Holland’ın Tipoloji Kuramı

Holland (1997) meslek seçimini; kişiliğin iş dünyasında ifade bulan bir yansıması olarak değerlendirmektedir. Holland, her insanın meslek alanında belirlenen altı kişilik tipinden birine sahip olduğunu ve bireyin kişiliğine uygun mesleklerden birini seçme eğilimine sahip olduğunu savunmaktadır (Spokane ve Cruza-Guet, 2005, s. 25). Holland’a (1997) göre bireyin kendi kişilik tipi ile mesleği arasındaki uyum, kişinin ilgilerini, yeteneklerini ve mesleki değerlerini iş ortamında bu özelliklerini uygun bir şekilde ifade etmesini sağlar (Spokane ve Cruza-Guet, 2005, s. 28). Bireyin iş doyumu, sahip olduğu kişilik tipi ile meslek arasındaki uyuma bağlıdır. Holland, Özellik-Faktör Kuramının, kariyer seçimine uygulanışına ilişkin önemli örnekler sunmuştur.

Holland, kuramının dört temel varsayımı olduğunu belirtir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

 Birçok insan, benzerlikler dikkate alındığında altı kişilik tipinden birine yerleştirilebilir Bunlar; realistik, araştırmacı, yaratıcı, sosyal, girişimci ve düzenli tiplerdir.

 Altı kişilik tipinin karşılığı olan altı tür mesleki çevre vardır.

 İnsanlar sahip oldukları beceri, yetenek, tutum ve değerleri kullanmalarına olanak sağlayacak çevreleri ararlar.

 Bireyin meslek seçimi davranışını, kişilik tipi ve çevrenin özelikleri arasındaki etkileşimi belirler.

Holland’a göre bir kimsenin davranışı onun kişiliği ile çevrenin etkileşimi ile belirlenir. Bir kimsenin kişilik özelliğinin ve çevresinin bilinmesi onun nasıl davranacağını, örneğin hangi mesleği seçeceğine ilişkin tahmin yürütülmesine olanak sağlar (Yeşilyaprak, 2008, s. 83).

Şekil-2: Holland’ın Altıgeni

Kaynak: Yeşilyaprak (2008). Kariyer Yolculuğu kitabından alınmıştır.

Holland’ın belirlemiş olduğu altı kişilik tipleri şu şekilde sıralanmaktadır (Sharf, 2006, s. 92-96).

1.Realistik Tip: Bu tipler çevresinde yer alan fiziksel aktivitelere odaklanmayı tercih ederler. Aletler kullanmayı, makinalar ve hayvanlarla uğraşmayı severler. Teknik becerileri yüksektir bu nedenle makinaları tamir etme, elektrikli araçlarla ilgilenme, otomobil veya kamyon kullanma gibi fiziksel aktiviteler gerektirecek işlere yönelirler. İnsanlarla uğraşmaktansa nesnelerle uğraşmayı tercih ederler. Realistik tipe sahip danışanlar danışma süreci içinde kendi duygularını ifade etmekte güçlük yaşayabilirler. Kendilerinden bahsetmektense nasıl balık tuttuklarını, arabayı nasıl tamir ettiklerinden bahsetmekten zevk alırlar. Genellikle özel ilgilerinden bahsederler. Bu ilgiler genellikle arabalar, radyo ve diğer mekanik şeylerdir. Bu kişilik tipine sahip kadınlar genellikle kendi yeteneklerini göstermekte büyük sorunlar yaşarlar. Mekanik şeylerle uğraşmak erkeklere uygun meslekler olarak algılandığından kadınlar, babaları ve erkek kardeşlerinin olumsuz tutumları nedeniyle bu tür yeteneklerini göstermekte sorunlar yaşayabilirler. Meslek danışmanı özellikle bu tipteki kadınları cesaretlendirmeli ve mekanik şeylerle uğraşmaya ilişkin toplumsal cinsiyet algısını yeniden yapılandırmasına yardım etmelidir.

2.Araştırmacı Tip: Bu tipler özellikle matematik ve bilimsel konularla ilgili problemlerin çözümüne odaklanmaktan hoşlanırlar. Karmaşık ve soyut problemler karşısında yaratıcı çözüm önerileri getirirler. Analitik düşünme gerektiren bilgisayar programcılığı, fizik, matematik, biyoloji ve veterinerlik gibi mesleklere yönelmeyi tercih ederler. Bir tipteki kişilerin önem verdikleri şey eleştirel düşünme, mantık ve

keskin zekâlarını kullanmaktır. Araştırmacı tipler bilimsel kitaplar okumayı ve çok özel konularda tartışmayı tercih ederler. İnsanları yönetmek ve yönlendirmek yerine problemleri analiz etmeyi ve çözümler üretmeyi tercih ederler. Bir meslekte onlar için önemli olan para kazanmak değil kendilerini zorlayacak ve yaratıcı çözümler getirecekleri zihinsel problemlere çözüm getirmektir.

