Helal Belgelendirme Yetkisi

Dünya genelindeki 112 ülkedeki Müslüman nüfus sayısı 1,8 milyar dolaylarındadır ve bu nüfusun yaklaşık 1,3 milyarı İslam Konferansı Teşkilatı (IKT) üyesi olan 57 ülkede yaşamaktadır. Bu büyük nüfusun dünya genelindeki işlem hacmi yılda yaklaşık 150 milyar dolar civarındadır. Küresel ekonomide her geçen gün daha da önem kazanan helal gıda pazarı harcamalarının önümüzdeki yıllarda hızla artarak yılda 2,1 trilyon dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir (Melekoğlu, 2010; www.hayatonline.eu).

Helal belgelendirme yetkisi çoğunlukla Müslüman ülkelerin elinde bulunmaktadır. Gayrimüslim ülkeler ise helal ürünleri yalnızca dini kuralları yerine getirmek olarak değil bununla birlikte sağlıklı ürün üretmek olarak değerlendirmekte ve helal belgelendirme konusuna oldukça önem vermektedirler (Tuğ ve Özdemir, 2009). Helal belgelendirme kurum sayısı çok olmasına rağmen kabul edilebilmesi için ihraç edilecek ülke tarafından tanınır olması önemli bir husustur (Riaz, 2010: 72).

Endonezya ve Malezya helal belgelendirme sürecinde onaylama yetkisine sahip iki önemli ülke konumunda olmakla beraber Arabistan, Singapur, Kuveyt, Bahreyn ve Mısır ülkeleri de belli ürün ve süreçler için onaylama yetkisine sahip diğer ülkeler olarak yer almaktadırlar. Bu ülkelerin kurmuş oldukları bazı önemli kurumlar şunlardır (Yener, 2011; Çukadar, 2015):

2.1.1.1. Kuzey Amerika İslam Kurumu (ISNA)

1963 yılında Kanada’da Müslüman vatandaşlar tarafından Islamic Society of North America (ISNA) adıyla kurulan sivil toplum kuruluşudur. Burada yaşayan Müslüman toplum bu kuruluş vasıtasıyla ilk olarak helal standartları oluşturmuş sonrasında da belgelendirme çalışmalarına başlamıştır. Kuruldukları yıllardan bu yana helal gıda sertifikalandırma hususundaki birçok çalışmaya büyük katkı sağlamışlardır (Tayar ve Yıbar, 2013).

2.1.1.2. Amerika İslâmî Gıda ve Beslenme Konseyi (IFANCA)

Amerika’da yaşayan Müslümanların 70’li yıllarda kendi çabalarıyla başlatmış oldukları organik gıda çalışmaları neticesinde, 1982 yılında Islamic Food and Nutrition Council of America (IFANCA) adındaki bu kurul ortaya çıkmıştır. İlk olarak burada yaşayan Müslümanları bilinçlendirmek için beslenme ve gıda maddeleri hakkında eğitim, öğretim ve danışmanlık faaliyetlerinde bulunan bu kurul, sonrasında gelen talepler ve ortaya çıkan gereklilikler nedeniyle helal gıda sertifikalandırma işlemlerinin temelini oluşturarak çalışmalara başlamıştır. Kurulduğu günden bu yana, Amerika, Avrupa ve Afrika’da helal belgelendirme çalışmalarına devam etmektedir (Çukadar, 2015).

2.1.1.3. Dünya Helal Konseyi (WHC)

Dünya çapındaki Malezya, Endonezya, Güney Afrika, Amerika, Belçika ve Avustralya ülkelerindeki helal belgelendirme kuruluşlarının oluşturdukları bir federasyon olarak; üyesi olan farklı ülke ve milletleri temsil etmek, helal belgelendirme ve denklik çalışmalarını standart hale getirmek gayesiyle 1999 yılında World Halal Council (WHC) adıyla Jakarta’da bir konseydir. Her geçen gün üye ülke sayısı artmaktadır ve günümüzde üye ülke sayısı 60’a ulaşmış durumdadır. Bu konseye üye olan kuruluşlar, kabul edilen yönetmelik gereği birbirlerini akredite edebilmektedirler. Konsey tarafından ortak görüş birliğiyle hazırlanan ve üyesi olan ülkelerce uygulanmakta olan

Standart bir helal prosedüre sahiptirler, ancak bununla birlikte farklı ülkelerin kendilerine has standartları ve logoları mevcuttur (Çukadar, 2015).

