3. STRATEJİK YÖNETİMDE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
3.5. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN STRATEJİK YÖNETİME ETKİSİ
Yeni kamu yönetimi yaklaşımı, değişen ve dönüşüme uğrayan devletin; biçimsel ve kurumsal yapısı ile emredici karar verme süreçlerini anlatan bir yönetim şeklidir. Yönetim kavramının çok odaklı yönetim anlamında olan “yönetişim” ile kamu yönetimimize katkı sağladığı çok sayıda kavram, yöntem ve uygulama şekilleri bulunmaktadır. Stratejik planlar, performans programları, çok yıllı bütçeleme ve iç kontrol bu kavramlardan bazılarıdır. İç kontrol idarenin ayrılmaz bir parçası olup; faaliyetlerde etkinlik ve verimliliğin sağlanması, bütçelerin doğru kullanılması, mali ve mali olmayan raporların güvenilirliği, yürürlükte bulunan düzenlemeler ile mevzuata uygunluğun sağlanması ve amaçların gerçekleştirilebilmesi için makul güvence sağlayan bir sistem olması sebebiyle yönetim açısında oldukça önemlidir (Güner, 2009). Çünkü iç kontrol, kurum yöneticileri ve personeli tarafından yapılan işlerin kontrolünü elinde bulunduran bir yöntemdir.
Yönetimin beş temel fonksiyonlarından biri olan kontrol fonksiyonu ile yönetici, gerçekleştirmek istediği amaçlara hangi ölçüde ulaştığını değerlendirmeli ve planladığı amaçlar ile gerçekleştirdiği hedefler arasında farklılık oluşması sonucunda bunların sebebi araştırılarak doğru aksiyonlar almalıdır. Yöneticilerin idarede asli işlerinden birisi yönetsel kontrol işlevini yerine getirmektir. Zira yönetsel kontrol, iç kontrol kavramıyla aynı anlama gelmiş olup yönetim tarafından yapılması gereken kontrolü ifade etmektedir (Açıksöz, 2014). İç kontrol kavramının da en önemli ilkelerinden birisi iç kontrol faaliyetlerinin yönetim sorumluluğunda yürütülüyor olmasıdır.
İç kontrol yalnızca finansal süreçleri içermediği idarenin yönetim fonksiyonları da dâhil tüm süreçleri kapsadığı düşünüldüğünde, stratejik yönetime katkısı oldukça büyüktür. Zira stratejik yönetim kavramının kurumun zihniyeti olduğunu varsayarsak, iç kontrol de bu zihniyetin doğru işlemesi, yürütülmesi ve değerlendirilmesi adımlarındaki en büyük etkendir. Ayrıca iç kontrol sistemiyle idarelerin daha etkin ve verimli bir şekilde çalışmaları sağlanacak, süreçler kontrol edilerek ortaya çıkan olumsuzluklar düzeltilecek aynı zamanda belli aralıklarda üst yönetime raporlanacak ve hesap verme sorumluluğu güçlenerek stratejik yönetimin temel ilkeleri de yerine getirilmiş olacaktır (Yıldırım, 2011). Buradan da anlaşıldığı üzere iç kontrol iyi
88
yönetim ile iç içe geçmiş durumdadır. İç kontrolün oluşturulması, işletilmesi, izlenmesi ve geliştirilmesi yönetim sorumluluğunda olup stratejik yönetim anlayışı için gereklilik arz etmektedir. Ayrıca sistemin varlığı örgüte kurumsal kimlik kazandırması sebebiyle önemli etkenlerden biri haline gelmiştir.
İç kontrol, organizasyonun tüm faaliyetlerini kapsadığı için organizasyonun performansını etkileyen birçok faktörden belki de en önemlisidir. Amaçlara ulaşmada kritik işlevi olan ve operasyonel faaliyetlerde başarının ön koşulu olması sebebiyle stratejik yönetim, yönetim süreçleri, faaliyetler ve performans süreçleri ile ilgili tüm kontrolleri kapsamaktadır (Korkmaz G. , 2019). İç kontrol sistemi stratejik yönetim ve performans planlarının tamamlayıcısı ve sigortası olarak kurgulanmalıdır. Doğru şeklide kurulmuş etkinlik ve verimliliğe sahip iç kontrol sistemleri, idarede belirlenen amaç ve hedeflerin önemli bir yardımcısı olup, kurumsallık anlamda risklerin erken tanınması, önlenmesi ve çözüme yönelik yapılacak çalışmalar ile yöneticilere önemli imkanlar sağlamaktadır (Kaya, 2013).
