TCK’nın suç olarak düzenlediği bir eylemin fail tarafından gerçekleştirilmesi durumunda, bu eylemin yaptırım altına alınabilmesi için aynı zamanda hukuka aykırı olması gerekir. Hukuk düzeni yalnızca yasaklayıcı normlardan oluşmaz, aynı zamanda hukuk düzeni tarafından yasaklanmış bazı eylemlerin, belli şartlar altında hukuka uygun hale getiren izin verici normlardan da oluşur.198 Hukuka aykırılık unsuru, işlenen fiile hukuk düzeni tarafından cevaz verilmemesini, işlenen fiilin hukuk düzeniyle çatışma ve çelişki içinde bulunmasını ifade etmektedir.199 Bir eylemin hukuka aykırı olması, bu eylemin bütün hukuk sistemine aykırı olmasını ifade eder.200
195 Yargıtay 7. Ceza Dairesi, 29.12.2005 Tarihli Kararı, 14076-21933 Karar Sayılı İlamı. (Aktaran:
PARLAR ve HATİPOĞLU, a.g.e., s. 322.)
196 CENTEL ve diğerleri, a.g.e., s. 302, KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 587. 197 KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 587, YAŞAR ve diğerleri, a.g.e., s. 4493.
198 KEÇELİOĞLU, Elvan. “Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Sebeplerle Hukuka Uygunluk Sebepleri
Arasındaki Ayrımın TCK’nın Uygulanması Bakımından Pratik Sonuçları” , Türkiye Barolar Birliği
Dergisi, S. 87, 2010, Ankara, s. 301.
199 KOCA ve ÜZÜLMEZ, Genel Hükümler, s. 262.
36
Örneğin, bir eylem medeni hukukta olduğu gibi ceza hukukunda da hukuka uygun ya da aykırıdır.201
Hukuka aykırılık ile haksızlık birbirinden farklı hukuki kavramlardır, bu sebeple birbirinden ayrılması ve birbiri yerine kullanılmaması gerektiği ifade edilmektedir.202 Hukuka aykırılık, suç oluştursun ya da oluşturmasın hukuk düzeni tarafından gerçekleştirilmesine izin verilmeyen bir eylemin özelliğini ifade eder. Haksızlık ise, hukuka aykırı fiilin kendisini ifade eder.203 Hukuka aykırılık fiil ile tüm hukuk düzeni arasındaki çatışmayı ifade ediyor olması sebebiyle herhangi bir derecelendirmeye tabi tutulamaz. Bu sebeple bir fiilin daha az hukuka aykırı olmasından ya da daha fazla hukuka aykırı olmasından bahsedilemez. Bir fiil ya hukuka aykırıdır ya da değildir.204 Ancak, bir fiilin daha az ya da daha fazla haksızlık oluşturduğundan bahsedilebilir. Bu sebeple, haksızlık niceliksel bir kavramdır.205 Örneğin, çalınan malın değerinin az ya da fazla olması hırsızlık suçunun haksızlık içeriğinin farklı olmasına yol açmaktadır.
Klasik suç teorisinde, gerçekleştirilen bir eylemin haksızlık içeriğinin belirlenmesinde yalnızca neticenin esas alındığı ifade edilmiştir.206 Haksızlığın içeriğinin belirlenmesinde neticenin esas alınması sebebiyle hukuka uygunluk sebeblerinin objektif olarak varlığı yeterli görülmüştür. Objektif olarak hukuka uygunluk sebeplerinin varolması durumunda, failin bu durumu bilip bilmemesinin herhangi bir önemi yoktur, eylemin hukuka uygun olduğu kabul edilir.207 Günümüz ceza hukukunda haksızlığın içeriği belirlenirken failin, fiili gerçekleştirirken suçun maddi unsurlarının yanı sıra bu fiili gerçekleştirirken hukuka aykırılığın bilincinde olup olmadığının da araştırılması gerekir. Fail gerçekleştirmiş olduğu fiilin hukuka aykırı olduğunun bilincinde değilse kastının varlığından söz edilemez.208
201 ÖZGENÇ, 2019, s. 313.
202 ARTUK ve diğerleri, a.g.e., s. 484; ERSOY, Uğur. Objektif Cezalandırılabilme Şartları
(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014, Ankara, s. 59; KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 264-265; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 317.
203 KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 265; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 317.
204 ERSOY, a.g.t., s. 60; KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 265; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 317. 205 ERSOY, a.g.t., s. 60.
