Mevcut doktora tezinde örgütsel açıdan önemleri yadsınamayacak kadar büyük olan liderlik (hizmetkar liderlik özelinde), çalıĢma yaĢamının kalitesi ve iĢe iliĢkin iyilik hali olguları, kavramsal ve ampirik olarak ele alınmıĢtır. Özellikle Hizmetkar Liderlik kavramı, ülkemizdeki çalıĢmalarda çok fazla yer bulmamıĢ ve ders kitaplarına konu olmamıĢtır. Bu çalıĢmanın ana konusunu oluĢturan Hizmetkar Liderlik, burada teorik olarak oldukça geniĢ Ģekilde ele alınmıĢtır. Akademik anlamda Türkçe olarak kullanılabilecek bir kaynağın bulunması, sonraki çalıĢmalara teorik boyutta yön verebilecektir. Ġki ayrı bölümden oluĢan ampirik araĢtırmanın birinci bölümünde ise hizmetkar liderlik kavramının Türkiye‟de yaygınlaĢarak kullanılması amaçlanarak, ülkemize uyarlaması en makul olduğu düĢünülen Van Dierendonck ve Nuijten‟in (2011) geliĢtirdikleri Hizmetkar Liderlik Anketi Türkçeye kazandırılmıĢtır. BaĢta teorik olarak çerçevesi çizilen hizmetkar liderliğin, ampirik araĢtırmalara konu olması açısından geçerli ve güvenilir kaynakların olması çok önemlidir.
Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalıĢmaları sonucunda, orijinali 30 madde ve 8 faktörden oluĢan ölçek, otantiklik faktörünün analiz sonuçları neticesinde faktör yapısını bozduğu tespit edildiğinden, 26 madde ve 7 faktörden oluĢan yeni bir yapıya kavuĢmuĢtur.
Ölçeğin bu son hali birinci ve ikinci derece doğrulayıcı faktör analizleri sonucunda uyum endekslerine göre kabul edilebilir-iyi uyum sergilemiĢtir. Güvenilirlik analizi sonuçları da 0.57 ile 0.91 Cronbach‟s Alpha değerleri ile Hizmetkar Liderlik Anketinin içsel tutarlılığını tasdik etmiĢtir. Türkiye‟de Hizmetkar Liderlik Anketinin son hali olan 26 madde ve 7 faktörlü yapısı ile kullanılması uygun bulunmuĢtur. Bu yapıyı güçlendirme (7 madde), geride durma (3 madde), hesap verebilirlik (3 madde), affetme (3 madde), cesaret (2 madde), tevazu (5 madde) ve sorumlu yöneticilik (3 madde) faktörleri oluĢturmaktadır.
AraĢtırmanın ikinci kısmında ise geçerlilik ve güvenilirlik çalıĢması yapılan hizmetkar liderlik anketi kullanılarak, hizmetkar liderliğin çalıĢma yaĢamının kalitesi ve iĢe iliĢkin duygusal iyilik hali ile olan iliĢkileri ve demografik etkenlere göre bu değiĢkenlerde meydana gelen farklılıklar araĢtırılmıĢtır.
Analizler neticesinde kadın ve erkek liderler arasında tevazu faktörü için istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiĢtir. Bu da çalıĢanların kadın liderlerin
erkek liderlere göre daha mütevazi olduğunu düĢündükleri fikrini ortaya çıkarmıĢtır.
Hizmetkar liderliğin diğer faktörlerinde kadın ve erkek liderler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilememiĢtir. Bu durumda H1 hipotezi sadece tevazu faktörü için kabul edilir diğer faktörler için reddedilir.
ĠĢyerinde kontrol faktörünün çalıĢanların cinsiyetine, medeni durumlarına ve eğitim durumlarına göre ortalamalarda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık sergilediği görülmüĢtür. Kadın çalıĢanların iĢyerinde erkek çalıĢanlara oranla, bekar çalıĢanların ise evli çalıĢanlara oranla daha çok kontrol sahibi olduğu ve karar alma mekanizmasına daha çok dahil olduğu elde edilen sonuçlardan çıkarılabilir. Yine ilkokul mezunu çalıĢanların diğer eğitim seviyesindeki çalıĢanlara göre daha düĢük seviyede kontrol sahibi olduğu belirtilebilir. H2 ve H5 hipotezlerii iĢyerinde kontrol faktörü için kabul edilirken diğer faktörler için reddedilir.