2.1.1.4. Dünya Helal Vakfı (WHF)

Uluslararası düzeyde Birleşmiş Milletlerin akredite ettiği bir dernek oluşturma ve dünya ülkelerinin yerel hukukunda “helal için ISO” standartlarının yasal hale getirilmesini gerçekleştirme amacıyla Malezya’da World Halal Foundation (WHF) adıyla kurulan daha çok helal sertifikalı ürünlerin pazarı ile ilgilenen çatı bir yapıdır. Kendilerine ait “Dünya Halal Standartları” mevcuttur. Günümüzde Malezya bu uygulama sayesinde akredite ettiği ülkeleri kendi üyesi olarak kabul edip çalışma ağını her geçen gün genişletmektedir (Yener, 2011; Batu, 2012; Çukadar, 2015).

2.1.1.5. İslam Odaları Araştırma ve Bilgilendirme Merkezi (ICRIC)

Dünya genelinde dağınık halde bulunan helal sertifika kuruluşlarını toparlamak için Islamic Chambers Research and Information Center (ICRIC) adıyla helal gıda belgelendirme ve akredite kurumu olarak Tahran’da kurulmuştur. 2010 yılında İslam konferansı teşkilatındaki 57 ülkenin kabulüyle yayınladıkları “Global Helal Standardı” onaylanmış ve bu sayede tanınırlıkları uluslararası bir boyut kazanmıştır (Melekoğlu, 2010; Çukadar, 2015).

2.1.1.6. İslam Kalkınma Bölümü (JAKİM)

Malezya, helal gıda ile ilgili olarak dünya Müslümanlarına örnek teşkil edecek düzeyde çalışmalar yapmış bir ülkedir. Bu çalışmalardan bazıları (www.hayatonline.eu);

 Helal gıdaların üretim, hazırlama, işleme ve depolama prosedürlerinde kullanılacak olan konuları içeren MS 1500:2004 isimli Malezya Standartlarını oluşturup uygulamaya koyması,

 Putra Üniversitesi bünyesinde Helal Ürün Araştırma Enstitüsü kurarak, gıda ürünlerindeki hayvansal kökenli öğelerin kökenini kısa sürede tespit eden DNA cihazı geliştirmeleri,

 Helal gıda belgelendirme konusunda İslam Konferansı Teşkilatı’na uluslararası standart önerisi sunarak, helal gıda ihracatında standartlaşma sağlamaya

çalışarak uygunluk değerlendirme konularının önemine vurgu yapması gibi konularda birçok konuya öncülük etmiştir.

Dolayısıyla Malezya, helal gıda konusunda lider ülke statüsüne ulaşmıştır. Ayrıca bu vasfını tüm dünya ülkelerine helal belgeli gıda ürünü ihraç eden merkez konumuna gelerek pekiştirmek de istemektedir. Bunun için, ürünlerin helal içeriklerinin ve üretim süreçlerinin helal olduğuna dair belgelendirmek üzere devlet tarafından desteklenen bir kuruluş olan Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKİM)’i kurmuştur. Günümüzde JAKIM, hem Malezya hükümeti hem de Birleşmiş Milletler tarafından güvenirliği onaylanmış dünyada lider konumdaki bir helal belgelendirme kurumudur (www.hayatonline.eu).

2.1.1.7. Meclis’i Ulema

Büyük çoğunluğu Müslümanlardan oluşan Endonezya’da, 1975 yılında Müslüman âlimler eşliğinde yarı-kamu yarı-özel ve ülkedeki en yüksek Müslüman otorite olarak Majelis Ulama Indonesia (MUI) kurulmuştur. Meclisin görevi helal belgelendirdikleri ürünlerin denetimlerini katı disiplin eşliğinde gerçekleştirmektir. Dr. Hosen hem MUI hem de Dünya Helal Konseyi (WHC) Başkanı olarak görev yapmaktadır ve bu durum Endonezya’da konuyla ilgili alınan kararlarda büyük bir avantaj oluşturmaktadır (www.hayatonline.eu).

