Harcama Sonrası İç Denetim

İç kontrol mekanizması, her bir idarenin kendi bünyesinde mali kontrol birimleri aracılığı ile gerçekleştirdikleri harcama öncesi kontrol ve iç denetçiler vasıtasıyla gerçekleştirdiği harcama sonrası denetimi ifade ettiğinden; ön mali kontrolü açıkladıktan sonra, harcama sonrası denetime değinelim.

5018 sayılı kanunun 63. Maddesine göre; İç denetim, kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için; kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel, güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir. Esas itibariyle gelecek odaklı kurumun üst yöneticisine rehberlik ve danışmanlık yönü olan bir denetimdir. 5018 sayılı KMYK Kanunu ile ilgili yapılan düzenlemelerde iç denetim faaliyetlerinin risk odaklı olarak yürütülmesinin esas olduğu, kamu idarelerinin maruz kalabileceği risklerin tespit edilerek sürekli ölçülmesi ve değerlendirilmesi suretiyle; risk odaklı iç denetim planı ve programının hazırlanması ve iç denetimin bu plan ve programa uygun olarak yürütülmesi öngörülmüştür.132

Bu faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile mali işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş standartlara uygun olarak gerçekleştirilir. İç denetim, iç denetçiler tarafından yapılır. Kamu idarelerinin yapısı ve

132_{H.Abdullah Kaya, “İç Denetim”, Pamukkale Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü, Yayın No:1, 2005, s. 98-}

personel sayısı dikkate alınmak suretiyle, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun uygun görüşü üzerine, doğrudan üst yöneticiye bağlı, iç denetim birimi başkanlıkları kurulabilir.133

İç denetim faaliyetlerinin, diğer denetim faaliyetlerinden en büyük farkı; sistem incelemesi odaklı bir denetim faaliyetine dayanması ve sonuçlarının kalite üzerine odaklamasıyla birlikte sağladığı güvenlik mekanizması ile danışmanlık faaliyetlerini aynı anda yürütmesidir.

İç denetimin beklenen sonucu verebilmesi için standartları olması gerektiğinden iç denetim standartları oluşturulmuştur. Ayrıca iç denetim mali denetim ve performans denetimi faaliyetlerini içerir. 5018 sayılı kanunun 64. Maddesine göre: Kamu idarelerinin yıllık iç denetim programı üst yöneticinin önerileri de dikkate alınarak iç denetçiler tarafından hazırlanır ve üst yönetici tarafından onaylanır.

İç denetçi, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirir:

 Nesnel risk analizlerine dayanarak, kamu idarelerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek.

 Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak.

 Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak.

 İdarenin harcamalarının, mali işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğu denetlemek ve değerlendirmek.

 Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak. Bu konularda önerilerde bulunmak.

 Denetim sonuçları çerçevesinde, iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak.

 Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre; soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandığında, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.

İç denetçi bu görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirmekle birlikte, görevinde bağımsızdır. İç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez. İç

133

Ekrem Candan,“Eski ve Yeni Kamu Mali Yönetim Sisteminin Mukayeseli Olarak Değerlendirilmesi ve 5018 sayılı Kanun ile Öngörülen Esaslar ve Getirilen Yenilikler II”, Vergi Dünyası, Sayı:296, Nisan 2006, s.173.

denetçiler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunar. Bu raporlar üst yönetici tarafından değerlendirilmek suretiyle; gereği için, ilgili birimler ile mali hizmetler birimine verilir. İç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemler, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kurulu’na gönderilir.

İç denetim sistemine ilişkin düzenlemelerin ve koordinasyonun, oluşturulacak olan bir ‘İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından gerçekleştirileceği, yasada belirtilmiştir. Bu kurul, iç denetim standartlarının oluşturulmasını sağlayacak en yetkili organdır.

5018 sayılı kanunun 66. Maddesine göre; Maliye Bakanlığı’na bağlı olan İç Denetim Koordinasyon Kurulu, yedi üyeden oluşur. Üyelerden biri; Başbakanın, diğeri; Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’nın bağlı olduğu bakanın, bir diğeri; Hazine Müsteşarlığı’nın bağlı olduğu bakanın, biri de; İçişleri Bakanı’nın, son olarak ta; başkanı dâhil üçü Maliye Bakanı’nın önerisi üzerine beş yıl süre ile Bakanlar Kurulu tarafından atanır. Bunların 67. maddede belirtilen görevleri yapabilecek niteliklere sahip olması şarttır. Maliye Bakanı tarafından önerilecek adaylardan birinin ekonomi, maliye, muhasebe, işletme alanlarından birinde doktora derecesine sahip, öğretim üyeleri arasından olması şartı aranır. Üyeler, bu sürenin sonunda yeniden atanabilirler.

İç Denetim Koordinasyon Kurulu, oy hakkı olmamak kaydıyla teknik yardım almak ve danışmak amacıyla; uzman kişileri de toplantılara davet edebilir. Kurulun çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar, İç Denetim Koordinasyon Kurulu’nun önerisi üzerine, Maliye Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. İç Denetim Koordinasyon Kurulunda görevlendirilenlerin asli görevleri devam eder. Başkan ve üyelerine, ayda dörtten fazla olmamak üzere her toplantı günü için (3000) gösterge rakamının memur aylık katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutar üzerinden toplantı ücreti ödenir.

5018 sayılı kanunun 67. Maddesine göre; İç Denetim Koordinasyon Kurulu, kamu idarelerinin iç denetim sistemlerini izlemek, bağımsız ve tarafsız bir organ olarak hizmet vermek üzere aşağıdaki görevleri yürütür:

 İç denetime ilişkin denetim ve raporlama standartlarını belirlemek, denetim rehberlerini hazırlamak ve geliştirmek.

 Uluslararası uygulamalar ve denetim standartlarıyla uyumlu risk değerlendirme yöntemlerini geliştirmek.

 Kamu idarelerinin denetim birimleri ile işbirliğini sağlamak.

 Yolsuzluk veya usulsüzlüklerin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin alınması konusunda önerilerde bulunmak.

 Risk içeren alanlarda iç denetçilere program dışı özel denetim yaptırılması için kamu idarelerine önerilerde bulunmak.

 İç denetçilerin eğitim programlarını düzenlemek.

 İç denetçiler ile üst yöneticiler arasında görüş ayrılığı bulunması halinde anlaşmazlığın giderilmesine yardımcı olmak.

 İdarelerin iç denetim raporlarını değerlendirerek sonuçlarını konsolide etmek suretiyle yıllık rapor halinde Maliye Bakanına sunmak ve kamuoyuna açıklamak.

 İşlem hacimleri ve personel sayılarıdikkate alınmak suretiyle idareler ile ilçe ve belde belediyeleri için iç denetçi atanıp atanmayacağına karar vermek.

 İç denetçilerin atanmasına ilişkin diğer usulleri belirlemek.

 İç denetçilerin uyacakları etik kuralları belirlemek.

 Kalite güvence ve geliştirme programını düzenlemek ve iç denetim birimlerini bu kapsamda değerlendirmek.