HĠZMETKAR LĠDERLĠK ÜZERĠNE YAPILAN ARAġTIRMALAR Daha önce de değinildiği gibi hizmetkar liderlik kavramı 1970‟li yıllarda

kullanılmaya baĢlasa da ölçme araçlarının yeni geliĢtirilmesinden dolayı literatürde çok fazla çalıĢma yer almamaktadır. Özellikle teorileri test eden ampirik araĢtırmalar oldukça az bulunmaktadır (Washington vd., 2006; Farling vd., 1999). Ülkemizde ise kavram çok fazla popülerlik kazanmamıĢtır. Yükseköğretim kurulunun (YÖK) veri tabanı tarandığında ancak dört adet lisans üstü tez bulunmaktadır. Bunlardan ikisi doktora, ikisi yüksek lisans tezidir. Yalnız bir tanesi örgütsel davranıĢ alanında konuyu irdelemiĢ olup (Öner, 2008) diğer üç tezin eğitim bilimleri ve spor alanına yakın olduğu tespit edilmiĢtir. Uluslararası platformda ise ülkemizden sadece iki makalenin basıldığı belirlenmiĢtir. Yine bunlardan bir tanesi eğitim bilimleri alanında olup (Cerit, 2010) diğeri örgütsel davranıĢ alanındadır (Öner, 2012). BasılmıĢ olan tek kitap ise Fındıkçı (2009) tarafından yazılmıĢ olan “Bir Gönül Yolculuğu: Hizmetkar Liderlik” adlı eserdir. Ancak bu kitabın bir kiĢisel geliĢim kitabı olarak basılıp yayınlandığı göz önüne alınmalıdır.

Uludağ Üniversitesi ve Yeditepe Üniversitesinin üye olduğu uluslararası veri tabanları tarandığında (14.07.2012 itibariyle) hizmetkar liderlikle direk olarak ilgili kavramsal çalıĢmaların ve ölçek geliĢtirme çalıĢmalarının dıĢında bulunan ampirik araĢtırma sayısı otuzu geçmemektedir. Bulunan çalıĢmalardan ona yakını tez olup diğerleri hakemli dergilerde yayınlanmıĢ makalelerden oluĢmaktadır.

Beck (2010) doktora tezinde kalitatif ve kantitatif yöntemleri bir arada kullanarak hizmetkar liderliğin geçmiĢini (antecedent) araĢtırmıĢtır. AraĢtırmanın sonuçlarına göre;

(1) lider, liderlik pozisyonunda ne kadar uzun süre kalırsa hizmetkar liderlik davranıĢı buna doğru orantılı Ģekilde sık görülmektedir, (2) haftada en az 1 saat gönüllülük esaslı çalıĢma yürüten liderler daha fazla hizmetkar liderlik davranıĢı sergilemektedir, (3) hizmetkar liderler diğerlerini güvenli iliĢkiler kurma konusunda etkilerler, (4) hizmetkar liderler altruistik bir kafa yapısına sahiptirler, (5) hizmetkar liderler kiĢilerarası yetkinlikler ile karakterize edilir, (6) hizmetkar lider her zaman önden ya da en tepeden yönetmeyebilir (Beck, 2010).

Joseph ve Winston (2005) makalelerinde hizmetkar liderlik algısının lidere ve örgüte olan güvenle pozitif korelasyona sahip olduğunu tespit etmiĢlerdir. Aynı zamanda hizmetkar liderler tarafından yönetilen kurumların, hizmetkar olmayan liderler tarafından yönetilen kurumlara göre daha çok örgütsel güven ve lidere güven seviyelerine sahip olduklarını aktarmıĢlardır. Dannhauser (2007) doktora tezinde bunu destekler Ģekilde güven ve bağlılıkla hizmetkar liderlik arasında yüksek bir iliĢki tespit etmiĢtir. Türkiye‟de okul müdürleri ve öğretmenler üzerinde yapılan bir araĢtırmada ise yine öğretmenlerin okula bağlılıklarını müdürlerin hizmetkar liderlik davranıĢının olumlu Ģekilde etkilediği belirlenmiĢtir (Cerit, 2010)

Anderson (2005) doktora tezinde çalıĢanların hizmetkar liderlik algıları ile iĢ tatminleri arasında kuvvetli bir pozitif korelasyon bulmuĢtur. Hebert (2003) da aynı Ģekilde hizmetkar liderlik algısı ile içsel ve genel iĢ tatmini arasında yüksek seviyede pozitif bir iliĢki tespit etmiĢtir.

Liden ve arkadaĢları (2008) geliĢtirdikleri çok boyutlu hizmetkar liderlik ölçeğini test ederken hizmetkar liderliğin, toplulukta vatandaĢlık davranıĢını, görev içi performansları ve örgütsel bağlılığı açıklamada dönüĢümcü liderlik ve lider üye etkileĢimi yaklaĢımına göre daha etkili olduğunu tespit etmiĢlerdir.

Nelson (2003) doktora tezi ile Patterson‟ın (2003) teorisinin bir uzantısı olarak hizmetkar liderliğin Güney Afrikalı siyah liderler tarafından algılanmasını ve uygulanmasını araĢtırmıĢtır. 27 lider üzerinde yapılan bu çalıĢma sonucunda siyahi liderlerin hizmetkar liderliğin yapısını kabul ettiklerini, ancak güven ve güçlendirmenin hem liderler hem de örgütler için büyük bir mesele olduğunu belirtmiĢlerdir.

