mesafeli durmasına sebep oluyor
Önceki kısımda da sunulduğu üzere Türkiye sivil toplumundaki aktörleri tanımlamada en çok karşılaşılan vurgunun “hak temelli” ve “yardım temelli” ayrımı olduğunu söylemek mümkün.
STK temsilcilerinin kendi alanlarında çalışan aktörleri doğrudan “hak temelli” çalışmaya göre tanımlama sıklığı tematik alanlara göre değişiyor. Görüşülen STK’ların yaklaşık 4’te 1’i bu yönde bir tanımlama yapıyor.
Hak temelli – yardım temelli kümelemesini en çok kullananlar engelli ve çocuk STK’ları.
Çocuk alanında çalışan STK’larda hak söylemi kadın, eğitim gibi temalardaki söylemlere göre çok daha baskın. Sivil toplum alanını çalışan kuruluşların da bu tür bir kategorizasyona sıkça başvurduğu görülüyor.
Engelli STK’ları bu alanda faaliyet yürüten aktörleri hak temelli çalışan ve çalışmayan olarak, çoğunlukla aralarında belirgin bir hiyerarşi de kurarak tanımlıyor. Her üç engelli STK’sından ikisi kendi alanını hak çalışmaları üzerinden tarif ediyor. Bu kapsamda yapılan her türlü savunuculuk faaliyetleriyle politikalara ve yasalara etki etmeyi hedefleyen çalışmalar son derece kıymetli bulunuyor ve gelişmesi gereken bir alan olarak tanımlanıyor. Hak temelli çalışan kuruluşların engellilik alanında yardım temelli çalışan STK’lara güveni ise oldukça zayıf; bu alanda gördükleri STK’lara tutumları mesafeli.
“Şöyle; bir hak temelli çalışanlar var ki bunların sayısı çok az, bir de yardım odaklı yani hani nasıl diyeyim?.. Destek, yardım, yardım temelli çalışanlar var ki bence engellilik alanını 80%- 90% yardım temelli şey üzerine kurulu. Bu da birçok alanda, bu alanda ilerleyebilmemizi çok kısıtlıyor, devamlı yardım temelli şey yapmak o yüzden hak temelli STK’ların hızla artması gerekiyor yani bu gerçekten hani yardım temellinden bu işi çıkartmak gerekiyor.” Engelli STK’sı Grafik 1. Tematik Kategoriye Göre Hak Temelli Sınıflandırması
%100
%15,4 %15,0 %14,3
%7,7
Engelli Çocuk Sivil Toplum/ Kent Kadın Eğitim Çevre
Düşünce
Çocuk ve toplumsal cinsiyet alanında çalışan STK’lar ise hak veya yardım temelli çalışma yaklaşımını STK’ların çalışma odağını ve metodunu kesen bir tanımlama olarak kullanıyor.
“Daha çok... Yani birden fazla kategorilendirme yapabiliyoruz: Birincisi aktivistler. İkincisi bilgi üretenler. Onun dışında temayla çalışanlar; işte çocuk işçiliği, insani yardım, eğitim ve benzeri çalışmalar yapan gruplar. Hak temelli ve yardım temelli çalışan gruplar diye çeşitli kategorilere ayrılabilir.
(…) Biz (kendimizi) daha çok hak savunuculuğu yapan, araştırma, geliştirme ve model üreten bir organizasyon olarak görüyoruz.” Çocuk STK’sı
“(Çocuk alanında) hangi kategoriler olur, bir
düşüneyim... Eğitim alanında çalışanlar, savunuculuk faaliyeti yapanlar, hak temelli çalışmalar yürütenler, yardım temelli çalışmalar yürütenler. (A: Peki bu kategorilerden size en yakın olandan en uzağa doğru nasıl sıralardınız?) Hak temelli, eğitim, savunuculuk, yardım temelli. Çocuk STK’sı
“Yani şöyle… bizde hak temelli STK anlayışı çok güçlü değil.
Çok az sayıda hak temelli mücadele yürüten savunuculuk, etkin savunuculuk yapan, etkin izleme yapan kuruluş sayısı Türkiye’de çok az. Yani üçe ayırabilirim: Birincisi hak temelli. Az sayıda da olsa hak temelli mücadele eden örgütler var. İkincisi yardım temelli mücadele eden örgütler var.
Bu epeyce bir kalabalık. Daha çok bir şeyler isteyen bir şeyler şey yapan, kaynakları alıp işte dağıtmaya çalışan falan filan ihtiyaç sahiplerine…Bu tür şeyler işte daha kalabalık. Bir de bu alandan nemalanmaya çalışan rant kotarmaya çalışan üçüncü bir kategori örgüt biçimi var maalesef. Bunlar hak temelliymiş gibi kendilerini lanse ederler veya yardım temelliymiş gibi. Aslında yaptıkları iş engellik alanın yani özellikle engellilik alanının halkta uyandırdığı merhamet duygularını kullanarak para kazanmaktır. Başka da bir şey yok bir hizmet de yok. (…) Hak temelli çalışan bir kurumuz biz. (Bize) En uzak olanı da suiistimal eden, yani istismarcı, yani para… ranta çevirmeye çalışan gruplar”
Engelli STK’sı
Mülteci alanında çalışan STK’larda hak temelli çalışan çalışmayan ayrımı belirgin. İnsani yardım alanında çalışan STK’lar bu alanı yardım faaliyetlerinin odağı üzerinden tasniflense de hak temelli çalışma ve insani diplomasi gibi konular yardım temellilikten farklılaşıyor.
