Hesap Türleri ve Hesap Açılışı

teknik arıza gibi mücbir sebeplerle bir bilgi akışı sorunu olduğunda kayıtların ne şekilde iletileceği ve değiştirileceğine ilişkin usuller MKK tarafından belirlenmiştir.

Takas işlemlerinin yürütülmesi için, yetkili takas ve saklama kuruluşları itibarıyla da kayıt tutulmaktadır. Hak sahiplerinin kayıtları, üye hesapları ile bağlantı kurularak izlenmekte, kaydedilen haklar SerPK’nın 7’nci maddesi uyarınca senede bağlanmamaktadır. Üyeler itibarıyla kayıtların tutulmasında kullanılacak kodlama sistemi MKK tarafından belirlenmekte olup, MKK'da tutulacak kayıtlar, anılan Tebliğ’de düzenlenen hususlar dışında hiçbir sınırlama ve şarta tabi tutulamamaktadır.

Kaydileştirme Tebliği hükümleri çerçevesinde üyelerin, MKK sisteminde işlemleri yerine getirmeye yetkili görevlileri, MKK'ya bildirilmekte ve işlemler, münhasıran bu görevlilerce yerine getirilmektedir. Üyeler tarafından hesaplarda hatalı veya eksik kayıtları düzeltmek amacıyla kayıt yapılması durumunda, düzeltme yapıldığı bilgisi MKK'nın belirleyeceği usul ve esaslar çerçevesinde üye tarafından MKK'ya ve hak sahibine bildirilmektedir. Üyelere hesap açma veya kayıt amacıyla yapılan başvurularda eksikliklerin bulunması halinde, talebin reddi mümkün olup, bu durumda ret kararının, gerekçeli olarak hak sahiplerine ve MKK'ya üye tarafından derhal bildirilmesi zorunlu tutulmaktadır.

Üyeler, MKK'dan izin almak kaydıyla, süreklilik arz etmeyecek şekilde diğer üyelerin teknik imkânlarını kullanmak suretiyle işlemlerini gerçekleştirebilmektedirler. Ayrıca MKK tarafından belirlenecek ve SPK’ca onaylanacak esaslar çerçevesinde, kendi istihdam ettikleri personel ve teknik imkânları kullanmak yerine diğer bir üye aracılığıyla dolaylı ve sürekli bir şekilde MKK'da işlemlerini yürütme imkânına da sahiptirler.

2) Hesap Türleri ve Hesap Açılışı

a. Hesap Türleri

MKK nezdinde tutulacak hesaplar ihraççılar, aracı kuruluşlar, yetkili takas ve saklama kuruluşları ile SPK tarafından belirlenen diğer kuruluşlar itibarıyla açılır. (Kaydileştirme Tebliği md. 6)

Hak sahiplerinin adına hesaplar ise, kimlik bilgilerinin MKK'ya bildirilmesi üzerine açılmakta ve söz konusu hesaplar üzerinde işlem yapmaya yetkili üyeler ile bağlantısı kurulmaktadır. Ancak yetkili takas ve saklama kuruluşları, herhangi bir üye ile bağlantı kurmaksızın, doğrudan MKK'da hesap açtırabilmektedirler. Yabancı merkezi saklama kuruluşlarının MKK nezdinde hesap açtırması ve hesapların tutulmasına ilişkin usul ve esaslar MKK tarafından belirlenmektedir.

Kaydileştirme Tebliği’nin 6’ncı madde hükmü gereğince, söz konusu bu hesap türlerinin gerçek mahiyetini gizleyecek nitelikte hesap açılması ve kayıt tutulması yasaklanmaktadır.

i. İhraççı Hesabı

Kaydileştirme Tebliği’nin 7’nci maddesine göre, ihraççı hesapları; ihraççı havuz hesabı, ortak hesabı ve bilinmeyen ortak hesabından oluşur. İhraççının yatırım fonu kurucusu olması halinde ihraççı hesapları havuz hesabı, katılımcı hesabı ve bilinmeyen katılımcı hesabından oluşur. Katılımcı ve bilinmeyen katılımcı hesaplarında yatırımcılara ait yatırım fonu katılma payları izlenir.