2.1.1.8. Singapur İslam Dini Konseyi (MUIS)

Majelis Ulama Islam Singapuria (MUIS) bir kamu kuruluşu olarak 1968 yılında Singapur’da Müslüman Hukukunun Yönetimi Yasasının (Administration of Muslim Law Act-AMLA) yürürlüğe girmesiyle helal belgelendirme düzenlemek, İslami gündemi belirlemek, dini hayatı şekillendirmek ve Singapur'daki Müslüman Kimliği oluşturmak amacıyla kanuni bir organ olarak kurulmuştur. Singapur’daki tek yetkili kuruluştur (www.muis.gov.sg). Güney Asya’daki Singapur dünya Müslüman nüfusunun %16’sı olan Helal gıda Endüstrisinde geniş iş hacmine olan 4,5 milyon nüfusa sahiptir. Özellikle Singapur ve Brunei’de yaşayan Müslüman nüfusun zayıf tarım endüstrisi ve yüksek alım gücüne sahip olmaları bu pazarı daha da güçlendirmekte ve helal gıda pazarı için cazip kılmaktadır (Erdal vd., 2014).

2.1.1.9. Helal Bilim Merkezi (HASCI)

65 milyon civarındaki geniş nüfusun sadece 6-7 milyon gibi bir kısmının Müslüman olduğu Tayland buna rağmen her yıl milyonlarca dolarlık helal gıda ihracatı gerçekleştiren büyük bir helal gıda pazar payına sahip bir ülkedir. Bu durum ülkede helal bilim ağı oluşturulması gerekliliğini ortaya çıkarmış ve 2003 yılında Bangkok Chulalongkorn Üniversitesi tarafından Halal Science Centre (HASCI) bilim kurumunun kurulmasına vesile olmuştur. Uzun yıllardır hem teknik hem de politik açıdan helal gıda çalışmalarını kalite, emniyet ve dini kriterler bakımından iyileştirmenin yanı sıra, helal gıda endüstrisinin GMP, HACCP ve Helal-QHS / ISO 22000 gibi uluslararası gıda güvenliği standartlarını yakalaması konusunda da etkin olarak çalışmalarını sürdürmektedir (Erdal vd., 2014; www.hayatonline.eu; www.halalscience.org).

2.1.1.10. İslam Dünyası Birliği (MWL)

1962 yılında Muslim World League (MWL) adıyla merkezi Mekke’de olan bir kurum olarak kurulmuştur. Türkiye’deki Diyanet kurumunun dünyadaki bilinen adıdır. Daha sonra 1982 yılında İngiltere’de faaliyet göstermeye başlamıştır. Müslüman çocukların dinî eğitimleri, gayri Müslimlere İslâm davetinin ulaştırılması, cami, merkez ve okul binalarının inşası / onarımı, İslamiyet’in tanınması hususunda konferans ve seminerler düzenlenmesini sağlayan, kitap, broşür dağıtımı gibi alanlarda hizmet veren, Müslüman cemaatler arasında uzlaştırıcı rol oynayan önemli bir kurumdur (www.islamansiklopedisi.info). Suudi Arabistan Krallığı, Müslüman Dünya Ligi'ni finanse eden Müslüman ülkelerin önde gelen katkıda bulunan üyesidir (www.en.themwl.org).

2.1.1.11. İslam Ülkeleri Standardlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC)

1985 yılında İslam ülkeleri arasında standardların uyumlaştırılması için sağlam bir mekanizma kurma amacıyla temelleri atılan, 2013 yılında ise 23 İslam Konferansı Teşkilatı Üyesi (IKT) Devlet’in imzasıyla çalışmalarına resmen başlayan bir kuruluştur (Özhan, 2013). SMIIC, İKT’ye bağlı bir kuruluş olmakla birlikte merkezi İstanbul’dadır ve dönem başkanlığını Türkiye yürütmektedir (smiic.org). Amacı, İKT ülkeleri arasında ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılması, malzeme, mal ve ürünlerin alışverişini artırmayı sağlamak için standardların uyumlaştırılması, metroloji/laboratuvar

deneylerinde homojenliğin sağlanması ve akreditasyon mekanizmasının tesis edilmesidir (Smiic, 2013). SMIIC’in tüzüğünde yer alan standard alanlarından biri de gıdadır (comcec.org). Helal Gıda standard hazırlama çalışmaları Nisan 2008’den itibaren İKT çatısı altında başlamış ve üç ayrı standard halinde yayımlanmıştır (Kurt, 2013):

 Helal gıda genel kılavuzu standardı

 Helal belgelendirmesi yapan kuruluşlar için kılavuz standardı

 Helal belgelendirme kuruluşlarını akredite eden akreditasyon kuruluşu kılavuzu standardı