Hastane Bilişim Sisteminin Tarihçesi

Sağlık bilgi sistemleri içerisinde; sağlık ve hasta kayıtları ile ilgili tarihsel gelişim, teknoloji ve tıbbi alanlarda görülen gelişimler ile korelasyon göstermektedir.

Hasta kayıt sistemi sağlık kavramının başlangıcı kadar eskidir. Hasta kayıtları tarih öncesi mağara resimlerinden bilgisayar tabanlı sistemlere kadar gelişmiştir. Bu gelişimler tıp tarihine paralellik göstermiştir. Bunlar arasında taş devri mağara resimleri, Babil ve Ninova’daki kil tabletler, Mısır mezarları ve tapınak duvarlarındaki kazılar önemli olanlarıdır. Ayrıca Yunan ve Roma dönemi kayıtları insanlık tarihinin hasta ve yaralılara ait bilgi ve tedavi metotları konusunda duyulan

ihtiyacı belgeleyen kanıtlardır. Ebers papirüsü bu konu hakkında M.Ö. 1550 yılında yazıldığı tahmin edilen yazılı bir kaynaktır ve 1872 yılında Teb şehri civarında bulunmuştur. Hipokrat’ın tıbbi kayıtlar konusunda katkısı önemlidir (Işık, 2013).

Philadelphia’da bulunan Pennsylvania Hastanesi kurumsal olarak 1752 yılında hasta kayıtları tutmaya başlayan ilk hastanedir. Hasta kayıtları konusunda ilk tartışma 1902 yılında Amerikan Hastaneler Birliğinin düzenlediği bir kongrede ortaya atılmıştır. Daktilo ve diğer yazım elemanlarının kullanımı ile 1950 yılında dosyalanmış klasörlere geçilmiştir. 1960’lı yıllarda ise hasta kayıtlarının probleme yönelik olarak tutulması ve kayıtların standart hale gelmesi düşüncesi ortaya çıkmaya başlamıştır. Tek tip dokümantasyon (uniform) yaklaşımı ve minimum veri gereksinimi 1960-70’li yıllar arasında gelişmiştir. İlk hastane bilişim sistemi; 1960’lı yılların sonlarında finansal ihtiyaçlar, istatistikler ve faturalama amacıyla kullanılmıştır. Bu dönemde McAuto firması tarafından Paylaşımlı Tıbbi Sistemler (Shared Medical Systems) kullanılmaya başlanmış ve geliştirilen bu uygulamalar giderek yaygınlaşmıştır (Işık, 2013).

1980’li yıllara gelindiğinde finansal amaçlı kullanılan bilgisayar sistemleri yanında klinik enformasyon sistemlerini içeren entegre hasta kayıt ve dijital görüntüleme sistemleri de gündeme gelmiştir. Hastane bilişim sistemlerinde 1990’lı yıllara doğru hekimler, hemşireler ve diğer sağlık çalışanları tarafından kullanılan klinik bilgi sistemlerine doğru bir değişim gözlenmiştir. Amerikan Ulusal Tıp Enstitüsünün (Institute of Medicine National Academy) çalışmaları 1990’lı yıllarda tıbbi kayıtlarda gizlilik, verinin bütünlüğü ve çok amaçlı kullanımı, kullanıcı kabulü, verinin güvenliği, internet ve bilgisayar tabanlı hasta kayıt sistemleri oluşturmak için önemli bir rol oynamıştır. İletişim teknolojileri ve yüksek hızlı bilgisayarlar ile 2000’li yıllarda elektronik sağlık kayıt sistemleri oluşturulmuştur. Elektronik sağlık kayıt sistemleri e-Sağlık uygulamaları son dönemde sağlık sektörünün en önemli uygulamaları arasındadır (Işık, 2013).

Bilgi işlemin tarihçesi yönetim tarihçesi kadar eskidir. Yeni buluşlar bilgilerin daha iyi işletilmesine olanak sağlamaktadır. Bu nedenle eski yöntemlerin

kullanılması sınırlandırılmaktadır. Bu nedenle, gelişim süreçleri kronolojik bir sıra göstermemektedir.

● Elle Bilgi İşleme Yöntemi: Temel bilgilerin hazırlanıp raporlanmasında tüm işlemlerin kâğıt, kalem vb. araçlar yardımıyla yapılmasına dayalı bir sistemdir. Bilgilerin insanların okuyabileceği biçimde, değiştirme ve düzeltmelerin kolaylıkla yapılabileceği, ucuz ve belirli bir ekonomik bilgi işlem hacmini gerektirmeyecek şekilde değişen koşullara kolaylıkla uygulanabilir olması gerekir (Aloğlu, 1995).