Bekar çalıĢanların evli çalıĢanlara göre daha iyi çalıĢma koĢullarına sahip olduklarını düĢündükleri ve daha iyi bir iĢ yaĢam dengesi tutturdukları verdikleri cevaplar ve analizler neticesinde ortaya çıkmıĢtır. H4 hipotezi ise iĢyerinde kontrol, çalıĢma koĢulları ve iĢ-yaĢam arayüzü faktörleri için kabul edilirken diğer faktörler için reddedilir.
YaĢ değiĢkenine göre yapılan analizlerde 20-34 yaĢ arasındaki çalıĢanların, 34-49 yaĢ arasındaki ve 50 yaĢın üstündeki çalıĢanlara göre daha yüksek bir rahatlama seviyesine ve toplamda daha yüksek bir iĢe iliĢkin duygusal iyilik haline sahip oldukları tespit edilmiĢtir. H9 hipotezi rahatlama faktörü ve iĢe iliĢkin duygusal iyilik hali için bütün olarak kabul edilir.Diğer faktörler için reddedilir.
Sahip oldukları çalıĢma deneyimlerinden yola çıkarak yapılan istatistiksel analizlerde 5 yıla kadar ve 20 yıl üstü toplam deneyime sahip olan çalıĢanların, 5-20 yıl arası deneyime sahip olanlardan daha hevesli oldukları tespit edilmiĢtir. Bu yüksek sonuçlara sahip olanların çalıĢma hayatının ilk evrelerinde veya emekliliğe yaklaĢmakta oldukları söylenebilir. ÇalıĢanların mevcut iĢyerlerinde sahip oldukları deneyimlerine göre değerlendirildiğinde ise o iĢe yeni baĢlamıĢ ve henüz beĢ yılını doldurmamıĢ kiĢilerin depresyon seviyelerinin diğerlerine oranla daha yüksek olduğu görülmüĢtür. Bu sonuç da bize yeni baĢlanılan bir iĢ ortamının, rekabetin, kendini gösterme isteğinin yansıması olarak geri dönmüĢ olabilir. H12 hipotezi heves ve depresyon faktörleri için kabul edilirken diğer faktörler için reddedilir.
Yukarıda bahsedilen bu farklılıklar dıĢında cinsiyet, medeni durum, yaĢ, deneyim, çalıĢma saati değiĢkenlerine göre iĢe iliĢkin yaĢam kalitesi ve iĢe iliĢkin duygusal iyilik hali faktörleri arasında istatistiksel olarak anlamlı baĢka bir farklılık tespit edilmemiĢtir. Bu sonuçlarla H6,H7, H8, H10, H11,H13 hipotezleri reddedilir.
Daha sonra hizmetkar liderlik, çalıĢma yaĢamının kalitesi ve iĢe iliĢkin duygusal iyilik halinin aralarındaki iliĢkileri detaylı olarak incelemek adına korelasyon ve regresyon analizleri yapılmıĢtır. Korelasyon analizleri neticesinde cesaret ile iĢyerinde stres ve hesap verebilirlik ile rahatlama değiĢkenleri arasında doğrusal bir iliĢki tespit edilememiĢtir. Bu değiĢkenler aralarında doğrusal bir iliĢki bulunmadığından regresyon modellerine de dahil edilmemiĢlerdir. Diğer tüm faktörler arasında gerek pozitif gerek negatif doğrusal iliĢkiler belirlenmiĢtir. Bu durumda H14 hipotezi cesaret ile iĢyerinde stres, H14 hipotezi ise hesap verebilirlik ile rahatlama faktörleri dıĢında kabul edilir.
Regresyon analizleri neticesinde hizmetkar liderliğin tüm faktörleri ile, iĢe iliĢkin yaĢam kalitesinin ve iĢe iliĢkin duygusal iyilik halinin tüm faktörleri arasındaki iliĢkileri incelemek için kurulan modellerin istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢe iliĢkin yaĢam kalitesi faktörlerinden iĢ yaĢam arayüzüne en çok etki eden hizmetkar liderlik faktörü cesaret, iĢyerinde stresin düĢmesine en çok etki eden faktör ise affetme faktörü olarak belirlenmiĢtir. Genel iyilik hali, iĢ ve kariyer tatmini, çalıĢma koĢulları ve iĢe iliĢkin yaĢam kalitesinin geneline en çok etki eden faktör ise sorumlu yöneticilik olarak tespit edilmiĢtir.
