İç Kontrol Sistemi ile İç Denetim ve Bağımsız Denetim İlişkisi

işletmelerin gerçekleştirmiş olduğu ticari işlemlerin verimli ve bu işlemlere dair güttükleri amaçların başarısını tespit etmeyi, işletme bünyesinde türetilen verilerin kabulünü tesis etmeye, karşı karşıya kaldıkları mali durumların gerekli yasal koşullara ve esaslara uygun biçimde kayıt altına almayı, finansal olaylar sonrasında oluşturulan finansal tabloların doğru bilgileri içermesini tesis eden bir denetim mekanizmasıdır.İç denetim ve İKS bir bütündür ve birbirlerini tamamlarlar. Bir işletmede İKS ne kadar gelişmişse iç denetim de o kadar kolay yapılır. Etkin çalışan bir iç kontrol sistemine sahip işletmelerde hata, hile ve benzeri unsurlar gibi işletmeye zarar verebilecek nitelikteki davranışlar en az seviyeye indirilmiş olacağı için iç denetim bölümü daha önemli faaliyetler üzerinde odaklanacaktır, ve böylece iç denetimden beklenen fayda elde edilecek ve başarısı da bu oranda yüksek olacaktır. Amacı işletme varlıklarının her türlü zararlara karşı korunduğunu, faaliyetlerin belirlenen politikalarla uyum içinde yürütüldüğünü araştırmak olan iç denetim faaliyeti, işletmedeki kontrollerin etkinliğini ölçmeyi ve bu kontrolleri değerlemeyi hedef alır. Bu nedenlerle de etkin bir iç kontrol ortamı yaratılmasına yardımcı olur (Güredin, 1999: 73).

Sermaye Piyasası Kurulu’nca yayımlanan X/16 Seri No’lu ‘Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ’in 2. maddesinde, bağımsız denetim şu şekilde tanımlanmıştır;

“Ortaklıkların ve sermaye piyasası kurumlarının kamuya açıklanacak veya kurulca istenecek mali tabloların, genel kabul görmüş muhasebe kavram, ilke ve standartlarına uygunluğu ile bilgilerin doğruluğunun ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığının, denetçiler tarafından denetim ilke ve kurallara göre, defter kayıt ve belgeler üzerinden incelenmesini ve tespit edilen sonuçların rapora bağlanmasını ifade eder.” (Yavaşoğlu, 2001:40).

Bağımsız denetim faaliyetinin iki işlevi bulunmaktadır. Bu işlevleri bağımsız denetimin amaçlan olarak belirtmek de mümkündür. Bağımsız denetimin amaçlarını:

 Mali tabloların genel kabul görmüş kavram, ilke ve standartlarına uygunluğunun tespiti,

60

 Mali tablolarda yer alan bilgilerin doğruluğu ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığının tespiti, olarak ifade edebiliriz (Yavaşoğlu, 2001:41).

Günümüzde işletmelerin gittikçe büyümeleri sonucunda karmaşık bir yapı kazanmaları kaçınılmaz olmuştur. Bu durum ise, yapılan işlem sayısını arttırmıştır. Bu derece artan işlem sayısıyla karşı karşıya kalan bağımsız denetçilerin artık her bir işlemi yukarıda belirlenen amaçlar çerçevesinde tek tek incelemesi imkansız bir hâl almıştır. Bu durumda yapılacak tek şey incelemenin boyutlarını mümkün olduğunca sınırlandırmaktır. Ancak böyle bir sınırlamanın yapılabilmesi için denetçinin işletme hakkında çok daha geniş bilgilere sahip olması gerekir. İşletme hakkındaki en geniş ve en kapsamlı bilgiler de etkin bir iç kontrol sisteminden elde edilebilir (Yılancı, 1992: 84).

Denetim işlemini gerçekleştirecek olan denetçiler ilk etapta iç kontrol sistemini incelemelidir. Bu incelemenin amacı iç kontrol sisteminin etkinliğini tespit etmektedir. Denetimi yapacak olan denetçilerin bağımsız denetçiler olması durumunda bu denetçiler açısından iç kontrol sisteminin mevcudiyeti ile bu sistemin kapsamının ne olduğu önemlidir. İç kontrol sistemine has bu önem arz eden duruma göre denetçinin yapacağı denetime ilişkin belgeleri farklı biçimde belgelemelidir. Denetçinin seçeceği belgeleme yöntemi denetimin yapılacağı işletmenin fiziki durumu, ölçeği ve pazar durumuna göre çeşitlilik göstermektedir. Bağımsız denetçilerin kullandığı üç belgeleme yöntemi bulunmaktadır (Bozkurt, 1999: 52).

