Hak Talepleri Prosedürü ve Yönetimi

Standart sözlesmelerde hak talebi olustugu zaman yapilmasi gerekenler, zamansal gereksinimler, islemsel süreçler ve yönetim hakkinda kosullara yer verilir. Bu kosullarda yüklenici, mal sahibi, mimar/mühendis sorumluluklari haklari tanimlanir ve sözlesmelerin basit dogal sonucu olarak mal sahibi ve yüklenici birbirlerine karsi hak talebinde bulunabilirler. Tedarikçiler, alt yükleniciler gibi diger katilimcilar yüklenici yoluyla hak talebi iddiasinda bulunabilirler. TxDOT, CCAM, (2005) hak talebinin yalnizca ana yüklenici tarafindan yapilabilecegi belirtilmistir.

Standart sözlesmelerde mimar/mühendis sözlesmelerin tarafsiz açiklayicisi ve yorumlayicisidir. Bu yüzden hak talepleri mimar/mühendise iletilmelidir. Eger bir katilimci tarafindan bu durum kabul edilmiyorsa durumunda dogabilecek anlasmazliklar için müzakere, arabulucu, tahkim yada mahkemelere gidebilir.

basvuru ve hak talebinin uygun yöntemle belirlenen zaman içinde çözülmesi ile ilgili kosullara yer verilmektedir.

Sekil 3.26 : Hak talebi süreçler ve yönetimi

Olayin Meydana Gelmesi yada ilk hak talebinin yapilmasi

Mimar/mühen disin ilave bilgi talebi

hak talebin yazili yapilmasi

Mimar/mühendisin hak talebi basvurusu nu almasi M/M eylem için takvim sunmasi Mimar/mühen disin hak talebini reddi Hak talep edenlerinin 2. kez talebi M/M 3. kisinin yardimi tavsiyesi 3. kisi çözüm önerileri Mimar/mühendisin ortak çözüm bulunmasi tavsiyesi Katilimcilarin tartismasi Katilimcilarin ortak noktaya ulasmasi Anlasmazliklarin çözümü Hak taleplerin çözülememesi Evet Zaman sinirlari dahilinde

Hayir Evet Evet Hayir Hayir Hayir Evet Evet Hayir Hayir Evet Evet Hayir Zaman sinirlari dahilinde

AIA A201 genel sartnamesi madde 4.3.2, 21 gün içinde talep basvurusunu yapan katilimcinin mimara ve diger katilimciya tekil olarak yazili basvuruda (madde 4.4.1)bulunmasini emreder. AIA, A201 genel sartnamesi ve EJCDC C-700 genel sartnamesi sözlesme tutari ile süresi ile ilgili hak talepleri için zaman sinirlamasi koymakta ve mimar/mühendisin belirlenen zaman dilimi içinde hak talebine tekil olarak cevap vermesi belirtilmektedir (PRM, 2005). Hak taleplerinin, diger talep ve isteklerde oldugu gibi yazili olmasi önemlidir.

Hak talepleri islemsel süreçleri, ve yönetimi zamana ve çözümlere göre belirlenmektedir. AIA A201 genel sartnamesi madde 4.4.1’e göre, yüklenici ile mal sahibi arasinda son ödemeden önce olusan hak taleplerinde mimarin kararlari ve mimara iletilen hak talepleri üzerindeki 30 günlük kararsizlik süreci, hak taleplerinin çözümünde, arabuluculuk, tahkim yada mahkeme kararina gidilmesi için kosullari olusturmus olacaktir. Sekil 3.26’de hak talebinin zamana ve çözümlere göre islemsel süreçleri ve yönetimi görülmektedir.

AIA A201 genel sartnamesi hak talebi sonuçlana kadar yüklenicinin, yazili olarak anlasmadikça yada sözlesmede belirtilen is durdurma hükümleri olmadikça, isi sözlesme dokümanlarinca yürütmesini ve mal sahibinin de ödemeleri yapmasini vurgular.

Poage (2000) ve AIA A201 madde 4.4.2 göre hak taleplerindeki mimar/mühendisin bireysel islemlerini söyle belirtmistir;

• Ilave bilgi talebi yada hak talebinde bulunandan destekleyici özel bilgi talebi

• Mimar/mühendisin hak talebi çözümü için takvim sunmasi, hangi kosullarda ne yapacagini belirtmesi

• Hak talebini tümden veya kismen red etmesi

• Hak talebini onaylamasi

• Adil anlasma önermesi

• Diger katilimciya hak talebini kabul etmesi tavsiyesi yada çözüm önerisi yapmasi

• Katilimcilara, nedenleri söyleyerek, kendisinin hak talebini çözemeyecegini bildirmesi

yapabilecegini belirtmis ve insaat bölümünün komiteye çözüm önerisi, yüklenici, ve bölge sorumlulari ile birlikte yapilan hak talepleri toplantilari sonucu komitenin hak talebi üzerinde son saptamayi yapacagi vurgulanmistir. Hak talebinin Sözlesme Hak Talebi Komitesi tarafindan çözülememesi halinde Eyalet Yönetimsel Duyarliliklar Ofisine (State Office of Administrative Hearings-(SOAH) gidebilecegi belirtilmistir.

