5. HADİSLERDE KÖPEK
1.7. HADÎSLERİN İSNÂDLARININ GENEL
Sened tenkidini yaptığımız hadîslerin genel bir isnâd değerlendirmesini yapacak olursak, “Abdullah b. Ömer”, “Ebu Hureyre” ve “Süfyan b. Ebi Züheyr” isnâdıyla gelen birinci hadîsteki rivâyetlerin hepsinin sahih; “Abdullah b. Ömer”, “Ebu Hureyre” ve “Abdullah b. Muğaffel” kanalıyla gelen ikinci hadisteki rivâyetlerin on beşinin sahih, bir rivâyetin ise zayıf; “Abdullah b. Ömer” ve “Ebu Hureyre” yoluyla gelen üçüncü hadisteki rivâyetlerin hepsinin de sahîh olduğunu söyleyebiliriz.
Netice itibariyle, söz konusu hadîslerin çalışmamızın kapsamı içine giren kaynaklarda toplam elli altı rivâyeti tespit edilmiştir. Bu rivâyetlerin sadece bir tanesi sened açısından zayıf bulunurken, geriye kalan elli beş rivâyetin senedinde herhangi bir soruna rastlanılmamıştır. Dolayısıyla bu rivâyetler senet açısından sahîh olarak değerlendirilmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
HADİSLERİN MUHTEVA TAHLİLİ
2.1. METİN TENKİDİ YÖNÜNDEN RİVÂYETLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
2.1.1. Hadislerin Dil Özellikleri Bakımından Anlaşılması
“Herhangi bir dildeki metinleri anlamada ilk adım, dil kuralları gibi
vasıtaların iyi kullanılması olmalıdır. Hadîslerin çoğunun manayla rivâyet edildiği bir gerçek olsa da, manayla rivâyet dilinin Arapça olduğu da başka bir gerçektir. Bu durumda, özellikle hadîsi anlama çabasında olanların Arapça bilgisinden müstağni kalamayacakları ortaya çıkmaktadır.”577
“Bu bağlamda her dilde olduğu gibi Arap dilinde de, anlamayı zorlaştıran,
yanlış anlamalara imkân tanıyan bazı özellikler ve dil kaideleri bulunmaktadır. Mesela Arapçada, lafız ve manaları birbirine yakın kelimeler, nadir müştebih lafızlar, birkaç şekilde okunması mümkün kelimeler ve Arap dilinin kendîne has özelliklerinden biri olan zamirlerin merciini belirlemedeki zorluk, bu kabildendir.”578
“Ayrıca hadîste geçen bazı kelimelerin çok anlamlı olması,”579yine “bazı kelimelerin
hem sözlük hem de terim anlamıyla kullanılması”580 gibi durumlarda hadîslerin
doğru anlaşılmasına etki eden önemli faktörlerdendir.
“Rivâyetlerin kitaplara kaydedilinceye kadar sözlü bir şekilde ve daha çok manen rivâyet şekliyle aktarılması, râvinin rivâyeti eksik duyması, yanlış anlaması veya tam hatırlayamaması gibi bazı sıkıntıları doğurabilmektedir. Bu nedenle ilk dönem muhaddisleri, bu tür sıkıntıları ortadan kaldırmak veya en asgari düzeye
577 Selçuk Coşkun, Hadîse Bütüncül Bakış, İFAV Yay., İstanbul, 2016, s. 287. 578 Ayhan Tekineş, Hadisleri Anlama Problemi, Işık Yay., İstanbul, 2002, s. 158. 579 Tekineş, Hadisleri Anlama Problemi, s. 168.
indirmek için hadîslerin farklı rivâyetlerinin toplanmasına büyük önem vermişlerdir. Söz gelimi Yahya b. Maîn (ö. 233/848): “Şâyet biz bir hadîsi otuz vecihten yazmazsak, onun ne ifade ettiğini anlayamazdık” derken,”581 Ahmed b. Hanbel’de
(ö.241/855) “Bir hadîsin bütün tariklerini bir araya getirmediğiniz sürece, onu anlayamazsınız. Hadîsin farklı tarikleri, birbirini tefsîr eder, açıklar, demiştir.”582Biz
de bu araştırmamızda konumuzla alakalı olan hadislerin bütün rivâyet tariklerini bir araya getirip daha sonra ortak bir metne ulaşmaya çalışacağız.