206 KOCA ve ÜZÜLMEZ, a.g.e., s. 267;
207GÖKTÜRK, Neslihan. “Hukuka Uygunluk Nedenleri Objektif Nitelikte Midir?” , Ceza Hukuku
Dergisi, C. 10, S. 27, Nisan 2015, s. 12-15.
37
Gerçekleştirilen bir eylemin kanunda düzenlenen suç tanımlarından birine uyması, o eylemin hukuka aykırı olduğu anlamına gelmez. Ancak tipe uygun olarak gerçekleştirilen eylemin hukuka aykırı olduğuna dair karine oluşturur.209 Bu sebeple, fiil tipik ise ayrıca hukuka aykırı olduğunun araştırılmasına gerek olmayacaktır.210 Hukuka aykırı eylem ancak bir hukuka uygunluk sebebinin bulunması halinde hukuka aykırı olmaktan çıkar.211 Hukuka uygunluk sebepleri gerçekleştirilen eylemin baştan itibaren hukuka uygun olmasını sağlar. Yani hukuka uygunluk sebeplerinin bulunması durumunda, fiil hukuka aykırı olarak kabul edilmez ve ceza verilmez.212 Hukuk düzeninin birliği ilkesi gereğince, yazılı olsun veya olmasın, ister kamu ister özel hukuk alanında olsun hukuka uygunluk nedenleri, hukuk düzeninin bütününde geçerlidir.213
765 sayılı TCK’da hukuka uygunluk nedenlerinin neler olduğu ayrı bir başlık altında düzenlenmemişti. Hukuka uygunluk sebepleri mülga TCK’nın “cezaya ehliyet ve bunu kaldıran veya hafifleten sebepler” başlığı altında; “hukuki hata (m. 44), kast ve taksir (m. 45) , isnat yeteneğini kaldıran veya etkileyen haller (m. 46, 47, 48, 53, 54, 55, 57, 58), haksız tahrik (m. 51), şahısta yanılma ve sapma (m. 52)” ile iç içe ve karışık şekilde düzenlenmişti.214 Hukuka uygunluk sebepleri bu karışık düzenleme içinde; 1. Kanun hükmünü icra, 2. Yetkili Amirin Emrini İfa, 3. Meşru Savunma, 4. Zorunluluk hali şeklinde düzenlenmişti. 5237 sayılı TCK’da da hukuka uygunluk nedenleri ayrı bir başlık altında düzenlenmemiş, “Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler” başlığı altında karışık ve iç içe düzenlenmiştir. Hukuka uygunluk sebebi olarak; kanun hükmünü yerine getirme (TCK m. 24/1) , meşru savunma (TCK m. 25), hakkın kullanılması (TCK m. 26) , ilgilinin rızası (26/2) yer almaktadır.
Hırsızlık suçu bakımından kanun hükmünü yerine getirme: Kanun hükmü kişiye bir hak veya yetki vermiş olabilir. Bu durumda kişinin hak veya yetkiyi kullanarak kanun hükmünü yerine getirdiğinde eylemi suç oluşturmaz. Hırsızlık suçu bakınından da kanun hükmünün icrası hukuka uygunluk sebebi uygulanabilir. Örneğin, icra müdürünün İcra İflas Kanunu’nun 80’inci maddesi gereğince haciz
209 ARTUK ve diğerleri, .g.e., s. 484; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 319. 210 ARTUK ve diğerleri, .g.e., s. 484; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 319. 211 ÖZBEK ve diğerleri, Özel Hükümler, s. 641.
212 SOYASLAN, Doğan. Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, 2018, Ankara, s.
368.
213 ÖZEN, Mustafa. Ceza Hukuku Genel Hükümler Dersleri, 4. Baskı, Adalet Yayınevi, 2019,
Ankara, s. 380 ; ÖZGENÇ, a.g.e., s. 321.
38
amacıyla borçlunun evindeki malları haczedip depoya götürmesi durumunda kamu görevinin yerine getirilmasi söz konusudur ve taşınır malların bulunduğu yerden alınmasını hukuka uygun hale getirir.215
Hırsızlık suçu bakımından meşru savunma hukuka uygunluk sebebi: Meşru savunmada bir kişinin kendisine ya da başkasına ait herhangi bir hakkına karşı saldırının defedilmesi için saldırıyla orantılı ve ölçülü olacak şekilde savunmada olunması durumudur. Hırsızlık suçu bakımından meşru savunma hukuka uygunluk sebebi uygulanabilir. Bir kişinin kendisine ya da başkasına yönelik saldırısını engelemek amacıyla saldırganın malının alınması durumunda, eylem meşru savunma kapsamında kaldığından suç oluşturmaz.216 Bazı yazarlara göre, intihar etmek isteyen kişinin elinden silahının alınması da meşru savunma kapsamında kalır ve suç oluşmaz.217 Kanaatimizce intihar etmek isteyen kişinin elinden silahın alınması durumunda, yarar sağlamak amacıyla hareket edilmemiş olması sebebiyle hırsızlık suçu oluşmayacağından meşru müdafaa hükümleri de uygulanmayacaktır.