ÇalıĢanların heveslerine en çok etkiyi liderin cesareti yaparken, yine liderin cesareti çalıĢanların depresyon seviyelerinin düĢmesinin en önemli etkeni olarak belirlenmiĢtir. ÇalıĢanların rahatlamasına ve anksiyete seviyelerinin düĢmesine ise en çok sorumlu yöneticilik etki etmektedir. ĠĢe iliĢkin iyilik halini genel olarak en çok etkileyen faktör ise yine sorumlu yöneticiliktir.
Bu çalıĢmanın özellikle hizmetkar liderlik kavramının Türkiye‟de daha geniĢ boyutları ile ele alınmaya baĢlamasına, hem teorik hem de ampirik çalıĢmaların çeĢitlenmesine katkıda bulunacağı düĢünülmektedir. Mevcut çalıĢma özellikle hizmetkar liderliğin direkt olarak çalıĢma yaĢamının kalitesi ile iliĢkilendirildiği ilk çalıĢma olarak göze çarpmaktadır. Her ne kadar liderlik ile çalıĢma yaĢamının kalitesi üzerine farklı çalıĢmalar yapılmıĢ olsa da (ör. Cohen vd., 1997) hizmetkar liderlik özelinde tespit edilen ilk araĢtırma olmasıyla bu çalıĢmanın literatüre spesifik bir katkı yapması beklenmektedir.
Stone ve Patterson (2006); Hizmetkar Liderlik anlayıĢına göre takipçilerin genel iyilik halleri (well-being) ve geliĢimleri iyi seviyelere geldikten sonra örgütün uzun vadede hedeflerinin gerçekleĢtirileceğini belirtir. Bu anlayıĢtan ve Greenleaf‟in (1977; 2003) lider ve takipçisi üzerine temel felsefelerinden yola çıkarak kurulan modelde hizmetkar liderlik tutumlarının, iĢe iliĢkin iyilik haliyle olan iliĢkileri literatürü destekleyici bulgular sergilemiĢtir.
ÇalıĢmanın en sonunda ise Hizmetkar Liderlik ile ĠĢe ĠliĢkin Duygusal Ġyilik Hali arasındaki iliĢkiye ĠĢe ĠliĢkin YaĢam Kalitesinin dolaylı olarak etki edip etmediği incelenmiĢtir. Yapısal eĢitlik modellemesi ve Sobel testi ile mediatör olarak değerlendirilen ĠĢe ĠliĢkin YaĢam Kalitesinin bu iliĢkide kısmi bir dolaylı etki yarattığı istatistiksel olarak tespit edilmiĢtir. Hizmetkar liderlik ile iĢe iliĢkin duygusal iyilik hali arasındaki iliĢki modele iĢe iliĢkin yaĢam kalitesinin dahil edilmesiyle azalmakta ve farklı bir boyut almaktadır. Bu durumda H16 hipotezi de kabul edilir.
AraĢtırmanın genelinden pozitif liderlik davranıĢlarının çalıĢma yaĢamına ve çalıĢanlara pozitif etkiler yaratabileceği fikri doğmaktadır. Hizmetkar liderliğin içinde bulundurduğu pozitif faktörlerin, diğer örgütsel öğelerle iliĢkileri değerlendirilebilir. Bu sonuçlar da literatüre ve uygulamada iĢ hayatına yeni ve önemli katkılar yapabilir. Bundan sonraki aĢamada Türkiye‟de Hizmetkar Liderliğin, liderin maneviyatı ve kiĢisel özellikleri ile iliĢkileri, kültürel bazı değiĢkenler, güç mesafesi ve bireysellik boyutlarının hizmetkar liderlik davranıĢı üzerindeki etkileri araĢtırılabilir.
Hizmetkar liderliğin lider-üye etkileĢiminde, kurumdaki güven ortamı ve çalıĢanların aidiyeti üzerindeki etkileri araĢtırılabilir. Örgütsel bağlılık, çalıĢan iyilik hali, çalıĢanların sosyal sorumluluk duygularının geliĢimi, iĢ tatmini seviyeleri ve verimlilik düzeylerine yaptığı dolaylı veya direkt etkiler ülkemizde yeni araĢtırmaların konusu olabilir.
KAYNAKLAR
AKAL, Z. (2005), ĠĢletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi, M.P.M. Yayınları, No:
473, Ankara.
American Society for Quality, (2012), History of Quality, http://asq.org/learn-about-quality/history-of-quality/overview/overview.html (06.03.2012).
ANAND, S.; HU, J.; LIDEN, R.C.; VIDYARTHI, P.R. (2011), “Leader-Member Exchange: Recent Findings and Prospects for the Future”. Bryman, A.;
Collinson, D.; Grint, K.; Jackson, B.; Uhl-Bien, M. (Ed.) içinde, The SAGE Handbook of Leadership (s.311-325), London, Sage.