Hale ve Fields (2007) ise Gana‟da yaptıkları araĢtırmalarında önce Dennis ve Bocarnea (2005) tarafından geliĢtirilen Hizmetkar Liderlik Belirleme Ölçeğinin (Servant Leadership Assessment Instrument) adaptasyon çalıĢmalarını yürütmüĢlerdir. ÇalıĢmanın sonucuna göre kuzey Amerikalılara göre Ganalıların daha az hizmetkar liderlik davranıĢı sergiledikleri belirlenmiĢtir. Ancak tevazu ve hizmetin lider etkinliği ile pozitif bir iliĢki sergilediği de tespit edilmiĢtir.

Kool ve Van Dierendonck‟un (2012) 135 çalıĢan üzerinde yapısal eĢitlik modellemesi kullanarak yürüttükleri araĢtırma sonucunda hizmetkar liderliğin etkileĢimsel adalete, optimist davranıĢlara ve değiĢime bağlılığa katkı sağladığı ortaya çıkmıĢtır.

Thompson (2010) doktora tezinde hizmetkar liderlik davranıĢının uygulanma oranı ile baĢarılı proje yöneticilerinin ve baĢarılı projelerin çıkma oranı arasında pozitif bir korelasyon tespit etmiĢtir. Mahembe (2010) ise Güney Afrika‟da yürüttüğü tezinde hizmetkar liderlikle takım etkinliği arasında zayıf bir negatif bağlantı bulurken, takım bağlılığı arasında kuvvetli bir pozitif iliĢki tespit etmiĢtir. Waal ve Sivro (2012) Vrije Üniversitesi Tıp Merkezinde yürüttükleri çalıĢmada hizmetkar liderlik ile örgütsel performans arasında bir iliĢki bulamamıĢlardır.

Sendjaya ve Cooper (2011) Hizmetkar liderlik davranıĢı ölçeğinin SLBS yapısal geçerliliğini test ederken hizmetkar liderlik ile karaktere iliĢkin davranıĢlar arasında yüksek korelasyon tespit etmiĢtir. Buradan da hizmetkar liderliğin liderin kuvvetli karakterini yansıttığı çıkarımını yapmıĢlardır.

Washington, ve arkadaĢları (2006) takipçilerin liderlerini değerlendirdiği araĢtırmalarında hizmetkar liderlik ile, liderlerin empatiye, bütünlüğe ve yetkinliğe verdiği değer arasında pozitif bir iliĢki bulmuĢlardır.

Beazley ve Gemmil (2006) 62 yönetici ve 97 astı üzerinde yürüttükleri çalıĢmada liderlerin hizmetkar liderlik davranıĢı sergiledikleri kadar maneviyatlarının da aynı oranda yükseldiği kanaatine varmıĢlardır. Özellikle dürüstlük, tevazu ve diğerlerine hizmetle iliĢkili alanlarda bu oran daha yüksek olarak bulunmuĢtur.

Taylor ve Pearse (2009) okullarda gerçekleĢtirdikleri çalıĢmada hizmetkar liderliğin kurumlarda sürdürebilirliğin geliĢmesine yardımcı olacak en uygun liderlik modeli olduğuna kanaat getirmiĢlerdir.

Huckabee (2008) doktora tezinde farklı olarak liderlerin hizmetkar liderlik davranıĢı ile yine liderlerin sübjektif iyilik halini iliĢkilendirmiĢlerdir. Neticede hizmetkar

liderlik davranıĢ seviyesi yüksek olan liderlerin sübjektif iyilik halinin de yüksek seviyelerde olduğu bulunmuĢtur.

Öner (2012) makalesinde paternalist liderlik davranıĢları ile hizmetkar liderliğin tüm boyutları arasında pozitif bir iliĢki olduğunu savunmuĢtur. Bu da Öner‟e göre Türk çalıĢanların hizmetkar liderlik anlayıĢının insan odaklı olmasından kaynaklanmaktadır.

Hannay (2009) makalesinde hizmetkar liderliği Hofstede‟in kriterlerine göre değerlendirmiĢ ve uygulamada en verimli olabileceği kültürlerin düĢük güç mesafesi, düĢük-ortalama bireysellik, düĢük-ortalama maskülinite, düĢük belirsizlikten kaçınma, ortalama-yüksek uzun dönemli oryantasyon seviyelerine sahip olmaları gerektiği kanısına varmıĢtır. GLOBE liderlik araĢtırmalarına göre Orta Doğu kümesinde yer alan Türkiye‟de ise güç mesafesinin yüksek olduğu, bireyselliğin genelde düĢük ancak grup içinde yüksek olduğu, cinsiyet eĢitliğinin düĢük olduğu, uzun dönemli oryantasyon seviyelerinin ortalama olduğu, belirsizlikten kaçınmanın düĢük olduğu bilinmektedir (Kabasakal ve Bodur, 2007).

Bu noktadan hareketle özellikle güç mesafesi ve bireysellik faktörlerinin bazı boyutlarda düĢük ortalamalara ve anlaĢmazlıklara sebebiyet verebileceği düĢünülebilir.

II- ÇALIġMA YAġAMININ KALĠTESĠ - ÇYK

Kalite kavramı hayatımıza o denli girmiĢtir ki tükettiğimiz ürünlerden, geçirdiğimiz zamana, iliĢkilerimizden uykumuza kadar her konuda sürekli kaliteden bahsedildiğini duymaktayız. Gerek mal ve ürün kalitesi, gerek insan gücünün kalitesi, gerekse yaĢam kalitesi bu kavramlardan bazılarını temsil etmektedir. Günümüz insanı artık yaĢamının büyük bölümünü çalıĢma ortamlarında geçirmektedir. ÇalıĢma yaĢamı insanın bu denli önemli bir parçasını oluĢtururken çalıĢma yaĢamının kalitesi de hem araĢtırmacıların hem de iĢ yaĢantısının odak noktalarından biri haline gelmiĢtir.