Hırsızlık suçu bakımından hakkın kullanılması: Hakkın kullanılmasında failin hukuk düzeni tarafından kabul edilmiş bir hakkının olması ve bunu doğrudan kullanabilecek durumda olması, hakkın kullanılması ve işlenen suç arasında nedensellik bağının bulunması, hakkın kötüye kullanılmaması gerekir.218 Hırsızlık suçu bakınında hakkın kullanılması hukuka uygunluk sebebinin bazı yazarlar uygulanamayacağını savunmuştur.219 Hukuki bir ilişkiye dayanarak, alacağı almak amacıyla bir başkasına ait taşınır malın alınması durumunda hırsızlık suçu oluşur. Ancak TCK 144/1-b maddesine göre bu durum cezada indirim sebebi olarak kabul edilmiştir. Öğretide hakkın kullanılması hukuka uygunluk sebebinin hırsızlık suçunda da uygulanabileceğini savunan yazarlar da vardır.220 Örneğin, Türk Borçlar Kanunu’nun 336’ıncı maddesinin ilk fıkrasında, “taşınmaz kiralarında kiraya veren, işlemiş bir yıllık ve işlemekte olan altı aylık kira bedelinin güvencesi olmak üzere, kiralananda bulunan ve kiralananın döşemesine veya kullanmasına yarayan taşınırlar
215 BAKICI ve YALVAÇ, a.g.e., s. 29; GÖKCEN ve diğerleri, a.g.e., s. 19; ÖZBEK ve diğerleri,
Genel Hükümler, s. 282; ÖZEN, a.g.e. , s. 535-536; YAŞAR ve diğerleri, a.g.e., s. 4493.
216 BALCI ve YALVAÇ, a.g.e., s. 29; ARTUK ve diğerleri, a.g.e., s. 408; ÖZEN, a.g.e., s. 535 217 ARTUK ve diğerleri, Özel Hükümler, s. 531; BAYRAKTAR ve diğerleri, a.g.e., s. 37;
HAFIZOĞULLARI ve ÖZEN, a.g.e., s. 338; GÖKCEN ve diğerleri, a.g.e., s. 19; ÖZEN, a.g.e., s. 535; TEZCAN ve diğerleri, a.g.e., s. 677.
218 ÖZBEK ve diğerleri, Genel Hükümler, a.g.e., s. 312. 219 ÖZEN, a.g.e., s. 535, TEZCAN ve diğerleri, a.g.e., s. 677.
220 GÖKCEN ve diğerleri, a.g.e., s. 20; HAFIZOĞULLARI ve ÖZEN, a.g.e., s. 338; KOCA ve
39
üzerinde hapis hakkına sahiptir.” Şeklinde düzenleme yapılmıştır. Burada kiraya verenin kira bedelinin ödenmemesi durumunda eşyaları kiracının rızasına aykırı olarak alması durumunda hakkın kullanılması hukuka uygunluk sebebi bulunduğu için kiraya verenin eylemi hırsızlık suçunu oluşturmaz.221
Hırsızlık suçu bakımından ilgilinin rızası: Hukuki yarar sahibinin meydana gelen ihlale rıza göstermesi durumunda ilgilinin rızası failin eylemini hukuka uygun hale getirir. Ancak, hırsızlık suçu bakımından TCK’nın 141’inci maddesinin 1’inci fıkrasında zilyedinin rızası olmadan taşınır malın bulunduğu yerden alınması durumunda hırsızlık suçunun oluşacağı belirtilmiştir. Taşınır malın sahibinin rızasının bulunması durumunda hırsızlık suçu oluşmaz. Bu sebeple ilgilinin rızası, hırsızlık suçunun tipiklik unsuruyla ilgilidir, ilgilinin rızası hırsızlık suçu bakımından hukuka uygunluk sebebi olarak uygulanamaz.222 Bazı yazarlar ilgilinin rızasının hırsızlık suçu bakımından hukuka uygunluk sebebi olarak değerlendirmişlerdir.223 Bu yazarlara göre, malın alınması konusunda ilgilinin rızası failin eylemini hukuka uygun hale getirecektir.