“Temel olarak sınıflandırmamı şöyle yapabilirim. Bir hemşeri dernekleri üzerinde bir kadın şeyleri var. Bunlar daha net bir sınıflandırma. Bunlar çeşitli illerin, ilçelerin, daha çok kadınların sosyal hayata katılımını sağlayan hemşeri bazlı oluşan dernekler. Hak temelli dernekler var. Hak temelli dernekler belki kendi içinde şiddet, siyasal haklar gibi olabilir. Girişimcilik yani kadının ekonomik boyutunu da belki bunun içerisine alır mısınız bilmiyorum? Bunlar olabilir. Bir de daha sosyal yani çeşitli sanat dernekleri var. Daha kültürel, sosyal ve sanatsal alanda var olan dernekler var. Bunları hak temelli olarak alınabilir ama çalışma alanı olarak ayırabiliriz. Mesleki örgütler var ama bunlar ya meslek grupları içerisinde oluyorlar ya ayrı. (…) Ekonomi ve girişimciliği ayırabiliriz. Çünkü şeyler var hani çok ciddi kadın girişimciler. Adanalı iş kadınları, Ankaralı iş kadınları… Yani o da bir kategori olabilir. Hak temelliden öte daha ekonomik yapıya yönelik olabilir.”
Toplumsal Cinsiyet / Kadın STK’sı
“Yani, hedefine göre gruplandırabiliriz. Yani şu anlamda söylüyorum. Hizmet sunanlar var, hizmet sunanları ayrı bir yere koyuyorum. Bir bizim gibi kapasite geliştirme üzerine çalışanlar var. Bir de hak temelli yani hani farkındalık kamuoyu yaratma politika üzerinde değişim yaratma üzerine çalışanlar var.
A: Peki, bu oluşturduğunuz kategorilerden size en yakın olandan en uzağa göre nasıl sıralardınız?) Kapasite geliştirme tabi en yakın, sonra insani yardım sonra politika düzeyinde hak bazlı çalışma hak temelli (…) Hımm... Ya da hakkı başa… Hakkı ortaya alıp insani yardım yani hizmet temelliyi en sonra alabiliriz.
Çünkü aslında birebir mülteciye dokunan yani diyelim bu merkeze ya da bizim gidip mülteciye birebir hizmet verdiğimiz şeyler olmuyor, durumlar.”
Mülteci / İnsani Yardım STK’sı
Sivil toplumda son yıllarda çevre hakkı, kent hakkı, insanlığın ortak (mal) varlıklarından yararlanma hakkı gibi üçüncü kuşak haklar alanında çalışan kuruluşların özellikle kent ve çevre temalarında yer edindiğini söylemek mümkün. Örneğin kent alanında çalışan STK temsilcileri bu çalışma alanını tanımlarken yine hak temelli çalışmaları önemsiyor ve muhatap alıyor.
“Hak temelli gruplarla başlayabiliriz aslında. Yani bizim faaliyet alanımızda kent alanında faaliyet gösteren kurumların çoğu hak temelli çalışmaları gerçekleştiriyorlar.
Buna savunuculuk da diyen var ama şehircilik anlamında bakıldığında bu tarzda bir grup söyleyebilirim. Bir de bizim yaptığımız gibi katılım odaklı yapanlar var. Bunun yanında da tırnak içerisinde söyleyeyim sadece bu işin PR’ını yapanlar var. Yani etkinlik düzenleyip, seminer yapıyoruz, konferans yapıyoruz şeklinde olaya böyle yaklaşanlar var. Biz en kıymetli olanın ikinci olduğunu düşünüyoruz. Katılımcı bir yaklaşım olması gerektiğini düşünüyoruz. Diğer grupların yaptığı çalışmalar kötüdür demiyorum ama alandaki ihtiyaçlara yönelik olmadığını düşünüyoruz.”
Kent STK’sı
“Hak temelli, hak savunuculuğu yapan gruplar var. Bizim gibi daha çok insani yardıma odaklanan gruplar var. İnsani yardım daha birinci sırada. (…) Sonrasında da insan hakları ve insan diplomasi geliyor zaten. Bunları zaten beraber düşünebiliriz.”
Mülteci / İnsani Yardım STK’sı
“Dediğim gibi kent çalışanlar, kır çalışanlar, hafıza, bellek çalışanlar ve daha hak temelli, daha tematik çalışanlar var.
Ya da hak temelli çalışmayan dernekler var. Onu saymıyorum çok fazla işte. Yardımlaşma dernekleri, o derneği, bu derneği… o tabii biraz daha bizim çalışma alanımızın çok daha dışında, skalanın en öbür ucunda yer alan dernekler.”
Kent STK’sı
Çevre alanında çalışan STK’larda da hak söylemine diğer faaliyet alanlarına kıyasla daha az olsa da rastlanıyor. Yaşanabilir bir dünya kurma ve çevre hakkı yakın zamanda çevre alanında öne çıkan konulardan. Bunu geçmişte yapılan araştırma sonuçlarıyla karşılaştırdığımızda net olarak görüyoruz.
Örneğin, YADA’nın önceki yıllarda
gerçekleştirdiği Çevre Odaklı Sivil Toplum Kuruluşları Profili Araştırmasında (2013) böyle bir vurguya rastlanmamıştı. Sivil toplum alanında bilgi üreten kuruluş temsilcileri de zamanla çevre ve hak konularının daha çok kesişeceğini öngörüyor.