Hakkındaki ÇalıĢmalar

Bildiğimiz kadarıyla Türkiye‘de Hasan Han‘la ilgili bazı çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bunlar kitap, tez, makale ve ansiklopedi maddelerinden ibarettir. Bunları Ģöyle sıralayabiliriz:

a) Abdülhamit BirıĢık, Cüneyt Eren, Ali Hakan ÇavuĢoğlu , Süleyman AkkuĢ

“Sıddîk Hasan Hân”, Türkiye Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi, TDVY., Ġstanbul

2000. c. 37. (Ansiklopedi maddesi)

“Sıddîk Hasan Hân” isimli bu ansiklopedi maddesi üç bölümden

oluĢmaktadır. Birinci bölümde Abdülhamit BirıĢık ve Cüneyt Eren tarafından Hasan Hân‘ın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiĢtir. Ali Hakan ÇavuĢoğlu tarafından yazılan ikinci bölümde fıkhî görüĢleri incelenmiĢtir. Süleyman AkkuĢ tarafından kaleme alınan üçüncü bölümde ise itikâdî görüĢleri ele alınmıĢtır.

b) Abdülhamit BirıĢık, Hint Alt Kıtası DüĢünce ve Tefsir Ekolleri, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 2012. (Kitap)

35

Yazar, üç bölümden oluĢan bu eserinde Hindistan‘daki tefsir hareketini incelemiĢ, özellikle ġâh Veliyullâh ve ondan sonra gelen bazı müfessirleri ve tefsirlerini tanıtmaya çalıĢmıĢtır. Üçüncü bölümde Hasan Hân‘ın hayatı ve ilmî kiĢiliği hakkında bir takım mâlumat aktardıktan sonra Tercümanü‟l-Kur‟ân bi

Letâifi‟l-Beyân adlı tefsirinden bazı örnekler sunarak tefsir ilmindeki yeri hakkında

aydınlatıcı bilgiler vermiĢtir.

c) Cevat Ġzgi, ―Ebcedü‟l-„Ulûm‖, Türkiye Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi, TDVY., Ġstanbul 2000, c. 10. (Ansiklopedi maddesi)

Yazar bu maddede Hasan Hân‘ın ilimlerin tanıtım ve tasnifi için kaleme aldığı mezkur eseri hakkındaki bazı bilgiler vermektedir.

d) Nurullah Yılmaz, Cüneyt Eren, Hindistan Bhopal Emiri ve Müfessir Sıddîk

Hasan Hân‟ın Osmanlı devleti ile iliĢkisi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat

AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2002. sy.19. (Makale)

Bu makalede Osmanlı Devleti‘yle Hindistan arasındaki iliĢkiler ele alınmıĢ ve bu iliĢkilerin Hasan Hân vasıtasıyla ulaĢtığı seviye hakkında bilgi verilmiĢtir.

e) Cüneyt Eren, Sıddîk Hasan Hân ve Ahkâmu‟l-Kur‟ân Tefsiri, Ekev Yayınları, Erzurum 2001. (Tez)

Yazar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü‘nde doktora tezi olarak kabul edilen bu eserinde, Hasan Hân‘ın hayatını, ilmî kiĢiliğini, hakkındaki eleĢtirileri ve mezkûr tefsirindeki metodunu ele almıĢtır.

f) Cüneyt Eren, Türk Dostu Bhopal Emiri Sıddîk Hasan Hân‟ın Arap

Dilindeki Yeri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Dergisi,

Erzurum 2002. sy. 20. (Makale)

Bu makalede Hasan Hân‘ın Neylü‟l-Merâm min Tefsiri Âyâti‟l-Ahkâm eseri esas alınarak lugat, nahiv ve sarf ilmi açısından âyetleri tefsir etme yöntemi incelenmiĢtir.

36

g) Ġrfan Eyibil, Sıddîk Hasan Hân‟a Göre Tevhid ve ġirk, (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Sakarya 2013. (Tez)

Bu çalıĢmada, Hasan Hân‘ın itikâd baĢta olmak üzere değiĢik eserlerinden istifade edilerek tevhid ve Ģirk hakkındaki görüĢleri incelenmiĢtir.

h) Mehmet Sait Uzundağ, XIX. Asır Hindistan Hadis Âlimi Sıddîk Hasan

Hân‟ın (ö.1307/1890) Allah‟ın Haberî Sıfatları ile Ġlgili GörüĢleri, Fırat Üniversitesi

Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ 2014. sy. 19. (Makale)

Yazar bu makalesinde Hasan Hân‘ın, Ahmed b. Muhammed ez-Zebidî‘nin (ö. 893/1488) et-Tecrîdu‟s-Sarîh li Ehâdisi‟l Camîi‟s-Sahîh adlı hadis kitabına yazdığı ‗Avnü‟l-Bârî li-Halli Edilleti‟l-Buhârî adlı Ģerhi esas alınarak haberî sıfatlara yaklaĢımını irdelemektedir.

