Habitat Kullanımlarının Belirlenmesi

Barajların yaban hayvanlarının habitat kullanımına etkilerinin daha sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesinde sinyalle izleme, doğrudan ve dolaylı gözlemler ile fotokapan yöntemi ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Hedef türlerin yaşam alanı büyüklükleri ve mevsimsel göç hareketlerinin yanı sıra grup ve populasyon büyüklükleri, habitat kullanımları ve populasyonlarını tehdit eden başlıca unsurlar da tespit edilmeye çalışılmıştır.

Habitat kullanımı ile ilgili düzenli çalışmalara 2010 yılı Eylül ayında başlanmıştır. Arkun Baraj inşaatı henüz proje aşamasında iken 2007 yılında Verçenik Dağı YHGS'de bazı incelemeler ve gözlemler de yapılmıştır. Bu gözlemlerlerde herhangi bir inşaat çalışması başlamadan önce hedef türlerin habitat kullanımları lokal olarak da olsa tespit edilmeye çalışılmıştır. Ancak düzenli gözlemler 2010-2015 yılları arasında yapılmıştır.

Çalışmada öncelikle literatür taraması ile konu bütün yönleriyle ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmalar yapılırken bir taraftan arazi çalışmalarına başlanılmıştır. Sinyalle izleme çalışmaları için araştırma alanını temsil edecek nitelikte en az 10 Yaban Keçisi (4 erkek, 4 dişi, 2 genç) bireyinin yakalanması ve verici takılarak salıverildikten sonra periyodik gözlemlerle izlenmesi planlanmıştır. Bireylerin yakalanmasında yakalama kafesleri kullanılmıştır. Özellikle kullanılan ilaçların etki durumu ve sahanın topografik yapısından dolayı uyuşturucu silah ile yakalama yapılamamıştır.

Yakalanması düşünülen noktalara kaya tuzu bırakılarak Yaban Keçileri'nin bu noktalara alışması sağlanmıştır. Bu noktalara fotokapan kurularak Yaban Keçisinin alışma durumu takip edilmiştir. Daha sonra bu noktalara yakalama kafesleri pasif halde kurularak Yaban Keçilerinin bu kafeslere uyum sağlaması beklenmiştir. Yaban Keçisinin yakalama kafeslerine uyum sağlama süreci yaklaşık 2 yıl sürmüştür. Bu süre sonrasında farklı zamanlarda olmak üzere toplamda 15 adet Yaban Keçisi bireyi yakalanmıştır. Bu bireylerden 10 tanesine GPS'li tasma takılarak ve numara verilerek bırakılmıştır. Diğer 5 oğlak birey ise tasmaları taşımaları zor olabileceği düşünülerek

28

sadece numara verilmiş ve serbest bırakılmıştır. Lotek marka GPS tasma (Şekil 10) takılan 6 adet birey yaklaşık 1 yıl boyunca düzenli sinyal ile izlenebilmiştir. Dyna marka tasma (Şekil 11) takılan diğer 4 bireyden ise ancak 1 aylık dönem boyunca sinyal alınabilmiştir (Tablo 2). Dyna marka tasmalardan düzenli sinyal alınamaması örneklem havuzunun daralmasına neden olmuştur. Alanda tasma takılan bireyler ve numara verilen oğlaklar ilerleyen süreçte fotokapanlar ile de tespit edilebilmiştir.

Tablo 2. GPS'li Tasmalar ile Yapılan İzleme Çalışmaları ve Dönemleri GPS

Tasma No Cinsiyet Yaş

GPS Tasma Model Sinyal Sıklığı (ortalama) İzleme Başl. Dönemi İzleme Bitiş Dönemi İzleme Süre (Gün) Yakalama Noktası Mevkii 2150 Erkek 2 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat

17 Haziran 2013

10 Haziran

2014 358 Taşlıca 2152 Erkek 2 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat

17 Haziran 2013

10 Haziran

2014 358 Taşlıca 2154 Dişi 2 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat

11 Nisan 2014

25 Nisan

2015 379 Taşlıca 2155 Dişi 2 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat

13 Kasım 2014

1 Kasım

2015 353 Taşlıca 31447 Dişi 3 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat

