Gerek maden hakkını dev r sözleşmes gerek de rödövans sözleşmes , her şeyden önce, b rer özel hukuk sözleşmes d r. Z ra her k sözleşme de ta- rafl arından b r s n n dare olması hâl nde dareye karşı tarafın sah p olmadığı ayrıcalıklar ve üstünlükler vermemekted r107. Bu k sözleşmen n b rer özel
hukuk sözleşmes olması neden yle, sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıkla- rın çözümü ç n dare hukukunda darî sözleşmeler ç n öngörülen kurallar de- ğ l; medenî hukuk ve borçlar hukukunda öngörülen kurallar uygulanmalıdır.
Her k sözleşmen n de kurulab lmes ç n, tarafl arın b rb r ne uygun ve karşılıklı rade açıklamasında bulunması yeterl d r (BK.m.1). Bu neden- le, hem maden hakkını dev r sözleşmes n n hem de rödövans sözleşmes n n b rer rızaî sözleşme olduğu fade ed leb l r108. Rızaî b r sözleşme olan maden
hakkını dev r sözleşmes , öncek ruhsat sah b le yen ruhsat sah b arasında b r borç l şk s kurmaktadır. Buna göre, öncek ruhsat sah b , kend s ne a t olan maden hakkını yen ruhsat sah b ne devretme borcu altına g rmekted r. Rödövans sözleşmes se, ruhsat sah b le rödövansçı (rödövans veren) ara- sında b r borç l şk s doğurmaktadır. Tarafl ar arasında doğan bu borç l şk s , ruhsat sah b ne maden şletme zn n n kullanımını rödövansçıya (rödövans verene) terk etme yükümlülüğü yüklemes ne karşın, rödövansçıyı (rödövans 105 Topaloğlu, Şek l, s. 218.
106 Faruk Acar, K ra Hukuku Şerh (TBK m. 299-326), 3. Baskı, İstanbul 2016, s. 324. 107 Met n Günday, İdare Hukuku, 10. Baskı, Ankara 2011, s. 186-187; A. Şeref Gözübüyük
/ Turgut Tan, İdare Hukuku, C. 1, Genel Esaslar, 9. Baskı, Ankara 2013, s. 488; İsmet G -
r tl / Pertev B lgen / Tayfun Akgüner / Kahraman Berk, İdare Hukuku, 6. Baskı, İstanbul
2013, s. 1213; Ender Ethem Atay, İdare Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2014, s. 552; Ramazan
Çağlayan, İdare Hukuku Dersler , 3. Baskı, Ankara 2015, s. 573; Akyılmaz / Sezg ner / Kaya, s. 477-479; Çev kçel k, s. 73. Kalabalık’a göre, daren n sah p olduğu ayrıcalıklar
ve üstünlüklere örnek olarak, tek yanlı değ şt rme, tek yanlı fes h, denetleme, ceza verme, şletmeye el koyma ve şletmey satın alma yetk ler göster leb l r (bkz., Hal l Kalabalık, Kısa İdare Hukuku, Konya 2014, s. 189).
108 von Tuhr, s. 141-142; Tek l, s. 44; Gönensay, s. 23-24; Eren, Genel, s. 238; Esener, s. 20;
veren ) sözleşmede kararlaştırılan rödövans bedel n ruhsat sah b ne ödeme borcu altına sokmaktadır109. Bu nedenle, her k sözleşmen n de borç doğuran
b r sözleşme olduğu söyleneb l r.
Borç yüklenenler n sayısına göre, maden hakkını dev r sözleşmes ba- kımından b r değerlend rme yapmak gerek rse, sözleşmen n tarafl arca bel rle- nen ed m ne göre, “tek tarafa borç yükleyen sözleşme” 110 veya “tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme” 111 şekl nde kurulab lmes mümkündür. Bu nedenle,
Borçlar Kanunu’nda tam k tarafa borç yükleyen sözleşmeler ç n öngörü- len hükümler, maden hakkının b r bedel veya mal karşılığında devred ld ğ sözleşmelerde n tel ğ ne uygun düştüğü ölçüde uygulama alanı bulacaktır112.