Araştırmakta olduğumuz hadîslerin teması; köpek edinme ile ilgili hadislerin tahrici ve değerlendirilmesidir. Burada sözü edilen hadislerde geçen rivâyetlerin ilk kaynaktan itibaren bir anlam kaymasının olup olmadığını tespit etmeye çalışacağız. Bunun için daha önce verdiğimiz metinlerdeki hadisleri sırasıyla ele alıp aralarındaki lafız farklılıklarını ortaya çıkaracağız. Bütün bu işlemlerin sonunda ise her hadis için ortak bir metne ulaşmaya çalıcağız.
2.1.2. Hadislerin Metin İnşası
2.1.2.1. Birinci Hadisin Metin İnşası
Birinci hadisimiz Ebu Hureyre, Abdullah b. Ömer ve Süfyan b. Ebi Züheyr
kanalıyla, Mâlik b. Enes’in (ö. 179/795) Muvatta’sında, Ahmed b. Hanbel’in (ö.241/855) Müsned’inde, Dârimi’nin (ö. 255/868) Sünen’inde, Buhari (ö. 256/869) ve Müslim’in (ö. 261/874) Sahihlerinde, İbn Mace (ö. 273/886), Tirmizi (ö. 279/892) ve Nesâi’nin (ö. 303/915) Sünenlerinde yer almaktadır. Hadisimizin mezkur kaynaklarda otuz dört tane rivâyetine ulaşılmış olup bu rivâyetlerin tamamı senet açısından sahih kabul edilmiştir. Ayrıca rivâyetler arasında çok az lafzi farklılıklar dışında hadisin zaman içerisinde herhangi bir anlam kaymasına uğramadığı da görülmüştür.
Metinlere baktığımızda istisna kelimelerinin değişik şekillerde geldiğini “لاا” nın yirmi bir yerde “هنع ينغيلا” kelimesinin on yerde geçtiği, üç yerde ise Buhari’nin c) rivâyeti, Tirmizi’nin rivâyeti ve Nesâi’nin d) rivâyetinde سيل ( değildir ) ifadesinin kullanıldığını görmekteyiz. Hadislerin metnine baktığımızda istisna edilen
581 Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Câmî li Ahlaki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, I-II, thk. Mahmûd Tahhân, Mektebetu’l-Maârif, Riyâd, 1403/1983, c.2, s.212; Krş. Coşkun, Hadîse
Bütüncül Bakış, s.120.
kelimelerin ise عرز veya ثرح(ziraat), اعراض (davarları koruma), ةيشام (sürü, çoban), ديص veya صنق (avcılık), gibi geldiğini görmekteyiz. Yine aynı hadiste geçen lafız farklılıkları örneğine baktığımızda صقن (eksilmek), صقني (eksilir) gibi ifadeler geçmektedir. طاريق (bir kırat) ve ناطاريق (iki kırat) gibi kelimeler de farklı lafızlarla gelmiştir. Bütün bu lafız farklılıklarını göz önünde bulundurduğumuzda iki metnin ortak metin olma ihtimali daha tutarlı görünmektedir. Birincisi “ Kim ziraat veya hayvanları koruma dışında köpek edinirse her gün amelinden iki kırat eksilir.”, ikincisi ise “ Kim sürü (çoban) veya av köpeği dışında köpek edinirse her gün amelinden iki kırat eksilir.”
