri ortaya çıkar. (Aker, Bostancıoğlu, 1970, s.424,425)

2.2.4.10.3. Sentetik Elyaf

Tüketim harcamalarının sürekli yükselişi tekstil ürünlerine olan talebi arttırırken hammaddeyi teşkil eden elyaf temininde de sıkıntılara yol açmış; hızla büyüyen elyaf ihtiyacı, pamuk ve yün gibi doğal elyafların yanında yeni hammadde arayışlarını başlatmıştır. Böylelikle, kimya ve petro-kimya sanayindeki gelişmelerin de katkısıyla sentetik elyafların giderek artan bir hızla kullanıldığı döneme geçilmiştir. Sentetik elyafların, nüfus ve talep hareketlerine bağlı olarak kolaylıkla arttırılabilmesi,

kalitesinin homojen olması, fiyatlarının doğal elyaflara oranla daha kararlı seyretmesi, çok az ek masraf ile sayısız özellikler kazandırılabilmesi, kullanımının daha kolay olması gibi özelliklerinde dolayı toplam elyaflar içerisindeki payı hızla artarak doğal elyafların payıyla eşit düzeylere gelmiştir. (Çağman, 1996, s.2)

2.2.5. Yorgan Çeşitleri

Büyüklüğüne göre yorganlar:

Tek kişilik: 2.20 *1.50 m. Ebatlarında 3.5 m. Kumaştan astar olarak çift en 2.50 cm’den 3.5 kg yün – elyaf ya da yün pamuk 2 kg. yün 1.5 elyaf

Çift kişilik: 2.00 * 2.35 cm ebatlarında 5 kg. yüze 3.5 kg yün 1.5 kg pamuk ya da elyaf 1 kg yün ve 1 kg elyaf koyulur.

Mitil yorgan: 7 kg yün, 2.00 – 2.35 cm’dir. Sadece yapağı yünden yapılır. Bunların dışında müşterinin arzusu üzerine battal boy denilen büyük yorganlarda dikilmektedir. (Şimşek, 1995, s.101)