Buna karşılık, rödövans sözleşmes , tam k tarafa veya eks k k tarafa borç yükleyen sözleşme şekl nde kurulab l r. Gerçekten, rödövansçıya (rödövans verene) maden hakkının kullanımı b r bedel karşılığında devred lm şse, rö- dövans sözleşmes n n tam k tarafa borç yükleyen b r sözleşme olduğu; buna karşılık, bedels z olarak devred lm şse rödövans sözleşmes n n eks k k tarafa borç yükleyen b r sözleşme olduğu fade ed leb l r. Z ra, maden hakkının kul-
109 Amıklıoğlu, s. 73.
110 Merz, s. 35; von Tuhr, s. 139-140; O. Gökhan Antalya, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, C. 1, 2. Baskı, İstanbul 2013, s. 153; Nec p B lge, Borçlar Hukuku, Özel Borç Münase- betler , Ankara 1962, s. 15-16; F kret Eren, Borçlar Hukuku, Özel Hükümler, 3. Baskı, Ankara 2016, s. 15-16; Tek l, s. 43; Gönensay, s. 20, 22; Esener, s. 17-18; Eren, Genel, s. 210; Kocayusufpaşaoğlu / Hatem / Serozan / Arpacı, s. 98; Oğuzman / Öz, s. 45;
Ayan, Borçlar, s. 154; Akıncı, s. 65; İnan / Yücel, s. 155-156; Yıldırım, Abdulker m, s.
53-55. Aynı anlama gelmek üzere, öğret de “tek tarafl ı borç doğuran akitler” ve “iki tarafl ı
borç doğuran akitler” (B lge, s. 15-16), “tek tarafl ı sözleşmeler” ve “iki tarafl ı sözleşmeler (synallagmatique)” (Tek l, s. 43; Oğuzman / Öz, s. 45; Ayan, Borçlar, s.154), “tek tarafl ı akitler” ve “iki tarafl ı akitler” (Esener, s. 17-18), “bir tarafl ı sözleşmeler” ve “iki tarafl ı sözleşmeler” (Antalya, s. 153), “karşılıksız akitler” ve “karşılıklı akitler” (İnan / Yücel,
s. 155) fadeler de kullanılmaktadır. Buna karşılık, Kocayusufpaşaoğlu / Hatem / Sero-
zan / Arpacı’ya göre, b r tarafl ı sözleşme kavramını kullanmaktan kaçınmak gerekmekted r
(bkz., age., s. 98).
111 Merz, s. 35; B lge, s. 16; Eren, Genel, s. 211; Eren, Özel, s. 16; Kocayusufpaşaoğlu / Ha-
tem / Serozan / Arpacı, s. 98-99; Esener, s. 18; Akıncı, s. 65; Antalya, s. 153-154; Ayan,
Borçlar, s. 154-155; İnan / Yücel, s. 155-156; Yıldırım, Abdulker m, s. 54-55. Öğret de, aynı anlama gelmek üzere, “tam olarak iki tarafl ı borç doğuran akitler” ve “eksik iki tarafl ı
borç doğuran akitler” (B lge, s. 16),“tam iki tarafl ı sözleşmeler” ve “eksik iki tarafl ı söz- leşmeler” (Oğuzman / Öz, s. 45; İnan / Yücel, s. 155; Ayan, Borçlar, s. 155) fadeler de
kullanılmaktadır.
112 Erekmekc / Süleymanoğlu, s. 138; Amıklıoğlu, s. 72. Dolayısıyla, ödemezl k def’ (BK.m.97), borçlu temerrüdü (BK.m.123-126) ve mkânsızlık (BK.m.36) hükümler , n tel - ğ ne uygun düştüğü ölçüde, rödövans sözleşmeler ç n de uygulama alanı bulur. Bkz., İnan / Yücel, s. 156.
lanımının bedels z olarak devred lmes hâl nde, ruhsat sah b her zaman aslî ed m yükümlülüğü altına g rmekteyken; rödövansçı (rödövans veren) sözleş- me süres n n b t m hâl nde ruhsat sah b n n aslî ed m le karşılıklılık l şk s
çer s nde olmayan ger verme yükümlülüğü altına g rmekted r. Bu nedenle, Borçlar Kanunu’nda tam k tarafa borç yükleyen sözleşmeler ç n öngörülen hükümler, maden hakkının kullanımının b r bedel karşılığında devred ld ğ rö- dövans sözleşmeler ne n tel ğ ne uygun düştüğü ölçüde uygulanab lecekt r113.
Maden hakkının kend s n n veya kullanımının mutlaka b r bedel karşı- lığında devred lmes gerekl l ğ ne l şk n, maden hukuku mevzuatında b r hü- küm bulunmamaktadır. Bu nedenle, tarafl ar, maden hakkının kend s n n veya kullanımının b r bedel karşılığında veya bedels z olarak devred leceğ konu- sunda anlaşab l rler. Bu durumda, gerek maden hakkını dev r sözleşmes n n gerek de rödövans sözleşmes n n “ivazlı” veya “ivazsız” olarak akded leb l- mes n n mümkün olduğu söyleneb l r.
