8. KNİDOS HELENİSTİK EV DUVAR RESMİNİN TARİHLENDİRİLMESİ
8.2. Helenistik Ev Duvar Resminin Çağdaşlarıyla Karşılaştırılması
Helen dünyasında 1. Stil de figürlü friz kuşağı olan başka örnekler de bulunmaktadır. Helenistik Dönem resim sanatında önemli bir yere sahip olan Vergina mezar resimleri arasında Prensin mezarı olarak adlandırılan mezarın resimlerinde benzer şekilde koyu renk zemin üzerinde figürlü bir friz yer almaktadır125 (Rsm: 33).
Benzer şekilde Pergamon evlerine genel olarak baktığımızda bunlar avlusu olan ama bu avlularda sütun olmayan (peristyl) tipi evlerdi. Evin temeli direk zemine oturtulmuş, dış duvarlar sade, sadece köşe taşları kesme taşlardan olan polygonal bir yapıya sahiptiler. İç duvarlarında sıva kullanılmış ve bu sıvalarda taş blok görünümü vermek için kazımayla çizgi yapılmış ve bu blok şekiller boyanmıştır126. Evlerin zemininde bulunan mozaikler Helenistik dönemden kalmıştır. Büyük bir kadehten su içen iki güvercin figürlü duvar resmide bu dönem örneğidir127. Pergamon Helenistik evler yan yana üç oda grubunda incelenmiştir128. Knidos Helenistik evin bodrum katıda bu özelliği göstermektedir. Plan olarak aynı kategori altında incelemek mümkündür. Pergamon duvar resmi stil açısından Knidos da işlenen stille aynı olması tarihlendirme açısından bize yol göstermektedir. Gerek yapım şekli olsun gerek konut planı ve yapım tekniği olsun gösterdiği benzerlikler bu konuda yol göstericidir. Pergamon’da 4 numaralı sarayın A odasının duvarlarında mimari dekorasyonla birlikte figür bezemeli bir friz yer almaktadır. Burada koyu renk zemin üzerine antitetik duruşlu grifonlar betimlenmiştir. Frizin altında orthostat seviyesinde mermer taklidi bezeme yapılmıştır. Frizin üst kısmında ise yine Knidos örneğiyle benzer şekilde yapılmış üç boyutlu yumurta dizisi yer almaktadır. Yapı M.Ö. 2. Yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir129.
Miletos’ta Heroon III’de Hellenistik Döneme tarihlendirilen fresk parçaları ele geçmiştir. Yapılan rekontrüksiyon denemesi sonucunda Grifonlu girland frizini üstte
işçiliğinin renkli sıvalar ve plastik bordürlerle oluşturulmuş duvar taklididir. Bakınız: Mau 1899, 450- 460. 125 Drougou 2005, 169 126 Rand 2002, 93 127 Rand 2002,95-97 128 Rand 2002, 97 129 Andreou 1988, 125
24
üç boyutlu yumurta dizisi altta örgü motifi sınırladığı görülmektedir. Onların da altında mermer taklidi boyama görülmektedir130.
Benzer şekilde M.Ö. 2. Yüzyıla tarihlenen Delos Komedyenler evinin fresklerinde mermer taklidi bezemenin yanı sıra koyu zemin üzerine yapılmış komedyenlerden oluşan figürlü friz bulunmaktadır131.
İtalya’nın bir şehri olan Pompei M.S. 79 un Ağustos ayında faaliyete geçmiş olan Vezüv’ün külleri altında kalmış ve küller altında kalan bu şehrin bulunması üzerinden yaklaşık 400 yıl geçmiştir. Helenistik ve Roma imparatorluk çağına pencere açan bu şehir arkeoloji bilimine de katkı sağlamış ve gelişiminde önemli bir faktör olmuştur.132 Küller koruyucu bir madde özelliği göstermiş, birçok şey olduğu gibi günümüze kadar gelmiştir Duvar resimleri Helen ve Roma yaşam tarzına yönelik birçok bilgi vermektedir. Alman arkeolog August Mau, Geschicte der Decorativen Wandmalerei in Pompei, adlı kitabında Pompei de bulunan duvar resimlerini 4 stilde incelemiş yani stil ayrımı yapmıştır133. Knidos Helenistik ev bu stiller arasında 1. Stile örnektir134. Pompei freskleri ise konu olarak yine Efes’teki gibi manzara, günlük yaşamın yanında portre, natürmort ve tarihi konuları ve eros çokça işlenmiştir135. Pompei’de Akhilleus’un bulunduğu sahneye bakacak olursak freskte zeminin yeşil olarak resmedildiğini görmekteyiz açık yeşil ve açık kahve tonlarıyla ışık yakalanmaya çalışılmış. Akhilleus’u ön plana çıkaran küçük hile ise iki yanında duran figürlerin daha koyu renkle boyanmış olmasıdır. Figürlere hareket verilerek zırhlarını ters yöne hareket etmesiyle yön boyutu oluşturulmuştur. Hareketli olma durumu önemli bir ayrıntı oluşturmuştur. Akhilleus’un Skyros da bulunma sahnesi birçok kez birçok yerde hatta mozaiklerde dahi işlenen bir konu olmuştur. Achilleus sevilen bir kahraman olmasından ötürüdür ki her anı işlenmiştir. Mozaiklerde de fresklerde olduğu gibi üç boyutluluk ışık gölgeyle elde edilmiştir136.