● Mekanik Bilgi İşleme Yöntemi: Büyüyen kurumlar ve elle işlenen bilgilerin yetersizliği bilgi işlemede bazı aygıtların kullanımını gereksinim haline getirmiştir. Bunlar; mekanik hesaplayıcılar, satış kayıtlarını yazan kasalar, muhasebe makineleri, elektronik hesaplayıcılardır. Doğruluk ve hız bakımından elle girilen sisteme göre üstün olmasına rağmen bilgilerin değiştirilmesi ve düzeltilmesi oldukça zordur (Aloğlu, 1995).

● Elektromekanik Bilgi İşleme Yöntemi: Mekanik bilgi işleme yönteminde çoğu işlemin elle yapılması ve verilerin kullanılabilmesi için kolay ulaşılabilecek ortamlarda saklanması gerektiği için elektromekanik bilgi işleme yöntemi geliştirilmiştir. Hız ve doğruluk açısından büyük bir etkinlik ve amaç planlanmıştır (Ülgen, 1990).

● Elektronik Bilgi İşleme Yöntemi: Bilgisayarlar sayesinde son yüzyılda, bilgi işlem süreç evreleri büyük bir hızla gerçekleştirilmektedir.

İlk elektronik bilgisayar ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Calculator) 1946 yılında, yüklenir programlı ilk bilgisayar EDSAC (Electronic Delay Storage Automatic Calculator) ve BINAC 1949 yılında yaratılmıştır. Birinci kuşak bilgisayarlar 1952 yılında (vakum tüplü, assembler adı verilen doğrudan makine komutlarına çevrilebilir ilkel düzeyde programlama dilinde programlanan), ikinci kuşak bilgisayarlar 1959-1964 yılları arasında (hacim olarak küçük, maliyeti az olan ve donanım güvenliği artmış); üçüncü kuşak bilgisayarlar 1964 yılında (gerçek zaman, zaman bölüşüm, biriktirerek işlem, uzaktan erişim, hızlanma, ucuz olması yanında sistem maliyet ve hacminin az olması gibi olanakları içeren, bütünleşik minyatür devrelerin kullanıldığı) kullanılmıştır. Gelişmiş monolitik

teknolojinin ve geniş çapta bütünleşik devrelerin bulunduğu dördüncü kuşak bilgisayarlar 1970’li yıllardan beri bilgi işlemde kullanılmaktadır.

“Elektronik bilgi işleme, diğer bilgi işlemeye göre; veri işleme hızı çok fazla olan işlemler arasında verileri taşımaya gerek kalmayan, yerden tasarruf eden, daha toplu ve daha az aygıtla daha çok bilgi sağlayan, doğruluk ve güvenilirliği, hızı ve kapasitesi diğer sistemlere göre daha fazla olan bir yöntemdir.” (Aloğlu, 1995)

1950’li yıllara kadar “Hastane Bilgi Sistemleri” elle veya mekanik işleme yöntemleri ile yapılmış olup; 1960 yılından 1969 yılına kadar olan dönemde, bilgisayar teknolojisinin gelişimi gözlenmiş, 1970-1979 yılları arası yeni teknolojide kullanılan sistemin gelişiminde varılan bilgisayar donanımları ile ilk çalışmalar yapılmıştır. Kelime işlemciler 1980-1989 yılları arasında geliştirilmiş, hasta bakımı stratejik yönetimi üzerine yoğunlaşan bilgi, 1990’lı yıllarda kullanılmıştır (Austın, 1992).

Şekil 1: Hastane Bilgi Sistemi Tarihi Gelişimi. (Johns. M.L., Hastane Bilgi Sistemi Tarihi Gelişimi 1997)

Hasta bakımı ve klinik performans düşüklüğünde bilgisayarların sağlık sektöründe etkin kullanımı önemlidir. Bilgisayar uygulamaları gelecek yıllarda hasta bakım durumlarına büyük destek sağlayacaktır. Bu nedenle sadece bilgisayar işlemi altındaki temel kavramlarda değil; hasta ile ilişkili alanlardaki uygulamalarda son

zamanlarda önem kazanmıştır. Bu uygulama alanlarını tıbbi alanlar, idari ve mali alanlar olarak sınıflandırılabilmektedir (Johns, 1997).