Binaların performansı, yapısal ve yapısal olmayan elemanların performans seviyelerine göre belirlenir.
3.1.1. Yapısal elemanlar için performans seviyeleri ve bölgeleri
Binalarda düşey ve yatay yüklere karşı koyan kolon, kiriş, perde vb. yapı elemanları yapısal (taşıyıcı) elamanlar olarak adlandırılmaktadırlar. Bu elemanlardan deprem yüklerine karşı koymak için tasarlanmış elemanlar birincil elemanlar, diğer elemanlar ise ikincil elemanlar olarak isimlendirilirler [36].
Bir binanın yapısal performans seviyesini belirlemek için 6 adet performans seviyesi, 2 adet performans bölgesi bulunmakta olup bu seviyeler ve bölgeler Tablo 3.1.’de gösterilmektedir.
Tablo 3.1. Yapısal performans seviyeleri ve bölgeleri [36]
Performans Seviyeleri Performans Bölgeleri
Hemen Kullanım Seviyesi (S1)
Arttırılmış Güvenlik Seviyesi Bölgesi
Kontrollü Hasar Seviyesi (S2) Can Güvenliği Seviyesi (S3)
Azaltılmış Güvenlik Seviyesi Bölgesi
Sınırlı Güvenlik Seviyesi (S4) Göçmenin Önlenmesi Seviyesi (S5)
Yapısal Performansın Dikkate Alınmadığı Seviye
(S6)
3.1.1.1. Hemen Kullanım Yapısal Performans Seviyesi (S1)
Hemen Kullanım Yapısal Performans Seviyesi, depremden sonra binanın deprem öncesi rijitlik ve dayanımının neredeyse tamamının korunduğu duruma karşılık gelmektedir. Bu seviyede binada hasar oluşumu, yaralanma ve can kaybı ihtimali çok düşük bir seviyede olup basit tadilat ihtiyacı gereken durumlar görülebilmektedir. Bununla birlikte, yapısal elemanlardaki hasarın binanın hemen kullanımını engellememesine rağmen yapısal olmayan elemanlarda görülen hasarlar binanın hemen kullanımını engelleyebilmektedir [27].
3.1.1.2. Konrollü Hasar Yapısal Performans Seviyesi (S2)
Kontrollü Hasar Yapısal Performans Seviyesi, Hemen Kullanım ve Can Güvenliği Seviyeleri arasına karşılık gelmektedir. Bu seviyede bir bina, göçmeye karşı direnci yüksek, tipik bir binaya göre daha az hasara uğramış olup Hemen Kullanım Seviyesi’ni karşılayamamaktadır [27].
3.1.1.3. Arttırılmış Güvenlik Seviyesi Bölgesi
Hemen Kullanım ile Can Güvenliği Seviyeleri arasındaki bölgeyi temsil eden Arttırılmış Güvenlik Seviyesi Bölgesi binanın onarım ve kullanım dışı kalma süresini en aza indirmek, binadaki değerli ekipmanların korunmasının istendiği ve Hemen Kullanım Seviyesi’ne göre tasarımın maliyetli olduğu durumlarda arzu edilen bir performans bölgesidir [27].
3.1.1.4. Can Güvenliği Yapısal Performans Seviyesi (S3)
Bu seviyede önemli derecede hasar görmüş yapısal elemanlar bulunmakla birlikte kısmi ya da toptan göçmenin önüne geçilmiştir. Oluşan önemli hasarlara rağmen yaralanma ve can kaybı ihtimali düşüktür. Binanın tamiri mümkün olmakla beraber maliyetin yüksekliğinden dolayı bu seçenek her zaman ekonomik olmayabilmektedir [27].
3.1.1.5. Azaltılmış Güvenlik Seviyesi Bölgesi
Bu bölge Can Güvenliği ile Göçmenin Önlenmesi Seviyeleri arasında kalan bölge olarak tanımlanmaktadır [27].
3.1.1.6. Sınırlı Güvenlik Yapısal Performans Seviyesi (S4)
Sınırlı Güvenlik Seviyesi, Göçmenin Önlenmesi seviyesine göre binanın göçme direncinin daha yüksek olduğu ancak Can Güvenliği Seviyesi’nin karşılanamadığı performans seviyesidir [27].
3.1.1.7. Göçmenin Önlenmesi Yapısal Performans Seviyesi (S5)
Göçmenin Önlenmesi Seviyesi’nde bina düşey yükleri taşıyabilecek durumdadır ancak göçmeye karşı herhangi bir direnci bulunmamaktadır. Binada çok büyük hasarlar oluşmuş, taşıyıcı sistemin yatay rijitlik ve dayanımında önemli azalmalar
gerçekleşmiştir. Bu seviyede can güvenliği riski bulunmakta, binanın tamiri ise mümkün olmamaktadır. Artçı depremler nedeniyle binanın göçme riskine karşın deprem sonrası kullanımı güvenli değildir [27].
3.1.1.8. Yapısal Performansın Dikkate Alınmadığı Seviye (S6)
Bu seviyede, bazı bina sahipleri binanın performansına değinmeden parapetlerin desteklenmesi ya da tehlikeli madde konteynerlerinin sabitlenmesi gibi binanın yapısal olmayan zayıflıklarını göstermek isteyebilirler. Bu gibi durumlarda düşük bir maliyetle deprem riskinin azalmasına yol açması nedeniyle bu performans seviyesi kullanılabilmektedir [27].
Yukarıda açıklanan yapısal performans seviyeleri ve bölgelerinin yapı kapasite eğrisi üzerinde şematik gösterimi aşağıdaki gibidir (Şekil 3.2.).