17 Nisan 2014

24 Kasım

2014 221 Aksu 31448 Dişi 2 Lotek 1 Sinyal/ 7

Saat 16 Mart 2014

10 Nisan

2015 390 Lakubar 1006 Dişi 7 Dyna Track 1 Sinyal/ 7

Saat

21 Eylül 2013

27 Eylül

2013 6 Lakubar 1036 Dişi 2 Dyna Track 1 Sinyal/ 7

Saat 1 Şubat 2014 22 Şubat 2014 21 Taşlıca 1036 (Tekrar Takıldı)

Erkek 2 Dyna Track 1 Sinyal/ 7 Saat

10 Ekim 2014

6 Kasım

2014 27 Taşlıca 1028 Dişi 6 Dyna Track 1 Sinyal/ 7

Saat 2 Şubat 2014

17 Şubat

29

Şekil 10. Lotek Marka GPS'li Tasma ve Modeli

Şekil 11. Dyna Marka GPS'li Tasma ve Modeli

GPS vericili hayvanların periyodik olarak izlenmesine vericiler takıldıktan hemen sonra başlanılmış ve bir yıl boyunca devam edilmiştir. Ayrıca ortalama ayda bir olarak yapılan arazi çalışmaları ile habitat kullanımları gözlenmiştir (Şekil 12). Bu arazi çalışmaları sırasında ortalama 5-6 günlük kamplar ile gözlemler yapılmıştır. Arazi çalışmalarında 1:100.000'lik ve 1:25.000'lik topografik haritalardan da yararlanılmıştır.

30

Şekil 12. GPS Tasmalı Bireylerin Arazide Takibi

Barajların su tutma özelliklerine bağlı olarak vericili bireyleri izleme çalışmalarına baraj su tuttuktan sonra da devam edilmiştir. GPS vericisi takılan bireylerin izlenmesinde GPS vericilerinin bataryaları ve buna bağlı olarak alınabilecek sinyal sayısı önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada söz konusu hedef türlerin en az üç yıl boyunca izlenmesi çalışmanın ana çatısını oluşturmaktadır. Bu süre zarfında türlerin gözlenmesinde ortaya çıkan olumsuzlukların giderilmesi için gerekli tedbirler DKMP Genel Müdürlüğünün desteği ile alınmıştır. Gözlemler sırasında GPS vericili bireylerin yanı sıra alandaki diğer Yaban Keçileri, ÇBDK ve yaban hayvanları ile ilgili gözlemler ve fotokapan çalışmaları da yapılmıştır.

Konumsal analizlerin yapılmasında ağırlıklı olarak GPS vericili bireylerin habitat kullanımı, arazi gözlemleri, sayısal topografik haritalar, orman amenajman planı meşcere tipleri haritası ve yersel ölçümlerden faydalanılmıştır. Hedef türlerin habitatlarına ilişkin bu veriler ile yapılan gözlem ve GPS'li vericilerden elde edilen bilgiler bilgisayar ortamına aktarılarak bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu veri tabanında GPS vericili bireylerin ID numaraları, sinyal tarihi, koordinatları, saati, yükseltisi, aktivitesi, ortam sıcaklığı gibi veriler bulunmaktadır. Bu veriler ayrıca aktivite saatlerine ve habitat yapılarına bağlı olarak hedef türlerin habitatlarına ilişkin (beslenme, üreme, yavrulama ve kışlama gibi) veriler de içermektedir. GPS'li

31

vericilerden alınması planlanan sinyallerin mevsimsel olarak Yaban Keçisinin çiftleşme (Kasım-Aralık) ve doğum (Mayıs-Haziran) zamanlarında daha sık olarak alınması planlanmıştır. Günlük aktivitelerin daha fazla olduğu sabah ve akşam saatlerinde de sık aralıklarla sinyal alınması ve bu sayede mevsimsel ve günlük alan kullanımlarının daha hassas bir şekilde ortaya konulması planlanmıştır. Günde ortalama 4 adet olacak şekilde alınan sinyallerin yorumlanmasında ve konumsal olarak analizlerin ortaya konulmasında ESRI ArcGIS (ESRI, 2010) programından faydalanılmıştır. Hedef türlerin alan kullanımları ile habitatlar arasındaki ilişkilerin tespit edilmesinde ise regresyon analizleri ve ileriye dönük modellemede BootStrap modellerinin kullanılması planlanmıştır. Yapılan tüm bu analizlerin sonucunda hedef türlerin habitat kullanımları günlük ve mevsimsel olarak en sağlıklı şekilde tespit edilmeye çalışılmıştır.