3.Yaratıcı (Sanatçı) Tip: Bu tipler kendilerini özgür hissedebilecekleri iş ortamlarını tercih ederler. Bulundukları iş ortamlarında müzik, resim ve artistik faaliyetler içeren yollarla kendilerini özgürce ifade etmek isterler. Karşılaştıkları durumlarda zihinsel yöntemler yerine duygularını ifade etmeye dönük açıklama yollarını tercih ederler. Bu tipler dil, sanat, müzik, ses, heykeltıraş gibi yollarla kendi duygularını bilinen yöntemler dışında özgün ve yaratıcı yöntemlerle ifade ederler. Yaratıcı tipteki danışanlar danışma süreci içinde kendilerinin müziği, sanatı ve yazmayı ne kadar sevdiklerinden bahsederler. Bu tipteki danışanlar konuştuklarında çok düzensiz, anlaşılmaz ve açık olmayan konuşma gibi görünen kendilerine has ifade biçimlerini tercih ederler. Mesleki danışma sürecinde daha çok mesleklere ilişkin duygularını ifade ederler.

4.Sosyal Tip: Bu tipteki bireyler insanlarla iletişim kurabilecekleri, iş birliği içinde çalışacakları ve başkalarına yardım edebilecekleri iş ortamlarını tercih ederler. İnsanlara bir şeyler öğretebilecekleri, insanları etkileyebilecekleri ve onlara ilişkin sorumluluk alabilecekleri iş ortamlarını isterler. Bu tipteki bireylerin sahip oldukları mesleki değerler idealizm, iyilik, arkadaşlık ve cömertliktir. Daha çok öğretmenlik, sosyal hizmetler, evlilik danışmanlığı, konuşma terapisti ve psikolojik hizmetlerdeki işlerde çalışmayı tercih ederler. Sosyal tipteki danışanlar danışma sürecinde kendi ideallerinden ve diğer insanlara nasıl yardım edeceklerinden bahsederler. İyi bir dünyada mutlu insanların yaşaması sosyal tip için para kazanmaktan daha önemlidir. Genelde çocuklara yeni şeyler öğretmekten ve yakınlarındaki insanlara yardım etmekten bahsederler. Danışmada danışmanla rahat bir şekilde amaca ulaşmak için işbirliği içinde çalışırlar.

5.Girişimci Tip: Girişimci tipler insanları yönetebilecekleri ve ikna edebilecekleri iş ortamlarını tercih ederler. Finans ve ekonomi iş alanlarında risk alabilecekleri ve iyi gelir edinebilecekleri iş ortamlarını isterler. Bu iş ortamlarında kendilerine güvenen, sosyal ve kararlı bir kişilik yapısı sergilerler. Bir şeyler satabilecekleri, yüksek gelir elde

edebilecekleri ve insanları ikna edebilecekleri iş ortamları onlar için ideal yerlerdir. Çalışabilecekleri iş ortamları satış büroları, yönetici, restoran işletmesi, politika ve sigorta gibi iş ortamlarıdır. Danışma sürecinde girişimci tipler kendilerine aşırı güvenen bir kişi izlenimi yaratmaya çalışırlar. Bazıları hızlı para kazanma isteklerini açık ve net bir şekilde ifade ederken bazıları ise sosyal kabul nedeniyle bu isteklerini gizlemeye çalışırlar. Sosyal tipler gibi konuşmaya açıktırlar ama sosyal tiplerden farklı olarak girişimci tipler konuşma konularını geçmişteki başarı üzerine odaklarlar. Girişimci tipler sosyal tiplerin aksine insanlara yardım etmek yerine ikna etmeyi ve yönlendirmeyi tercih ederler.

6.Geleneksel Tip: Organizasyon ve planlama geleneksel tipin çalışma ortamını en iyi ifade eden durumlardır. Bu tipler için en iyi çalışma ortamları kayıt, hesaplama ve raporları düzenli tutabilecekleri ofis ortamlarıdır. Hesapları tutmak, basit matematiksel işlemlerle raporları düzenlemek onlar için ideal aktivitelerdir. Çalıştıkları ortamda hesap makinası, fotokopi makinası ve dosyalar bulunur. Geleneksel tiplerler için parayı kayıt altına almak belirli bir düzen içinde belirlemek ve kurallara uyan güvenilir bir insan olmak önemlidir. Kendilerini karşılaştıkları çok karmaşık olmayan problemleri sıralamak ve belirli düzen içinde sınıflamak açısından başarılı hissederler. Geleneksel tipteki danışanlar kendilerine kariyer planı yapmakta zorlanırlar. Danışma sürecinde lisede ne kadar düzenli ve titiz biri olduklarından bahsederler. Kendilerine uygun olmayan iş ortamlarında çalıştıklarında bulundukları yerde düzeni kurmaya ve sıralamaya çalışırlar. Bunu yapamadıklarında kendilerini tükenmiş hissederler.