 ‘’ Not Alma Yöntemi  Akış Şemaları Yöntemi  Anket Yöntemi ‘’

Not alma yöntemi, denetçinin çeşitli yollarla iç kontrol yapısı ile ilgili olarak elde ettiği bilgileri yazılı notlar biçimine dönüştürmesidir. Akış şemaları yöntemi, denetçinin işletmenin iç kontrol yapısının işleyişini, çeşitli semboller kullanarak şema biçimine getirmesi ve izlemesidir. Bu yöntem aracılığıyla işletmede sistemin işleyişinin genel bir yol haritası ortaya konulmaktadır. İşletmedeki görevlerin dağılımı, yetki ve sorumlulukların durumu. Belgelerin akış biçimi, gerekli kayıtların hangi aşamalarda yapıldığı açık bir şekilde ortaya konulur. Böylece denetçi işletmenin kabul ettiği ve uyguladığı düzeni, akış şeması üzerinde izler ve zayıf noktalan ortaya çıkartabilir. Anket yöntemi, iç kontrol yapısı incelenen işletmenin

61

her bir denetim alanı ile ilgili sorulacak soruların önceden hazırlanıp, sorulup, yanıt alınması işlemlerinden oluşur. Alınan yanıtlara göre sistemin zayıf yönleri belirlenmeye çalışılır. Etkin bir İKS’nin olup olmadığının tespiti ile bağımsız denetçi denetim faaliyetlerinin hangi ayrıntıda yapılacağını belirleyecektir. Bunun için İKS’den edinilen bilgilere denetçinin güvenmesi gereklidir. Denetçi aynı zamanda İKS’yi inceleyerek buradan edineceği bilgilerden hareketle önemli denetim delilleri de elde edebilecektir (Özer, 1997: 22).

Dünyada yaşanan ve şirketlere çok ciddi zarar veren muhasebe skandalları iç kontrol sisteminin öneminin daha da artmasına neden olmuştur (Alagöz, 2008: 98). İşletmede etkin ve sağlam bir iç kontrol sisteminin var olması, işletme çalışanlarının işletmenin belirlemiş olduğu amaçlar doğrultusunda ne ölçüde etkin rol oynadıklarını tespit etme imkanı tanımaktadır. Ayrıca iç kontrol sistemi vasıtasıyla işletmeye ait finansal ve finansal olmayan işlemlerden sorumlu olanların açık bir şekilde tanımlanması şeffaflık, eşitlik, hesap verilebilirlik ve sorumluluk ilkeleri uyarınca işletmede kurumsal yönetimin yerleşmesini kolaylaştırmaktadır (Usul ve Diğerleri, 2011: 50). İç kontrol sisteminde denetim önemli bir yer tutmaktadır. Finansal tablo ilgililerinin ilgi alanlarına göre yapılan denetim çalışmaları çeşitlilik göstermektedir. Konusuna ve amacına göre denetim; mali tablolar denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi olarak üç kısma ayrılmaktadır. Denetçinin niteliğine göre denetim; iç denetim, kamu denetimi ve bağımsız denetim olarak sınıflandırılmaktadır (Gücenme, 2004: 2­4). İşletmede iç kontrol sisteminin etkinliğinin inceleyen bir birim olarak iç denetim varlığı önem arz etmektedir (Usul ve Diğerleri, 2011: 50). İşletmelerde iç denetim ortamının var olması, etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulmasında ve çalıştırılmasında önemli bir faktördür (Tuan ve Memiş, 2007: 3).

İç kontrol sisteminin amaçları şu şekilde sıralanabilir (Alagöz, 2008: 99­101):  “Finansal tabloların güvenilirliğini sağlamak,

 Hem işletmelerin hem de yasal düzenlemelerin getirdiği düzenlemelere uygunluğu sağlanmasına yardımcı olmak,

62

 İşletme faaliyetlerinin verimliliğinin ve politikalarla uyumluluğunun sağlanmasına yardımcı olmak,

 İşletme kaynaklarının ekonomik ve etkin biçimde kullanılmasını sağlamak.”

Bağımsız Denetim ve Denetçi Açısından: Etkin bir şekilde çalışan iç kontrol sistemi, bağımsız denetçiler önem arz etmektedir. Bağımsız denetim çalışmaların planlanmasında dikkate alınan önemli konuların başında şirketin iç kontrol sistemi gelmektedir. Etkin bir iç kontrol sisteminin işletmede var olması, bağımsız denetim çalışmasının kalitesini artırırken denetime harcanan zamanın kısalmasına ve işletmenin daha az maliyetle denetim sürecini geçirmesine neden olmaktadır (Akışık, 2005: 90). Ayrıca etkin bir iç kontrol sistemi denetim sürecinde incelemeye alınmayan kayıt ve işlemlerde hata ve noksanların olma olasılığını en aza indirerek denetimin kalitesini artırmaktadır. Bir başka ifadeyle iç kontrol sistemi etkinleştirildiği ölçüde denetim riski azalacaktır. İç kontrol sisteminin etkin hale getirilmesi denetim üzerinde önemli etkiler yaratmaktadır (Akışık, 2005: 94).