Hukuka Aykırılık Unsuru ve Hukuka Uygunluk Nedenleri

65 hata ve hukuka uygunluk sebeplerinin maddi şartlarında hata iken; kusurluluğu etkileyen hatada kusurluluğu ortadan kaldıran veya azaltan bir nedenin maddi şartlarında hata ile işlenen fiilin esnasında bir haksızlık oluşturduğu hususunda hata yer almaktadır²⁵⁴.

Suçun maddi unsurlarında hata, bir suçun maddi unsurlarıyla ilgili eksik veyahut yanlış bilgiyi ifade etmektedir. Başka bir deyişle suçun failinin somut olayla ilgili düşüncesinin gerçekle bağdaşmaması durumudur. Suçun nitelikli unsurlarında hatada failin işlediği fiilin nitelikli unsurlarını bilmeyerek suçu gerçekleştirmesi söz konusu olmaktadır. Bu durumda oluşan hatada, ilişkili kast ortadan kalkar ve suçun sadece temel şekliyle cezalandırılması sağlanmaktadır. Hukuka uygunluk sebeplerinin maddi şartlarında hata, işlenen fiille alakalı olarak hukuka aykırılık vasfını ortadan kaldıran sebebin somut olay bakımından varlığı halinde, failin hukuka uygunluk sebebinin maddi şartlarının gerçekleştiğinin bilincinde olması ifade edilmektedir. Kusurluluğu kaldıran veya azaltan bir nedenin maddi şartlarında hata ile işlenen fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda hatada da hatanın kaçınılmaz bir hata olması ile fiilin netice itibariyle haksızlık meydana getirmemesi dikkate alınmaktadır²⁵⁵.

Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili bakımından faillerin çeşitli hata hallerine düşmesi sebebiyle gerçekleştirdikleri suçlarda kusurlululuk hallerinin etkilenmesi elbette mümkün olmaktadır. Yalnız burada var olan hatanın, fail olan muhtar ve ihtiyar heyetinin esasında göreviyle ilgili olduğunu zannetmesi ancak aslında görevinin gerekliliğine aykırılık oluşturmuş olması gerekmektedir. Bu durumda görevi kötüye kullanma suçunda olduğu gibi hatası esaslı sayılacak ve sorumlu tutulmayacaktır²⁵⁶.

66 sistemiyle çelişkide bulunması anlamına gelmektedir²⁵⁸. Hukuka aykırılığın var olması için hukuka uygunluğun olmaması gereklidir. Hukuka uygunluk, fiilin hukuka aykırı olmasına ket vurmaktadır. Fiil suç olmadığı sürece de hiçbir norma karşılık gelmemektedir²⁵⁹.

Hukuka aykırılık ile haksızlık kavramlarının birbirinden farklı anlamları bulunmaktadır. Hukuka aykırılık, suç var olsun veya olmasın fiilin vasfı niteliğindedir.

Ancak haksızlık ise, hukuka aykırı fiilin bizzat kendisidir. Hukuka aykırılık, fiilin özelliğini, karakterini, yani hukuk sistemiyle fiil arasındaki uyumsuzluğa değinirken;

haksızlık, hukuka aykırı fiilin kendisini oluşturmaktadır²⁶⁰.

Hukuka aykırılığın olmaması için hukuka uygunluk nedenlerinin varlığı gerekmektedir. Hukukun gerektirdiği bir davranış veya yetkinin varlığı fiilin hukuka aykırı davranışı, bir diğer deyişle suçun meydana gelmesini engellemeye veya ortadan kalkmasına yardımcı olmaktadır²⁶¹. Nitekim bütün bunlarla birlikte hukuka uygunluk nedenleri, TCK’da yasaklanan fiilin, TCK’nın özel bir hükmünde veya diğer kanunlarda yer alan başka bir düzenlemeyle meşru sayılıp cezalandırılmaması halini oluşturmaktadır²⁶².