130 Weber 2004, 144 131Trümper 1998, 23, 163-164 132 Zoroğlu 2013, 66 133 Eraslan 2014,2 134 Bruns- Özgan 2002, 87-88 135 Eraslan 2014, 2 136 Eraslan 2014, 5
25
Helenistik ev duvar resminde ise zemin koyu renkte olurken figürler açık mavi, sarı gibi renklerle ön plana çıkarılmış bu da figürlere canlılık katıp ön plana çıkarmıştır. Helenistik ev duvar resminde de Pompei fresklerinde olduğu gibi figürler hareketli işlenmiş ve durağanlıktan kurtulmuştur.
Roma imparatorluk döneminde ise Anadolu’da dikkat çeken örneklerden biri de hiç kuşkusuz Efes137 duvar resimleri olmuştur. Asya eyaletinin o dönemde başkenti olan Efes villalarında ki bu duvar resimleri işlenen konuları Pompei ve Knidos’ta ki Helenistik evde olduğu gibi mitolojik konu çoğunlukla işlendiğini görmekteyiz. Efes’te ki konutlar mitolojik sahneler, günlük yaşam, manzara resimleri ve filozofları konu almıştır. Fresk sanatının en dikkat çekenleri Efes’te bulunmakta ve kalitesiyle de ön plana çıkmaktadır. Efes freskleri konu bakımından Pompei’de bulunan fresklerle konu bakımından benzerlik göstermektedir. Freskler genelde zengin ailelerin villalarını süsleyen renkli hayatın simgesiydi. Efes teras ev 2 de 75 den fazla alan fresklerle süslenmiştir. Bunlar çoğunlukla Tanrılar, Musalar, Eros, avlanan Eros dur138. Efes’te mitoloji ve kahramanlık konusu olan Achilleus konusu seri olarak işlenmektedir. Achilleus’un Skyros adasında bulunma sahnesi sırasıyla 4 no lu evin peristilinde işlenmiş ve fresk in situ şekilde bulunmuştur139. Kâhinlere göre Achilleus Trioya savaşına katılırsa ölecektir ve bunu istemeyen Tanrıça olan anne Thetis oğlunu Skyros adasına Lykomedes’in sarayına gönderir. Burada tanınmamak için kadın kılığına giren Achillus kralın kızlarının arasında saklanır. Ama Achilleus’un sefere katılmasa savaşı kaybedeceğini kâhin Kalkhastan öğrenen Agamennon Odysseus’u Achilleus’u bulması için gönderir. Saraya Diomedesle satıcı kılığında gelen Odysseus kadınlara sunduğu kumaşlarla birlikte getirdiği savaş aletlerini de gösterir, bir taraftan da asker savaş trompetini çalmaktadır ve savaşçı içgüdüsü ağır basan Achilleus kendini böylece açığa çıkarır ve Odysseus tarafından troya savaşına götürülür. Efsaneye sırasına göre çizilen freskte Achilleus kadın kıyafetindedir. Solunda ise trompeti çalan asker bulunmaktadır. Zemin yeşil figürler ise kahve tonlarında resmedilmiştir. Bu renkler arasında ton tezat başarıyla verilmiş ve görselde bütünlük
137 J. Davis 2006, 26 138 Eraslan 2014, 1- 2
26
elde edilmiştir. Gölgeli alanlar belirgin ve ışık bellidir. Figürler kontur çizgisiyle belirginleştirilmiş ve bu kontur çizgiler koyu renktedir. Figürün iç kesimlerine doğru renk açılmış ışık varmış hissi vererek resimde üç boyutluluğu yakalamıştır. Bu resmin bir benzeri de Pompei’de işlenmiştir. Achilleus’un Odysseus tarafından bulunma anı resmedilirken Achilleus’un yüzündeki şaşkınlık başarıyla verilmiştir. Kral Lykomedes hareketsiz ama vakur işlenirken Akhilleus’un sevgilisi Deidame şaşırmış bir şekildedir. Çerçeve çok özenli değildir ama renk yoğun şekilde kullanılmıştır. Achilleus’un kıyafetinde gri tonları hakimdir, etrafındaki diğer kadınlar daha renkli kıyafetler içinde işlenmiştir. Akhilleus’un vücudu kıyafet altında belirgindir140. Efes de işlenen Achillus frizlerinde Knidos’un tam tersi olarak Pompeii de olduğu gibi zemin açık renk işlenirken figürlerde koyu renk tercih edilmiştir.
Knidos Helenistik evin fresklerinde Pompeii resim stilleri içerisinde hem plastik hem de boyama olarak yapılmış duvar örgüsüyle 1. Stil kapsamında değerlendirmek gerekmektedir. Knidos Helenistik evin fresklerinde Pompeii 1. Stilden farklı olarak duvar örgüsüne burada figürlü bir friz eşlik etmektedir. Ancak Helenistik dünyada bu durumun benzer örnekleri mevcuttur. Helenistik ev freski tarihlendirecek olursak M.Ö. 2. yy 2. Yarısı (150-100) demek mümkündür141.
ENVANTER:
Yer: Knidos antik kenti Konut: Ev (kişisel konut)
Mekan: Helenistik ev oda içinde oda E
Konu: Achilleus’un Kentaur tarafından eğitilmesi
Desen: Yumurta dizini, giyoş, meander, figürlü bölüm, mermer taklidi geometrik şekiller, ters lotus, ranke, çekirge, eros, kuş, Knidos kum zambağı doldurucu rozet. Teknik: Stükko
Yükseklik: 3 m.
Tarih: Helenistik dönem M.Ö. 2 yy. 2. Yarısı
Renk: Siyah zemin, sarı, kahverengi, sarımsı kahve, krem, kırmızı, mavi, yeşil, Buluntu durumu: İn-situ bir kısım ise parçalar halinde.
140 Eraslan 2014, 3 141 Love 1971, 6-8
27