İhraççı havuz hesabı, kaydi sermaye piyasası araçları ihracına ilişkin geçici kayıtların izlenmesi amacı ile tutulur. İhraç edilecek kaydi sermaye piyasası araçlarının halka arz süresi boyunca takibi havuz hesabında yapılır ve satışa konu olan tutarlar halka arz süresinde kaydi sermaye piyasası araçlarının satılması ile veya satış öncesinde, ilgili hesaplara yapılacak kayıt neticesinde bu hesaptan düşülür. Yatırım fonu katılma paylarının ihraç ve iptal işlemleri de havuz hesabı kullanılarak yapılır.

İhraççının yatırım fonu kurucusu olması hali hariç olmak üzere, ortak hesabına sadece daha önce Borsada işlem görmemiş payların kayıtları yapılabilir. Bu hesaptaki kaydi sermaye piyasası araçları, ihraççının verdiği bilgiler doğrultusunda türleri ve hak sahipleri itibariyle tutulur.

Bilinmeyen ortak ve bilinmeyen katılımcı hesabı, kaydi dönüştürme aşamasında, hak sahiplerinin ihraççı tarafından bilinmemesi durumunda, bu nitelikteki payların toplu olarak izlenmesi amacı ile oluşturulur. Bu hesapta izlenen

sermaye piyasası araçlarının başka üyeler aracılığıyla kaydileştirilmesi halinde MKK kayıtlarında gerekli düzeltmeler yapılır. Bu durumda ihraççı ve ilgili diğer üyeler, MKK tarafından istenecek bilgileri temin ederek kayıtlardaki değişiklikleri yapar.

ii. Aracı Kuruluş Hesabı

Kaydileştirme Tebliği’nin 9. maddesine göre, aracı kuruluş hesabı, aracı kuruluş havuz hesabı ve yatırımcı hesabından oluşur. Aracı kuruluş havuz hesabı, aracı kuruluşun, hesap sahibinin vekili sıfatıyla takas işlemlerini yerine getirmesi için kullanılır. Yatırımcı hesabı, aracı kuruluşun işlem yapmaya yetkili olduğu hak sahipleri adına açılmış hesaplardan oluşur.

iii. Yatırımcı Hesabı

Kaydileştirme Tebliği’nin 10. maddesine göre, yatırımcı hesabı, hak sahibi adına açılmış, nama veya hamiline hakların izlendiği hesaptır. Yatırımcı hesaplrı, aracı kuruluşların ve ihraççıların alt hesabında izlenmektedir. Yatırımcı hesabı, yatırımcıların talepleri üzerine, üye sıfatını haiz aracı kuruluşlar ve yetkili takas ve saklama kuruluşları tarafından MKK'ya yapılacak başvuru çerçevesinde açılır.

İstenen bilgilerin MKK'ya ulaştırılmasını takiben hesap kullanıma açılır. Yatırımcıyla ilgili tüm bilgilerin tamamlanmasıyla birlikte bir sicil numarası oluşturulur. SPK’ca uygun görülen hallerde, hesabın ilgili aracı kuruluş tarafından açılarak kimlik bilgilerinin MKK'ya SPK tarafından belirlenecek ve 30 günü aşmayacak bir süre sonuna kadar tamamlanmasına izin verilebilir. Belirlenen sürenin bitimine kadar kimlik bilgilerinin istenen şekilde MKK'ya bildirilmemesi durumunda hesap hareketsizleştirilebilir. Hareketsizleştirme, ilgili hesaba giriş ve çıkış işlemlerinin engellenmesidir. Aynı yatırımcı bilgileri ile başka bir aracı kuruluş tarafından yatırımcı hesabı açılmak üzere yapılan başvurularda, yatırımcıya MKK tarafından aynı sicil numarası tahsis edilir. Aynı yatırımcı için birden fazla sicil numarası oluşturulduğunun daha sonra tespiti halinde, MKK tarafından yatırımcıya bildirimde bulunulması kaydıyla, tek sicil numarası verilir.

