Hilenin Çeşitli Tanımları

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde hile;

Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, ayak oyunu, alavere dalavere, desise, entrika olarak tanımlanmıştır. Hile her zaman aldatma, güven ve sahtekârlık içermektedir.

Bununla birlikte, bir meslek örgütü olan Sertifikalı Hile Denetçileri Birliği (Association of Certified Fraud Examiners), kısa adıyla ACFE, 2004'te yayınladığı "Mesleki Hile ve Suistimal" başlıklı raporunda hileyi şöyle tanımlamaktadır;

"Bir kişinin görevini, çalıştığı işletmenin kaynak ve varlıklarını, yanlış kullanarak veya açıklayarak kişisel çıkarı için kullanmasıdır."

Bu tanım, çalışanlar, müdürler ve yöneticiler tarafından yapılan geniş bir bölgedeki suistimali kapsamaktadır.

Tanıma göre mesleki hile çalışanların, orta ve üst düzey yöneticilerin uygunsuz davranışlarının sonucudur ve öğle yemeği için verilen aranın suistimal edilmesinden veya basit bir hırsızlıktan, çok karmaşık yatırım dolandırıcılıklarına kadar uzanan her türlü yasadışı ve adaletsiz davranışı içermektedir.

16

Ali Alagöz, İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Önemi ve Denetim Komiteleri ile İç Denetim Birimi İlişkisinin Hata ve Hilelerin Önlenmesindeki Rolü, http://www.alialagoz.com.tr/doc-dr-

21

ACFE, kapsamı çok geniş olan mesleki hileleri; varlık usulsüzlükleri, yolsuzluk ve finansal tablo hileleri adları altında üç ana kategoride toplamıştır.

ACFE raporlarına göre en sık görülen hile türü olan varlık usulsüzlükleri; kurum varlıklarının çalınması, zimmete geçirilmesi veya suistimali olarak ve nakit hırsızlığı, fatura usulsüzlüğü, çek tahrifatı, bordro usulsüzlüğü, işletme kaynaklarının suistimal edilmesi ve stok hırsızlığı vb. şekillerde gerçekleşebilir.17

Hile, Türkçe olarak birini aldatmak, yanıltmak üzere yapılan düzen, dolap, oyun, dalavere olarak, medeni hukuk terimi olarak da “aldatma” olarak tanımlanmaktadır. Denetim Komisyonu hileyi muhasebe ve işletme açısıyla; finansal beyannamelerdeki kasıtlı çarpıtma ya da varlıkların zimmete geçirilmesini hasıraltı etmek, iç ve başka diğer kazanımlar sağlamak isteyen harici kişilerin ortaya koyduğu kayıtlar olarak tanımlamıştır. Bu tanımlama içerisinde “kasıtlı” kelimesi hilenin betimlenmesinde temel teşkil etmektedir. Bir başka hile tanımı ise “Hile, kasıtlı olarak yapılan, gerçeklere adalete, dürüstlüğe ve eşitliğe karşı aldatma, yalan söyleme ve dolandırma faaliyetidir.” şeklindedir. Yine buna benzer bir şekilde

“Hile, bir başka kişi veya grubun zararına neden olacak bir biçimde, bir yarar sağlamak amacıyla, kasıtlı olarak aldatma faaliyetinde bulunmaktır.” tanımı ilerde değineceğimiz hilenin tüm çeşitlerini kapsayan genel tanımlamalardır. Bunların dışında hilenin tanımlaması hile çeşidine göre de çok sayıda yapılabilir.18

Daha geniş olarak hilenin tanımı su şekilde yapılabilir: “Muhasebe ile ilgili olayın oluşumu, belgelenmesi, kaydedilmesi ve isletme ile ilgili çıkar çevrelerine rapor edilmesi aşamasında kötü niyetle ilgili çıkar çevrelerinin bilgisi dışında maddi zarara uğrayacakları şekilde basılı ve dijital ortamda ulusal ve uluslar arası mevzuata aykırı davranmak, davranmaya teşvik etmek veya suça iştirak etmektir.19

17_{Adnan Dönmez, Tamer Karausta, Çalışanların Mesleki Hile Algısı ve İhbar Hattı Kullanarak Rapor Etme}

Eğilimleri Üzerine Akdeniz Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesinde Yapılan Bir Araştırma, İsmmmo Mali Çözüm, Mart-Nisan 2011,s.19

18_{Süleyman Uyar, İşletme Yönetimi Tarafından Yapılabilecek Hileler ve Korunma Yöntemleri,}

http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/suleyman/009/ [18.09.2007]

19_{Kıymet Çalıyurt, Muhasebede Hile Eğitiminde Uluslararası Gelişmeler ve Türkiye Açısından Değerlendirme,}

22

Günümüzde çok çeşitli nedenlerle bilenin tek ve kapsayıcı bir tanımını yapmak çok güçtür. Hile, oldukça geniş bir kavramdır ve dolayısıyla çeşitli tanımları bulunmaktadır.

Aşağıda belli başlı tanımlar ve içerdikleri unsurlar yer almaktadır:

• Hile genel bir terimdir. Çeşitli anlamları içerir. Çeşitli insani beceriler ile birinin diğeri üzerinden yarar sağlayacağı her türlü düzenleme bu kapsama girer. Hilenin genel içeriğinde, sürpriz, dalavere, üçkâğıtçılık, kurnazlık, açıkgözlülük, dürüst olmama gibi yollarla birinin aldatılması yatar.

• Hile, aldatma, rüşvet, sahtecilik, haraç alma, bozulma, yozlaşma, hırsızlık, komplo, zimmet, kötüye kullanma, önemli gerçekleri gizleme gibi eylemleri açıklamakta ve kavramakta kullanılan bir anlam taşımaktadır.

• Hile, bir başka kişi veya grubun zararına neden olacak bir biçimde, bir yarar sağlamak amacıyla, kasıtlı olarak aldatma faaliyetinde bulunmaktır.

• Hile, kasıtlı olarak yapılan, gerçeklere, adalete, dürüstlüğe ve eşitliğe karşı aldatma, yalan söyleme ve dolandırma faaliyetidir.

• Hile, bir çalışanın içinde bulunduğu işletmenin kaynaklarını ve varlıklarını kasıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde kullanarak veya ele geçirerek haksız kazanç sağlamasıdır.20

Belli bir amaçla işletmenin işlem, kayıt ve belgelerinin bilerek tahrif edilmesi ise muhasebe hileleri olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma göre ise muhasebe hilesi, bir ya da daha fazla kişinin kasıtlı olarak varlığın değerini azaltmak ya da arttırmak sureti ile işletme veya kendisi lehine çıkar sağlamasıdır.21

20

Nejat Bozkurt, İşletmelerin Kara Deliği Hile Çalışan Hileleri, İstanbul, Alfa, 2009, s.60

21 _{Özgür Çatıkkaş, Yıldırım Ercan Çalış, İşletmelerde Gelir ve Stok Hilelerinin Denetim Teknikleriyle}

23