Hamileliğin İş Sözleşmesinin Kurulmasına Etkisi

Gerek ulusal, gerekse uluslararası hukuki düzenlemelere göre işe alımda cinsiyet ve hamilelik nedeniyle farklı işlem yapılmaması esastır. İşveren, adayın cinsiyetini, kadın ise hamile olup olmamasını gözetmeksizin adaylar arasında aradığı pozisyona en uygun niteliklere sahip işçi adayını seçmekle yükümlüdür. Sözleşme görüşmeleri esnasında tarafların hukukun genel ilkelerine aykırı davranmaları neticesinde birbirlerine karşı sorumlulukları doğabilir. Bu aşamada tarafların birbirlerine verecekleri zararlardan doğacak sorumluluğun hukuki temelinin belirlenmesi, zararın giderilmesi açısından önem arz etmektedir.

Sözleşmelerin kurulmasından önce görüşme aşamasında tarafların kusurlu davranışlarından doğan sorumluluk, Borçlar Hukuku kapsamında “culpa in contrehendo” sorumluluğu olarak adlandırılır184

. Culpa in contrehendo sorumluluğu TBK’da açık bir şekilde düzenlenmemiştir. Medeni Kanun’un 2. maddesinde düzenlenen ve özel hukuk ilişkilerinin temel taşı niteliğindeki dürüstlük kuralı uyarınca sözleşme görüşmelerinde taraflar, sözleşmenin kurulabilmesi için esaslı unsurları birbirlerine açıklama ve doğru bilgi verme yükümlülüğü altındadırlar. Bu yükümlülüğe aykırı davranılması nedeniyle bu aşamada uğranılan zararın ve dolayısıyla sorumluluğun hangi esasa dayandığı konusunda doktrinde farklı görüşler mevcuttur185

.

Sorumluluğun sözleşmeye aykırılığa dayandığını savunan görüşe göre sözleşme ilişkisi, sözleşme öncesindeki görüşmeleri de kapsayacak şekilde geniş ele alınmalıdır. Bu görüş, sözleşme görüşmesine girişenler arasında bir hukuki ilişkinin doğduğunu ve bu ilişkinin de taraflara dürüstlük kuralı esasınca bazı yükümlülükler yüklediği temeline oturmaktadır186_{. Bu kapsamda, sözleşmenin kurulmasından önce gerçekleşen ve taraflardan}

184

Oğuzman, Kemal / Öz, Turgut; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, Vedat, İstanbul 2014, s. 38.

185 _{Oğuzman / Öz, s.488.}

birinin sorumluluğunun doğmasına neden olan her durum, sözleşmeye aykırılık teşkil edecektir187.

Sorumluluğun temelini haksız fiil sorumluluğuna dayandıran bir başka görüş188

de mevcuttur. Bu görüşe göre sözleşme öncesi görüşmelerde, henüz sözleşme kurulmuş değildir. Eğer sözleşme öncesindeki görüşmelere ilişkin sorumluluk da sözleşme sorumluluğuna dahil edilirse, sözleşme ile sözleşme öncesi hareketler arasında bir farkın kalmayacağı belirtilmiştir. Bu nedenle de bu aşamada taraflardan birinin diğerine zarar vermesi halinde, verilen zarar nedeniyle doğacak sorumlulukta ancak haksız fiil hükümlerine gidilebilir.

Sözleşmenin kurulması esnasında kadın adayın hamile olması dolayısıyla işverenin görüşmeler sonunda adayı kabul etmemesinin doğurabileceği bir takım zararlar da oluşabilir. Haklı bir nedene dayandırılmaksızın görüşmelere son verilmesi dolayısıyla189

sözleşmenin kurulacağına dair inançla hareket eden kadın adayın, buna ilişkin yapacağı masrafların da böyle bir durumda işverenden talep edilmesi ancak yine culpa in contrehendo sorumluluğu çerçevesinde mümkün olabilir. Bu durumda, işe alınacağına dair kuvvetli bir inançla, örnek vermek gerekirse, görüşmeler esnasındaki olumlu yorumlar veya çoklu görüşme sistemiyle işe alım yapan bir işyerinde, birden fazla görüşmenin başarılı geçmesi halinde, bu süreçte iş ilişkisinin kurulmasıyla doğrudan bağlantılı harcamalar bu sorumluluk dahilinde işverenden talep edilebilir. Ancak bu durumda kadın adayın söz konusu zararı doğuran hareketin, işverenin işe alacağına dair kendisine yüklediği olumlu inanç ile yapıldığını ve illiyet bağını ispat etme yükümlülüğü doğacaktır.

Culpa in contrehendo sorumluluğu nedeniyle yapılan talepler, taraflar arasında bir iş ilişkisinin henüz kurulmamış olması nedeniyle genel mahkemelere yöneltilebilir. 5521 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 1. maddesinde iş mahkemelerin görevli olduğu davaların “iş

kanununa göre işçi sayılan kimseler ile işveren veya işveren vekilleri arasında iş akdinden veya İş Kanununa dayanan her türlü hak iddialarına dayanan hukuk uyuşmazlıkları” olduğu

hüküm altına alınmıştır. Sözleşme öncesi görüşmelerden doğan sorumluluk esnasında henüz işçi adayı olan kimse ile işveren arasında iş sözleşmesi bulunmadığından ve kanunun görev

187 _{Antalya, Gökhan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta, İstanbul 2013, s.136.} 188

Kılıçoğlu, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2014, s. 83 (Borçlar Hukuku); Uygur, Turgut, Açıklamalı – İçtihatlı Borçlar Kanunu, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, Ankara, 2003, s. 234.

tanımının emredici nitelikte olup genişletilemeyeceğinden, önüne gelen bir davada Yargıtay, görevli mahkemenin iş mahkemesi olmayıp genel mahkemeler olduğunu belirtmiştir190

. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, eğer sözleşme görüşmeleri esnasındaki kusurlu hareketler nedeniyle sözleşme kurulmamış ise, sözleşmenin kurulmamasından ötürü mahrum kalınan kazançlar bu talebin konusu olamaz. Başka bir ifadeyle bu sorumluluk nedeniyle ancak sözleşme görüşmeleri hiç yapılmasa idi zarar gören tarafın uğramayacak olduğu zararın tazmini talep edilebilir191_{. İşçi adayı, iş sözleşmesinin kurulmamasından ötürü}

yalnızca meydana gelen menfi zararını işverene karşı yöneltebilir192

.

Culpa in contrehendo sorumluluğunda sorumluluğun dayandığı hukuki nitelik konusunda görüş ayrılığı bulunması nedeniyle talebe ilişkin ispat yükü ve zamanaşımı sürelerinin belirlenmesi de önem arz etmektedir. Sorumluluğu sözleşmeye aykırılığa dayandıran hukuki görüşe göre sorumlu kişi kusursuzluğunu ispat etmekle yükümlü olacak, haksız fiile dayandıran görüş uyarınca ise zarar gören kimse, TBK’nın 50. maddesi uyarınca zarar verenin kusurunu kanıtlayacaktır. Zamanaşımı bakımından ise yine tazminat talebi sözleşmeye aykırılığa dayanan görüşe göre TBK’nın 146. maddesi uyarınca 10 yıllık süreye tabi olacak, haksız fiil esasına dayanan görüş uyarınca ise TBK’nın 72. maddesinde öngörülen çok daha kısa olan 2 yıllık zamanaşımı süresi esas alınacaktır193

.