Hasene-Seyyie Mukayesesi

Muhatabını ikna ederken onun bilinçaltına kadar işleyebilme etkisine sahip olan Kur’ân, bunu, sadece büyüleyici lafızları ile değil, muhatabının akıl, mantık ve his dünyasına da hitap etmesiyle de gerçekleştirir. Kur’ân, Hak-Bâtıl, Habis-Tayyib mukayesesinden sonra, ayrıca Hasene-Seyyie

665 İbrahim 14/24-26.

666 Enfal 8/37; Âl-i İmran 3/179.

667 Nahl 16/97, Tevbe 72.

sesini de yapıp, muhatabının hem his hem de akıl ve mantık dünyasında derin etkiler bırakır.

Hasenat, نسح (h-s-n) kökünden gelip, Kur’ânî boyutta yani en genel an-lamıyla iyi, güzel olan davranışlar manasındadır.⁶⁶⁸ Daha özel manada ise Cibril hadisinde geçtiği üzere “Allah’ı görüyormuşçasına kulluk etmek”⁶⁶⁹ ve yaptığı işi en güzel şekilde yapmak anlamını içerir.⁶⁷⁰ Seyyiat ise ءاس (sâe) kökünden gelip, Kur’ânî bağlamda, genel anlamıyla hasenat kelimesinin tam zıddı olup, kötü, yerilmiş, kaba olan gibi anlamları haizdir.⁶⁷¹ Özelde ise yerine göre küçük günah, kusur vb. anlamlara geldiği gibi⁶⁷² büyük günah anlamına da gelmektedir.⁶⁷³ Diğer taraftan نسح ha-sü-ne kelimesi zafer ve ganimet, tevhid, mahsul bolluğu, hayırlı akıbet, güzel söz, fiil ve davranış anlamına gelirken; seyyie hezimet, şirk, bereketsizlik, peşin azap ve kötü söz anlamında da kullanılmıştır.⁶⁷⁴

Hayatın ve ölümün yaratılmasının; en güzel şekilde kim hareket edecek diye imtihan edilmesi maksadından neşet ettiğini⁶⁷⁵ haber veren Kur’ân, sözün en güzeline uymanın,⁶⁷⁶ Allah’ın rızasını kazanma yolunda geçirilen her bir imtihanın⁶⁷⁷ husn olduğunu haber vermektedir. Allah’ın her şeyi be-lirli bir ölçüde yarattığını ve yarattığının yaratılışını güzel kıldığını haber

668 Nisa 4/69; Furkan 25/75,76.

669 Buhari, İman, 37; Müslim, İman, 57; Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî Ebû Davûd , (ö. 275), Sünenü Ebî Dâvûd, nşr.: Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, Riyad, Mektebetü’l-Maârif, t.y., Sünne, 16.

670 Bakara 2/185; Maide 5/93; Araf 6/178, bkz. Elmalılı, Hak Dini, I, 381.

671 Nisa 4/22, 38, 97; Neml 27/58.

672 Nisa 4/31.

673 Hud 11/78; Fatır 35/10.

674 Mukâtil b. Süleyman, Kur’ân Terimleri Sözlüğü, , çev.: M. Beşir Eryarsoy, İstanbul, İşaret Yay., 2003, 134-137 ; er-Râğıb, el-Müfredât, “h-s-n” md., 284.

675 Mülk 67/2.

676 Bakara 2/82; Zümer 39/18.

677 Enfal 8/17.

veren⁶⁷⁸ ayetlerden hareketle, varlık sahasındaki her şey O’nun yaratmasın-dan ötürü hasendir diyebiliriz. Buna karşılık, yaratılmışlar arasındaki müna-sebetler dolayısıyla insanın hoşuna gitmeyen ve başına gelen seyyie, yani kötü sonuç kendindendir, kendi yaptıkları sebebiyledir. Musibetin Allah’tan gelmiş olması bu durumu değiştirmez. Zira kendisine doğru ve eğri yol gös-terilmiş olan muhatabın eğri yolu tutmasından ötürü başına gelen seyyie, yaratılma açısından seyyie değil adaletin tecellisidir. Bundan ötürü bu ceza Allah açısından hasen; insan açısından seyyie olmaktadır.⁶⁷⁹ Şu durum da göz ardı edilmemelidir. Başa gelen her bir musibet illa bir günahın bedeli demek değildir. Yukarıda da geçtiği üzere Allah yolunda geçirilen her bir imtihan husn’dur. Bu imtihan, bazen insan bazında bir seyyie hükmünde olsa da, insanın seyyie kabul ettiği bu imtihana, zorluklara, musibetlere karşı Allah’ın gösterdiği şekilde direnç göstediği oranda, O’na olan kurbiyyeti artacaktır. Dolayısıyla bazen muhataplara birtakım sıkıntılar, seyyieler ve-rilmesi de aslında bir husn’dur.⁶⁸⁰