Şekil 3.1. Kapasite eğrisi üzerinde yapısal performans seviyeleri ve bölgelerinin gösterimi [36]
Çelik taşıyıcı sistemlerde yapısal performans seviyelerine karşılık gelen hasar durumları Tablo 3.2.’de gösterilmektedir.
Tablo 3.2. Çelik taşıyıcı sistemlerde yapısal performans seviyelerine karşılık gelen hasar durumları [27] Taşıyıcı
Sistem Tip
Yapısal Performans Seviyeleri
Göçmenin Önlenmesi Can Güvenliği Hemen Kullanım
Moment Aktaran Çelik Çerçeveler Birincil Elemanlar
Panel bölgelerinde büyük deformasyonlar
oluşmuştur. Moment birleşimlerinde kopmalar oluşmuş ancak
kayma birleşimleri zarar görmemiş durumdadır. Bazı elemanlarda kısmi kopmalar gerçekleşmiştir.
Plastik mafsallar oluşmuştur. Bazı kirişlerde yerel burkulmalar oluşmuştur. Düğüm noktalarında çok
büyük çarpılmalar oluşmuştur. Kayma birleşimleri zarar
görmemiştir. Birkaç bölgede az miktarda akmalar görülmüştür. Kopma ve kırılma gerçekleşmemiştir. Elamanlarda az miktarda burkulma görülmüştür. İkincil Elemanlar Birincil elemanlardakiler ile aynı hasarlar
gerçeklemiştir.
Panel bölgelerinde büyük deformasyon oluşmuştur. Moment birleşimlerinde kopmalar gerçekleşmiştir ancak kayma birleşimleri
zarar görmemiştir.
Birincil elemanlardakiler ile aynı hasarlar
gerçeklemiştir.
Öteleme
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda
büyük hasara yol açmıştır.
Çok büyük kalıcı ötelemeler gerçekleşmiştir.
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda
hasara yol açmıştır. Gözle görülebilir kalıcı ötelemeler gerçekleşmiştir.
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda hiç
ya da az hasara yol açmıştır. İhmal edilebilir kalıcı
ötelemeler gerçekleşmiştir. Çelik Çaprazlı Çerçeveler Birincil ve İkincil Elemanlar
Çaprazlarda çok büyük akma ve burkulmalar
gerçekleşmiştir. Birçok çapraz ve çapraz birleşimi göçme durumuna
ulaşmıştır.
Birçok çaprazda akma ve burkulmalar gerçekleşmiş
ancak göçme durumuna ulaşılmamıştır. Birçok birleşim göçme
durumuna gelebilir.
Çaprazlarda küçük akma ve burkulmalar gerçekleşmiştir.
Öteleme
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda
büyük hasara yol açmıştır.
Çok büyük kalıcı ötelemeler gerçekleşmiştir.
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda
hasara yol açmıştır. Gözle görülebilir kalıcı ötelemeler gerçekleşmiştir.
Geçici ötelemeler yapısal olmayan elemanlarda hiç
ya da az hasara yol açmıştır. İhmal edilebilir kalıcı
ötelemeler gerçekleşmiştir.
3.1.2. Yapısal olmayan elemanlar için performans seviyeleri
Binalarda bulunan merdivenler, duvarlar, mekanik tesisatlar, kaplamalar vb. taşıyıcı sistemin bir parçası olmayan elemanlar yapısal olmayan elemanlar olarak adlandırılırlar. Yapısal olmayan elemanlar için 4 adet performans seviyesi bulunmakta olup bu seviyeler Tablo 3.3.’te gösterilmektedir.
Tablo 3.3. Yapısal olmayan elemanların performans seviyeleri [27, 36] Performans Seviyeleri
Kullanıma Devam Seviyesi (N-A) Pozisyonu Koruma Seviyesi (N-B)
Can Güvenliği Seviyesi (N-C)
3.1.2.1. Kullanıma Devam Yapısal Olmayan Performans Seviyesi (N-A)
Binada basit tadilat ve temizlik gerektiren durumların görülebildiği ancak taşıyıcı olmayan elemanların işlevlerini normal bir şekilde yerine getirebildiği performans seviyesidir [27].
3.1.2.2. Pozisyonu Koruma Yapısal Olmayan Performans Seviyesi (N-B)
Bu performans seviyesinde taşıyıcı olmayan elemanlardan bir kısmı zarar görmüş ve hemen kullanılamayacak durumdadır. Hasar gören elemanların düşme, kırılma vb. nedenlerden dolayı bir tehlike oluşturmaması için gereken güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Kapılar, pencereler, asansörler, acil durum aydınlatma sistemleri, elektrik, yangın alarmları vb. sistemler kullanılabilir durumdadır [27].
3.1.2.3. Can Güvenliği Yapısal Olmayan Performans Seviyesi (N-C)
Yapısal olmayan elemanların zarar gördüğü ancak bu zararın can güvenliği riski oluşturmadığı performans seviyesidir. Bu performans seviyesindeki yapılarda hasarlar belirgin ve maliyetli olabilmekle beraber ölüm ya da ciddi yaralanmalara yol açabilecek düzeyde değildir [27]
3.1.2.4. Performansın Dikkate Alınmadığı Seviye (N-D)
Depremden meydana gelen ölümlerin çoğunun yapısal elemanlarda meydana gelen hasarlardan oluştuğu durumlarda yapısal olmayan elemanlar göz önünde bulundurulmadan performans değerlendirmesi yapılabilir [27].