Sözleşmeler, kanunî düzenlemeye kavuşmuş olup olmamalarından ha- reketle, “tipik (isimli) sözleşmeler” ve “atipik (isimsiz) sözleşmeler” olmak üzere k ye ayrılmaktadır114. B r sözleşmen n kanunî düzenlemeye kavuşmuş
sayılab lmes ç n, sadece sözleşmen n smen kanunda bel rt lmes yeterl de- ğ ld r. Kanunda smen geçen sözleşmen n t p k b r sözleşme olarak sayılab l- mes ç n, kanun hükmünün sözleşmen n objekt f esaslı unsurları le asgarî hüküm ve sonuçlarını düzenlem ş olması gerekl d r115. Hem maden hakkını
dev r sözleşmes hem de rödövans sözleşmes ne l şk n kanunî düzenlemelere bakılacak olursa, gerek Borçlar Kanunu’nda gerek de Maden Kanunu ve lg l yönetmel klerde yer alan hükümler, sözleşmeye t p kl k kazandırmaya yete- 113 Erekmekc / Süleymanoğlu, s. 138; Amıklıoğlu, s. 72. Dolayısıyla, ödemezl k def’
(BK.m.97), borçlu temerrüdü (BK.m.123-126) ve mkânsızlık (BK.m.36) hükümler , n tel - ğ ne uygun düştüğü ölçüde, rödövans sözleşmeler ç n de uygulama alanı bulur. Bkz., İnan / Yücel, s. 156.
114 He nr ch Honsell, Schwe zer sches Obl gat onenrecht, Bosonderer Te l, 7. Aufl age, Bern 2003, s. 14-21; Merz, s. 47; B lge, s. 3-11; Fahrett n Aral / Hasan Ayrancı, Borçlar Hukuku, Özel Borç İl şk ler , 10. Baskı, Ankara 2014, s. 54; Aydın Zevkl ler / K. Emre Gökyayla, Borçlar Hukuku, Özel Borç İl şk ler , 15. Baskı, Ankara 2015, s. 11-23; Murat Aydoğdu / Nalan Kahvec , Türk Borçlar Hukuku, Özel Borç İl şk ler , 2. Baskı, Ankara 2014, s. 23;
Saymen, s. 13; Eren, Genel, s. 207; Eren, Özel, s. 17; Oğuzman / Öz, s. 46-48; Ayan,
Borçlar, s. 158; Antalya, s. 150-152; Akıncı, s. 64.
115 Mustafa Alper Gümüş, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, C. 1, 3. Baskı, İstanbul 2013, s. 4;
Eren, Özel, s. 17; Aral / Ayrancı, s. 54; Zevkl ler / Gökyayla, s. 12; Uyumaz / Güngör, s.
156. Kanunda smen bel rt lm ş olmasına rağmen, s ms z sözleşme sayılan sözleşmeler ç n bkz., Aral / Ayrancı, s. 54.
cek ayrıntıda değ ld r. Bu nedenle, her k sözleşmen n kanunî düzenlemeye kavuşmamış at p k ( s ms z) b r sözleşme olduğu söyleneb l r.
Öncek ruhsat sah b n n maden şletme hakkını yen ruhsat sah b ne devretmes karşılığında yen ruhsat sah b b r bedel ödeme veya b r şey n mül- k yet n karşı tarafa geç rme borcu altına g reb leceğ g b ; h çb r borç altına g rmemes de mümkündür. Bu unsurlara bakılacak olursa, maden hakkını de- v r sözleşmes n n taşınır satışı sözleşmes ne, mal değ ş m sözleşmes ne veya bağışlama sözleşmes ne benzeyeb leceğ n söylemek mümkündür. Ayrıca, rö- dövans sözleşmes nde de ruhsat sah b n n maden şletme hakkının kullanımı- nı devretmes karşılığında rödövansçı (rödövans veren) genell kle rödövans bedel n ödeme borcu altına g rerken; bazı hâllerde herhang b r borç altına g rmeyeb l r. Bu unsurlara bakılacak olursa, rödövans sözleşmes n n ürün (hasılat) k rasına veya kullanım ödüncü (ar yet) sözleşmes ne benzed ğ n söylemek mümkündür. Ancak, Maden Kanunu ve Maden Yönetmel ğ , her k sözleşmen n de tarafl arına Borçlar Kanunu’nda öngörülmeyen b r takım yükümlülükler yüklem şt r. Bu nedenle, gerek maden hakkını dev r sözleş- mes n n gerek de rödövans sözleşmes n n “tipik sözleşmeye ikinci derecede
başka edim eklenmesi şeklindeki karma sözleşme”116 olduğunu söylemek de mümkündür117.