Tebliğin söz konusu maddesinde yer alan bilgi ve belgelerin sağlanması koşulu ile birden fazla kişinin müşterek hesap açtırma talepleri üzerine, üyeler

tarafından müşterek mülkiyet yatırımcı hesabı açılır. Maliklerin iştirak oranları da kayden izlenir.

iv. Yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu Hesabı

Kaydileştirme Tebliğinin 12. maddesine göre, yetkili takas ve saklama kuruluşu hesabı, takas havuz hesabı, havuz hesabı ve yatırımcı hesabından oluşur. Yetkili takas ve saklama kuruluşunun faaliyetlerinin gerektirdiği diğer hesaplar MKK'nın onayıyla açılabilir. Ancak bu kurumların yatırımcı hesaplarında kayıtları izlenebilecek yatırımcı türleri için önceden SPK onayı alınması zorunludur.

Takas havuz hesabı, takas ve saklama kuruluşunun, vekil sıfatıyla üyelerin takas işlemlerini gerçekleştirmesi için kullanılır. Havuz hesabı, yetkili takas ve saklama kuruluşunun, hesap sahibinin vekili sıfatıyla takas işlemlerini yerine getirmesi için kullanılır.

b. Hesap Açılışı

Hesap açılışı, MKK ekranları aracılığı ile tek ya da toplu işlemler veya sistemler arası mesaj iletimiyle mümkün olmaktadır. Üyelerin MKK tarafından istenen bilgileri girmeleri yeterli olup, istisnalar dışında, belgelerin MKK’ya iletimi gerekmemektedir.

Hesap açılışında üyeler tarafından; hesaba ilişkin hesap özellik bilgileri, kimlik bilgileri ve iletişim bilgileri iletilir. Açılan bir hesap için kimlik bildirimi yapılmamışsa MKK sisteminde ilgili hesap için işlem yapılamamaktadır. Yerli gerçek kişi yatırımcılar için sınırlı bilgiler üyeler tarafından girilmekte, iletilen bilgilerin MKK sistemindeki kontrollerinin yapılması sonucunda kaydı bulunmayan yeni bir yatırımcı için Kaydileştirme Tebliği’nde öngörülen diğer bilgiler, MKK tarafından Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) veri tabanından sağlanmakta ve yatırımcıya bir sicil numarası oluşturulmaktadır. Bilgileri iletilen yatırımcılar için MKK sisteminde daha önceden kayıt olması durumunda aynı sicil numarası ile bağlantı sağlanmaktadır. İletilen bilgilerin MKK sistemi tarafından kontrolü sırasında hata tespiti halinde bilgiler düzeltilene kadar hesap üzerinden işlem yapılması mümkün olmamaktadır.

Hesapların müşterek olması durumunda tüm hesap sahiplerine ilişkin kimlik bildirimi, hesap açılışı sırasında iletilmekte, sonradan yeni bir kimlik eklenmesi ve kimlik iptali mümkün olmamaktadır. Müşterek hesaplar için hesap müştereklik bilgisine bağlı olarak oran bildirimi yapılmaktadır. Müteselsil hesaplar için hesap sahiplerinin kıymetlerin tümü üzerinde hak sahipliği (%100), oransal hesaplar için ise oran bildirimi dâhilinde hak sahipliği söz konusudur. Oransal müştereklik için tüm hak sahiplerinin hak sahipliği oran toplamları %100’ü bulmalıdır.

Hesap kimlik bilgilerinde değişiklik olması halinde değişiklik bildirimi yapılabilmektedir. Üye tarafından iletilen T.C. Kimlik numarası ile MERNİS veri tabanından değişen bilgiler ile MKK sistemindeki kimlik bilgileri güncellenmektedir. Bu şekilde, yatırımcı hesap açılışlarındaki bilgilerin değiştirilmesinde MERNİS/Maliye Bakanlığı veri bankasından yararlanılması yoluyla, bilgilerin doğruluğu güvence altına alınmaktadır. MKK sisteminde sicil almış yatırımcı için sadece sicil, ad, soyad/unvan ve iletişim bilgileri iletilerek yeni hesap tanımlanması mümkündür.