Kur’ân, kendisinin “hasenat” adını verdiği fiilleri işleyene, bunun karşı-lığı olarak en az on katıyla mükafat verileceğini, dünya hayatında güzel ge-çimlikler bahşedileceğini, üzerlerine bereketler yağdırılacağını, korkuların-dan emin kılınacağını, bir seyyienin akabinde işlenen hasenatın o seyyiata keffaret olacağını ve nihâyetinde varılacak yerin “husn” olanın Allah yanın-da olduğu müjdesini verir.⁶⁸¹ Diğer taraftan da “hasene”yi işleyene on misli ile karşılık verilirken “seyyie” yi işleyene de sadece o seyyie oranında ceza verilmektedir.⁶⁸²

678 Zümer 39/62; Furkan 2; Secde 32/7.

679 Rad 13/11; Nahl 16/34; Şura 42/30.

680 Ali Ünal, Kur’ân’da Temel Kavramlar, 288, 289.

681 Bakara 2/138; Nisa 4/31, 125; Maide 5/65; Araf 7/96; Hud 11/114; Taha 20/86; Müminûn 23/96; Tahrim 66/8.

682 Enam 6/160; Şura 40/42.

Pek çok âyette kusurların affedebileceği müjdesi vardır.⁶⁸³ Fakat yine de muhatapların “Nasıl olsa affedileceğim.” düşüncesine gitmemesi gerekmek-tedir.⁶⁸⁴ Zira sürekli olan bu küçük günahlar, kişiyi daha büyük hatalar yapmaya iter ki bu da nihâyetinde önü alınmaz bir hal olur. Kur’ân bu ko-nuda muhataplarına uyarı mahiyetinde “Seyyiatı işleyen bizi geçebileceğini, atlatabileceğini mi sanıyor!”⁶⁸⁵ buyurarak durumun önemini gözler önüne se-rer. Zira seyyie, kişinin yüz üstü Cehenneme atılmasına bile neden olabi-lir.⁶⁸⁶

Kur’ân’da, Şeytan’ın veya dünya hayatının kendisini aldattığı insanla-rın⁶⁸⁷ zaman zaman kendilerini hasenatı işleyenler ile bir tuttuğu ve hatta onlardan üstün gördüğünün örnekleri mevcuttur.⁶⁸⁸ Bundan ötürü Allah seyyiata giriftar olanlar için: َءاَوَسَ ِتاَِلْاهصلاَاوُلِمَعَوَاوُنَمآََنيِذهلاَكَْمُهَلَعْهنََن أَ ِتاَئِ يهسلاَاوُحََتَْجاََنيِذهلاََبِسَحَْمًأ

ََنوُمُكَْيحَاَمَءاَسَْمُُتَاََمَِوَمُهاَيْهمَّ “Yoksa (seyyiâtı) kötülükleri işleyenler, hayatlarında ve ölümle-rinde kendilerini, îmân edip sâlih amel işleyen kimselerle bir tutacağımızı mı sanı-yorlarlar? Ne kötü hüküm veriyorlar!.”⁶⁸⁹ demiştir. Bu sorunun sorulmasının sebebi seyyiâtı işleyen kimselerin cennete girme umudundan kaynaklan-maktadır. Bu umudun boşa olduğunu haber vererek: لاك ََلَخْدُيَنَأَْمُهْ نِ مَ ئِرْماَُّلُكَُعَمْطَيَأ

َ ميِعَنََةهنَج “Onlar cennete girdirilme umudu içerisindeler mi? Asla!”⁶⁹⁰ َ َلاَوَُةَنَسَْلْاَيِوَتْسَتَ َلاََو

َُةَئِ يهسلا “Zira hasene ile seyyie asla bir değildir.”⁶⁹¹ diye buyurarak muhataplarına istifhâm-ı inkârî yoluyla mukayese örneklerini verip böylece onları düşün-meye sevk etmekte ve bir seçim yapmaya davet etdüşün-meye devam etmektedir.

683 Nisa 4/31; Maide 5/12; Enfal 8/29; Hud 11/114; Tahrim 66/8.

684 Lokman 31/33; Fatır 35/5.

685 Ankebut 29/4.

686 Yunus 10/27; Kasas 28/84; Fatır 35/10.

687 Enam 6/80; Araf 7/51; Âl-i İmran 3/24.

688 Kehf 18/35-36.

689 Casiye 45/21.

690 Mearic 70/38.

691 Fussilet 41/34.

Muhataplarına karşılaştırmalar yapmaya devam eden Kur’ân, onlardan bir kısmının kendilerini kıyamette, şefaat edilme sayesinde kurtarılacakları düşüncesine sahip olanlarına ayrı ikazlarda bulunmaktadır. Sıradaki başlık-ta bu mevzu işlenecektir.