TCK’da hukuka uygunluk halleri;

- Kanun hükmünü (görevi) yerine getirme (TCK.m.24/1), - Meşru savunma (TCK.m.25),

- Hakkın kullanılması (TCK.m.26/1) - İlgilinin rızası (TCK.m.26/2)

olarak dört maddede belirtilmiştir. Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili açısından hukuka uygunluk hallerinin varlığı, suçun VUK’ta öngörülen bir suç olması ve suçun oluşumunu sağlayan hukuka aykırı fiili ortadan kaldırma ile

258 Demirbaş, a.g.e, s.248.

259 Antolisei, Manuale, di dritto pénale- Parte Generale, Milano, 1991, s.174; akt. Soyaslan, a.g.e, s.353.

260 Özgenç, Genel Hükümler, s.289.

261 Artık Kil, a.g.e, s.131.

262 Turabi, a.g.e, s.273.

67 mümkün olmaktadır. Bu yüzden konunun anlaşılması bakımından hukuka uygunluk hallerinin her birine kısaca değinmekte fayda olacaktır.

2.1.2.4.1. Kanun Hükmünü (Görevi) Yerine Getirme

TCK md. 24/1’deki “kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez”

ifadesi kanun hükmünü yerine getirmenin hukuka uygunluk hallerinden birini oluşturduğu görülmektedir. Kamu görevini yerine getiren failin kanuna dayalı olarak kendisine verilen görevi yerine getirdiği durumda sadece görevi içinde kalan fiilin cezalandırılması yoluna gidilemeyecektir. Buradaki kanun hükmünü yerine getirme ifadesi, görevi yerine getirme anlamını ihtiva etmektedir²⁶³.

Kişinin kanun hükmünü yerine getirmesiyle birlikte fiilinin suç sayılmamasının nedeni, kanunun hükmün icabının yapılmasıyla korunan hukuki menfaat veya değeri, bu değerle çatışma halinde olan menfaat ve değerden üstün tutmasıdır²⁶⁴. Kanun hükmünü yerine getirme, hakkın kullanılmasından farklı olarak, kişinin yapmak zorunda olduğu bir görev, yetki ve zorunluluktan kaynaklanmaktadır²⁶⁵.

Kanun hükmünü yerine getirmenin kaynağı doğrudan kanun olmakla birlikte, kişi kanundan aldığı yetkiyle bu fiili yerine getirmektedir. Fakat burada belirtmek gerekir ki, “kanun” ifadesi sadece şekli anlamda kanunla sınırlı değil, “herhangi bir yazılı kural” olarak da anlaşılmasını gerektirmektedir. Nitekim tüzük ve yönetmelik gibi düzenleyici işlemlerin de “ kanun” kapsamında yer aldığı ifade edilmelidir²⁶⁶.

Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiilinde de kamu görevlisi niteliğine sahip muhtar ve ihtiyar heyeti üyelerinin kanun çerçevesinde göreviyle ilgili yaptığı işlerden dolayı cezalandırılamayacağı mutlaktır. Ancak bu hukuka uygunluk nedeninin gerçekleşmesi için kişilerin gerçekten kanunda hüküm altına alınan görevlerini yapması gereklidir. Aksi takdirde kanun hükmünü icra nedeniyle ceza verilmemesi söz konusu olmaz. İlaveten, muhtar veya ihtiyar heyeti üyelerinin kanunun kendisine verdiği yetkiyi

263 Gökcan, a.g.e, s.139.

264 Hafızoğulları- Özen, a.g.e, s.235.

265 Artık Kil, a.g.e, s.134.

266 Koca- Üzülmez, a.g.e, s.218.

68 aşması halinde TCK m.27/1’de yer alan sınırın aşılması kuralının uygulanacağı da belirtilmelidir²⁶⁷.

2.1.2.4.2. Meşru Savunma

TCK m.25’de meşru savunma,

Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hâl ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.” şeklinde ifade edilmiştir. Yargıtay’da meşru savunmayı “Yasal savunma; failin ağır ve haksız bir saldırıyı kendisinden veya başkalarından uzaklaştırmak amacı ile gösterdiği zorunlu tepkidir

olarak tanımlamıştır²⁶⁸.

Meşru savunma durumunda, gerçekleşmekte olan bir saldırıyı savmak amacıyla işlenen fiil, dış görünüşü açısından suçu oluşturmaktadır. Fakat bu fiil, gerçekleşmekte olan bir tecavüzün uzaklaştırılması amacıyla yapılmaktadır²⁶⁹. Görevli kişinin saldırıyı orantılı bir şekilde savuşturması hukuka uygunluk halinin varlığı için zorunludur²⁷⁰

Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili bakımından uygulanma olasılığı çok az olmakla beraber görev gereği yapılan fiil sırasında meşru müdafaa dahilinde aykırı davranışta bulunulmuş ise, TCK m.25 gereği suçun oluşmayacağı kabul edilmektedir.