3.8.1.5 Hak Talepleri Çözümü ve Anlasmazliktan Kaçinma

Hak talebi çözümü

Mimar/mühendis hak talebi basvurusunu alir almaz, hak talebinin kimin tarafindan yapildigini belirlemeli ve iletisimi geçerek hak talebini tümüyle anlamlidir (PRM 2005). Mimar/mühendis gerekirse ilave bilgiler talep etmeli ve çözüm için önceki hak taleplerinden yararlanmalidir. AIA A201 genel sartnamesi 4.4.2 ve 4.4.3, 4.4.4 maddeleri mimarin ilave bilgi ve destekleyici bilgiler almasini öngörmektedir.

Maliyet unsurlu hak taleplerinde; sözlesme dokümanlari baz alinmali, mimar/mühendis degerlendirmesini belgelerle desteklemeli ve ortak çözüm bulunmaya çalisilmalidir.

Sözlesme süresi ile ilgili hak taleplerini degerlendirmek, nedenleri belgelendirmek, duragan zamanlari saptamak, maliyet unsurlarina göre daha kolay olmaktadir. Mimar/mühendis süre ile hak taleplerini hak talebi basvuru tarihi sinirlamasina ve ortak çözüm bulma durumuna göre degerlendirmelidir.

Hatali veya onaylanmayan islerdeki hak taleplerinde;

Mimar/mühendis gerekli bagimsiz test ve denetimleri yaptirtmali, sözlesme gereksinimleri iyi tespit edilmelidir.

Mimar/mühendisin saha gözlemleri nedeniyle hak talepleri; bazen mimar/mühendisin saha gözlemleri nedeniyle hak talepleri olusabilir. Bu nedenle gerekli durumlarda bagimsiz gözlemci tarafindan denetim yapilmasi ve mimar/mühendisin koordinasyon halinde bulunmasi hak taleplerini en aza indirecek ve ortak çözüm bulunmasini kolaylastiracaktir.

Mimar/mühendis hak taleplerini sözlesme dokümanlari, gerekli testler, özel denetimler, analizler isiginda degerlendirdikten sonra sonucu tarafsiz sekilde taraflara yazili olarak bildirebilir. Ortaya çikan sonuç taraflarca uygun bulunursa degisiklik emri seklinde çözüm bulunur yada anlasmazlik halinde tartisma, arabulucu, tahkim yada mahkeme süreçleri isleyebilir. AIA A201 genel sartnamesi madde 4.4.6 mimarin yazili kararinin;

• Son karar oldugunu ancak tahkim ve arabuluculuk islemlerine açik oldugunu ve

• 30 gün içinde taraflarca tahkime basvurulmamasi halinde baglayici ve uyulmasi zorunlu karar oldugunu belirtir.

Poage (2000) son hak edis ödemelerinin, her katilimci için asagida belirtilen konular disinda hak taleplerinde uzlasma oldugunun ve sonlandiginin belgesi oldugunu belirtmistir.

• Çözülmemis ipotekler, çözülmemis hak talepleri, çözülmemis güvenlik teminatlari ve sözlesme disi olusan olaylar

• Sözlesme dokümanlarina göre isin yapilamamasi

• Garanti hükümleri yada sözlesme hükümleri geregi özel garanti hükümleri Anlasmazliktan kaçinma

Hak taleplerinde çözümsüzlük halinde, insaat endüstrisinde yaygin konu olan anlasmazliktan kaçinma terimi hak taleplerin ve anlasmazliklarin yönetimi için kullanilir (PRM, 2005).

Bu durumda her katilimcinin digerinin ilgilerini, sinirlarini bilerek anlasmazliktan kaçinma ilk adimi olmalidir. Mal sahibi geçerli sebeplerle, yüklenicinin hak edisleri durdurma yolunu seçebilir. Yüklenici de bu islem için mal sahibinin geçerli ve hakli sebepleri belgelendirmesi gerektigini bilmelidir. Bu durumda mal sahibi ile sözlesmesi olan ve mal sahibi yanlisi karar verme endiseleri olan mimar/mühendisin bagimsiz ve sonuçlari agir olan bir karar vermesi çok önemli olmaktadir.

Anlasmazliktan kaçinma insaat sözlesme idaresi katilimcilarinin aktif yaklasimlarini gerektirmekte, hak taleplerinin ve anlasmazliklarin insaat sürecinde beklenen durum oldugunu ve bunlarin mutlaka planlanmasi bilincinde olunmasi gerektigi belirtilmektedir (PRM, 2005).

Takim çalisanlarinin iletisim metotlari bulmasi, protokoller yapmasi anlasmazliklardan kaçinmada sorunlarin erken tespitinde, erken çözüm bulmada kolaylik saglayacaktir. Insaat öncesi toplantilar, bu iletisim yollarinin tespitinde ve protokollerin yapilmasinda ideal yer olmaktadir.

Dogru, saglam ve zamaninda dokümantasyon anlasmazliklardan kaçinmanin ve hak taleplerini en aza indirmenin en iyi yöntemlerinden biridir.