2.1.2.2. İkinci Hadisin Metin İnşası
İkinci hadisimiz Ebu Hureyre, Abdullah b. Ömer ve Abdullah b. Muğaffel
kanalıyla, Ahmed b. Hanbel’in (ö.241/855) Müsned’inde, Müslim’in (ö. 261/874) Sahihinde, Ebu Dâvud (ö. 275/888), Tirmizi (ö. 279/892) ve Nesâi’nin (ö. 303/915) Sünenlerinde yer almaktadır. Hadisimizin mezkur kaynaklarda on altı tane rivâyetine ulaşılmış olup bu rivâyetlerden on beş tanesi sahih kabul edilmiştir. Senedinde sahih olarak kabul edilen bu on beş rivâyeti esas aldığımızda rivâyetler arasında çok az lafzi farklılıklar dışında hadisin zaman içerisinde herhangi bir anlam kaymasına uğramadığı da görülmüştür.
Metinlere baktığımızda istisna kelimelerinin değişik şekillerde geldiğini “لاا” nın on yerde “سيل ” kelimesinin ise dört yerde geçtiğini görmekteyiz. Hadislerin metnine baktığımızda istisna edilen kelimelerin ise عرز (ziraat), ةيشام, منغ (sürü, çoban), ديص (avcılık), gibi geldiğini görmekteyiz. Yine aynı hadiste geçen lafız farklılıkları örneğine baktığımızda صقن (eksilmek), صقني (eksilir) صقتنا (eksiltilir), صقتني (eksiltilir) gibi ifadeler geçmektedir. طاريق (bir kırat) ve ناطاريق (iki kırat) gibi kelimeler de farklı lafızlarla gelmiştir. Bütün bu lafız farklılıklarını göz önünde bulundurduğumuzda ortak metin olarak Ahmed b. Hanbel’in e), Nesâi’nin a) ve b) hadislerinde geçen senedi zikretmemiz daha yerinde olur.“ Kim ziraat veya av köpeği veya sürü (çoban) köpeği dışında köpek edinirse her gün amelinden bir kırat eksilir.”
2.1.2.3. Üçüncü Hadisin Metin İnşası
Üçüncü hadisimiz Abdullah b. Ömer, ve Ebu Hureyre kanalıyla Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i, Buhari ve Müslim’in Sahihleri ve Nesâi’nin Süneni’nde yer almıştır.
Zikrettiğimiz hadis için çalışma alanımıza giren dört tane kaynak tespit edilmiş olup bu kaynaklarda toplamda ise altı rivâyete ulaşılabilmiştir. Bu altı rivâyetin tamamında ittisal yönünden herhangi bir probleme rastlanılmamıştır. Bu altı rivâyetin tamamında herhangi bir sıhhat problemine rastlanılmadığı için bu rivâyetler senet açısından sahih olarak kabul edilmiştir. Öte yandan rivâyetlerdeki çok az lâfzî farklılıklar dışında hadîsin zaman içerisinde herhangi bir anlam kaymasına uğramadığı da görülmüştür.
Hadislerin metnine baktığımızda istisna edilen kelimelerin ise ةيشام (sürü, çoban), ثرح (ziraat), ve ايراض (davarları koruma) gibi geldiğini görmekteyiz. Yine aynı hadiste geçen lafız farklılıkları örneğine baktığımızda صقن (eksilmek), صقني (eksilir) صقني (eksiltilir) gibi ifadeler geçmektedir. طاريق (bir kırat) ve ناطاريق (iki kırat) gibi kelimeler de farklı lafızlarla gelmiştir. Bütün bu lafız farklılıklarını göz önünde bulundurduğumuzda ortak metin olarak Buhari’nin a), b) ve Müslim’in hadislerinde geçen senedi zikretmemiz daha yerinde olur. “ Kim ziraat veya sürü (çoban) köpeği dışında köpek edinirse her gün amelinden bir kırat eksilir.”