Önem arz eden husus, hukuka uygun halin görev sırasında kişinin hukuka aykırı eyleminin suç teşkil etmemesini sağlamasıdır.

2.1.2.4.3. Hakkın Kullanılması

Hakkın kullanılması TCK m.26/1’de düzenlenmiştir. Buna göre; “Hakkını kullanan kimseye ceza verilmez”. Mevcut olan hakkın kullanılması, hukuken korunan hakkını kullanan hak sahibinin cezalandırılmasını engellemektedir²⁷¹. Bu hakkın kanun, tüzük, yönetmelik gibi mevzuatlardan var olması mümkün iken ayrıca hukuken tanınmış ve düzenlenmiş olması şartıyla mesleğin icrasından da kaynaklanabilir²⁷².

267Gökcan, a.g.e, s.140.

268 Yargıtay CGK, 22.5.1995 tarih, 1-80/158; akt. Özgenç, Genel Hükümler, s.335.

269 Özgenç, Genel Hükümler, s.335.

270 Başaran, a.g.e, s.115.

271 Cihan, a.g.e, s.51.

272 Bedir, a.g.e, s.68.

69 Suçun olmamış sayılması için hakkın özü ve biçimiyle kanun sınırları içinde kalması gerekmektedir. Yalnız bu durumda hakkın meşruiyeti sağlanmış olur²⁷³.

Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili açısından hakkın kullanılmasının hukuka uygunluk sebebi olması mümkün görünmemektedir. Nitekim suçun temel hali olan görevi kötüye kullanma suçu bakımından da hakkın kullanılması, kamu görevlisinin hak olarak kullanabileceği nitelikte olmadığından suç açısından hukuka uygunluk nedeni olarak değerlendirilmemektedir. Nitekim hakkın kullanılması kamu görevlisinin görevi dışındaki durumları kapsamaktadır²⁷⁴. Bu anlamda ekim sayım beyanlarını denetlememe fiilinde de hakkın kullanılmasının hukuka uygunluk nedeni oluşturmayacağı söylenebilir.

2.1.2.4.4. İlgilinin Rızası

TCK m.26/2’de; “Kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere, açıkladığı rızası çerçevesinde işlenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez.” hükmü yer almaktadır. Buna göre “Üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği bir hakka yönelik olarak rıza ehliyetine sahip bir kişinin, önceden açıklaması koşulu ile yani korunan hukuki yarar sahibinin ihlale rıza göstermesi bir hukuka uygunluk nedeni olarak düzenlenmiştir.”²⁷⁵.

İlgilinin rızası, sadece üzerinde mutlak olarak tasarruf yetkisine haiz olunan hakların ihlalinde söz konusu olmaktadır. Kamu düzenini ilgilendiren ve kamusal açıdan hak ve menfaat ihlaline neden olan eylemlerle ilgili rıza açıklamasında bulunulması mümkün değildir²⁷⁶.

Ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili açısından ilgilinin rızasının da aynı bir diğer hukuka uygunluk nedeni olan hakkın kullanılmasında olduğu gibi gerçekleşmesi mümkün görünmemektedir. Benzer şekilde hakkın kullanılmasında temel alınan görevi kötüye kullanma suçuyla ilgili olarak ilgilinin rızasının suçun mağdurunun

273 Erem, Faruk, Ceza Hukukunda Hakkın Kullanılması, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:41, S:1-4, Y:1989-1990, s.11.

274 Gökcan, a.g.e, s.146.

275 Güvenç, a.g.e, s.105.

276 İçel vd., a.g.e, s.178.

70 birey olması durumunda geçerli olacağı ifade edilmektedir²⁷⁷. Bu bakımdan suçun mağdurunun toplumu oluşturan herkes olduğu değerlendirildiğinde, ilgilinin rızasının ekim sayım beyanlarını denetlememe fiili açısından oluşamayacağı görülmektedir.

2.2. EKİM SAYIM BEYANLARINI DENETLEMEME FİİLİNİN ÖZEL