İdarelerin her yıl hazırlamış olduğu faaliyet raporları çerçevesinde stratejik planda belirlenen amaç ve hedeflerin ne ölçüde gerçekleştiği, performans sonuçlarının takip edildiği ve değerlendirildiği aynı zamanda üst yöneticiler tarafından iş ve işlemlerin idarenin amaçlarına, mali yönetim ilkelerinin doğruluğuna, kontrol ve mevzuat hükümlerine uygun olarak gerçekleştirdiğine yönelik iç kontrol güvence beyanını stratejik yönetim çerçevesinde hazırlayıp faaliyet raporların eklemektedirler.
Kamu idarelerinde iç kontrol sistemi, bir yönüyle idarenin yürüttüğü faaliyetler hakkında güvenilir, zamanında ve düzenli bilgi üretilmesi konularında yeterli ve makul güvence sağlayan bir yönetim aracı olması sebebiyle, performans bilgilerinin gerçekçi, tam ve doğru şekilde oluşmasında kilit önem taşımaktadır. Özellikle veri kayıt sistemlerinin kurulmuş olması, stratejik planlama, performans programı ve faaliyet raporu gibi temel belgelerdeki performans hedef ve göstergelerinin güvenilir veri sunabilmesi, toplanması, analiz edilmesi ve yetkilendirmenin uygun yapılıyor olması (Taner, 2015), iç kontrol ’ün kontrol faaliyetleri ile bilgi ve iletişim bileşenin doğru tasarlandığı anlamına gelmektedir. Aynı zamanda kontrol ortamı bileşeninde değerlendirilmesi gereken kurum bilgileri, personele ait yetki ve sorumluluk çerçevesinde görev dağılım çizelgesi, organizasyon yapısının belirlenmesi, her görev için eğitim ihtiyaçlarının planlanması, personel istihdamı, yer değiştirme, atama gibi
89
insan kaynakları süreçlerinin yazılı olarak prosedürlere bağlanması, yetki devirlerinin açık ve yazılı olması gibi süreç takiplerinin yapılması, değişikliklerin mevcut olması halinde güncellenmesi hususu kurumda yönetim şeklinin hangi standartlarda olduğu hakkında bilgi vermektedir. İç kontrol süreçlerinde izleme ve değerlendirme yapılması ise neleri nasıl ve ne zaman gerçekleştirmişiz, kuruma katkısı ne ölçüde olmuş, sistem ne kadar güçlü şeklinde yapılan değerlendirmeler yönetim için karar alma ile projeleri gözden geçirme anlamında etkileşime sebep olarak iç kontrol sisteminden beslenecek ve stratejik yönetim anlayışı o kadar hâkim olacaktır. Buna istinaden stratejik yönetim uygulamalarının iç kontrol süreçleriyle desteklendiği ve aralarında pozitif yönlü ilişkinin olduğu söylenebilmektedir.
İdarelerde iç kontrol sistemi kendini güvende hissetmek isteyen üst yöneticiler için oldukça önemli bir kavramdır. İç kontrolün dinamik yapısı sayesinde yeni sistemlerin kurulabilmesi, var olan sistemlerin iyileştirilmesi ve değerlendirilmesi yönetim kontrolünde yapılabilmektedir. Hizmet alan kişiler için olumlu yanı ise, idarede süreçlerin tanımlanması, risklerin belirlenmesi ve yönetilmesi, önlem alınacak ya da iyileştirme yapılacak alanların kontrol altına alınması ve bu aşamaların gerçekleşerek karar alma süreçlerinin hızlandırılmasını sağlanmaktadır. Bu sebepledir ki stratejik yönetimin temel taşlarından birisi iç kontrol sistemidir (Yanar, 2017).
90