ı) ġükrü Özen, Mezheplerin DoğuĢu ve Ġçtihat TartıĢması, Pınar Yayınları, Ġstanbul 2003. (kitap)

Yazar, beĢ bölümden oluĢan bu eserinde Hasan Hân‘ın el-Ġklîd li Edilleti‟l-

Ġctihâd ve‟t-Taklîd isimli eseri çerçevesinde taklîd, ictihad ve re‘y hakkındaki

görüĢlerini mercek altına almıĢtır.

4.7.2. Türkiye DıĢındaki ÇalıĢmalar

Bildiğimiz kadarıyla Hasan Han‘la ilgili Türkiye dıĢındaki çalıĢmalar Ģunlardır:

a) Ahter Cemâl Muhammed Lokmân, es-Seyyid Sıddîk Hasan Hân,

Ârâuhü‟l-Ġ„tikâdiyye ve Mevkifuhû min „Akîdeti‟s-Selef, Câmi‗atü Ümmi‘l-Kurâ,

Mekke 1988. (Tez)

Mekke‘deki Ümmü‘l-Kurâ Üniversitesi Da‗vet ve Usûlü‘d-Dîn Fakültesinde doktora tezi olarak hazırlanan bu eserde Hasan Hân‘ın akîdesi araĢtırılmıĢ ve bu akîdenin selef akîdesiyle karĢılaĢırılması yapılmıĢtır.

37

b) Ali b. Ahmed, Da„vetü‟Ģ-ġeyh Sıddîk Hasan Hân ve Ġhtisâbühû, el- ‗Âmmü‘l Câmi‗î, Suudi Arabistan 2000. (Kitap)

Bu eserde Hasan Hân‘ın Ġslâmî davet usülleri ve ömrü boyunca Ġslâm dinini yüceltmek için yaptığı hizmetleri anlatılmıĢtır.

c) Muhammed Abdülhayy el-Leknevî, Ġbrâzü‟l-Gayyi‟l-Vâki„ fî ġîfâi‟l-„Ayy;

Tezkiratü‟r-RâĢid bi Reddi Tebsırati‟n-Nâkid; Tenbîhü Erbâbi‟l-Hibra „alâ Müsâmehâti Müellifi‟l-Hitta, Ġdâratü‘l-Kur‘ân ve‘l-‗Ulûmi‘l-Ġslâmîyye, Pakistan

1999. (Kitap)

Leknevî, bu üç eseri de Hasan Hân‘ın ilmî kiĢiliğini eleĢtirmek için telif etmiĢtir. Özellikle Hasan Hân‘ın, eserlerinde adını zikrettiği birçok kiĢinin doğum ve ölüm tarihlerini yanlıĢ vermesi gibi hatalarını dile getirmiĢtir. Bunun dıĢında ona ait olduğu iddia edilen eserlerin bir çoğunun baĢka eserlerden derleme olduğunu ve bunların gerçekte ona ait olmadığını, söylediği bazı Ģeylerle ters düĢecek söylemlerde bulunduğunu ileri sürmektedir.

d) Muhammed Mehdî Alî el-Hammûdî, el-Kannûcî ve Ârâühü‟t-Tefsiriyye

alâ Dav‟i Akvâli Eimmeti‟t-Tefsir, el-‗Âmmü‘l-Câmi‗î, Sudan 2015. (Tez)

Sudan‘daki Ümmü Dermân Üniversitesi Da‗vet ve Usûlü‘d-Dîn Fakültesinde doktora tezi olarak hazırlanan bu eserde, Hasan Hân‘ın tefsir ilgili görüĢleri analiz edilmiĢ ve bu görüĢler, bazı müfessirlerin görüĢleriyle karĢılaĢtırılmıĢtır.

e) Seyyid Abdülmâcid el-Gûrî, el-Emîr Sıddîk Hasan Hân el-Buhârî el-

Kınnevcî ve Ġshâmühû fi‟l-Hadîsi‟n-Nebevî, Hadıs International Reviewed Academic

Journal, Malezya 2012, sy. 2. (Makale)

Yazar bu makalesinde Hasan Hân‘ın hadis ilmindeki yerini tahlil ettikten sonra bazı kiĢilerin onun ilmî kiĢiliği hakkındaki olumsuz iddialara yanıt vermeye çalıĢmıĢtır.

f) Süyûtî Abdülmenâs, Abdullâh Cemîl Muhammed, el-Muhaddisü‟l-Emîr

38

Edilleti Sahîhi‟l-Buhârî, Uluslararası Ġslâm Üniversitesi, Malezya, 2015, sy. 12.

(Makale)

Yazar bu makalesinde Hasan Hân‘ın zikredilen hadis Ģerhi eserindeki metodunu analiz etmiĢtir.

g) Târık Mahmûd ġefî‗, eĢ-ġeyh Sıddîk Hasan Hân el-Kannûcî ve Ġshâmühû

fi‟l-Edebi‟l-„Arabî, Mecelletü‘l-Kısmi‘l-Arabî, Lahor 2015. sy. 25. (Makale)

Yazar bu makalesinde Hasan Hân‘ın Arap edebiyatına olan katkılarını ele almıĢtır.