ANDERSON, K.P. (2005), A Correlational Analysis Of Servant Leadership And Job Satisfaction in a Religious Educational Organization, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, University of Phoenix.
ANTONAKIS, J.; LEANNE, A. (2002), “Leader distance: a review and a proposed theory” The Leadership Quarterly, 13, 672-704.
ARISTO (1998), Nikomakhos‟a Etik (Çev. Saffet Babür), Ayraç Yay., Ankara.
ATAAY, Ġ.D. (1993), “ÇalıĢma YaĢamının Kalitesinin GeliĢtirilmesi”, MPM Ġstanbul Üniversitesi Ġktisat Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. Toker Dereli'ye Armağan, 55(1).
BAKKER, A.B.; OERLEMANS, W. (2011), “Subjective well-being in organizations”, Cameron, K.S.; Spreitzer, G.M. (ed) içinde, The Oxford Handbook of Positive Organizational Scholarship. New York, Oxford University Press, s.178–189.
BARBUTO, J.E.; HAYDEN, R.W. (2011), “Testing Relationships Between Servant Leadership Dimensions and Leader Member Exchange (LMX)”, Journal of Leadership Education, 10(2), 22-37.
BARBUTO, J.E.; WHEELER, D.W. (2006), “Scale Development and Construct Clarification of Servant Leadership”, Group & Organization Management, 31(3), 300-326.
BARON, R.M.; KENNY, D.A. (1986), "The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations", Journal of Personality and Social Psychology, 51 (6) 1173–
BASS, B.M. (1990), “From Transactional to Transformational Leadership: Learning to Share the Vision”, Organizational Dynamics, Winter, 19-31.
BASS, B.M. (1999), “Two Decades of Research and Development in Transformational Leadership”, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8(1), 9-32.
BASS, B.M. (2000), “The Future of Leadership in Learning Organizations”, Journal of Leadership & Organizational Studies, 7(3), 18-40.
BASS, B.M.; AVOLIO, B.J. (1998), “Improving Organizational Effectiveness Through Transformational Leadership: Introduction”, Hicks, G.R. (Ed.) içinde, Leading Organizations: Perspectives for a New Era (s.135-140), California, SAGE.
BASS, B.M.; Riggio, R.E. (2006), Transformational Leadership (2.b.), London:
LAWRENCE ERLBAUM ASSOCIATES.
BAYIR TOPLU, D. (1999), “ÇalıĢma YaĢamının Kalitesinin GeliĢtirilmesi: Türkiye'deki Kamu Kurum ArĢivleri Örneği”, Türk Kütüphaneciliği 13, 3 (1999), 223-251.
BAYKAL, N. (2008), Kalitenin Tarihçesi, http://www.makaleler.com/universite-makaleleri/kalitenin-tarihcesi.html (19.04.2012).
BAYRAM, N. (2009), Sosyal Bilimlerde SPSS Ġle Veri Analizi, 2.b. Ezgi Kitabevi, Bursa.
BAYRAM, N. (2010), Yapısal EĢitlik Modellemesine GiriĢ Amos Uygulamaları, Bursa, Ezgi.
BAYRAM N.; KUġDĠL, M.E.; AYTAÇ S.; BĠLGEL, N. (2004), “ĠĢe ĠliĢkin DuyuĢsal Ġyilik Algısı Ölçeğinin (Job-Related Affective Well Being-JAWS) Türkçe Versiyonunun Güvenilirlik ÇalıĢması”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Öneri, 6, 22, 1-7.
BEACH, D.S. (1980), Personnel: The Management of People at Work (4.b.), New York, Mcmillan Publishing.
BEAZLEY, D.; GEMMILL, G. (2006), “Spirituality and Servant Leader Behavior”, Journal of Management, Spirituality & Religion, 3(3), 258 -270.
BECK, C.D. (2010), Antecedents of Servant Leadership A Mixed Methods Study, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi University of Nebraska, Nebraska.
BEEKUN, R.; BADAWI, J. (1997), Leadership: An Islamic Perspective, Beltsville, Maryland, Amana Publications.
BEKKER, C.J. (2010), “A Modest History of the Concept of Service as Leadership in Four Religious Traditions”, Van Dierendonck, D.; Patterson, K. (Ed.) içinde, Servant Leadership Developments in Theory and Research (s.55-66), London, PALGRAVE MACMILLAN.
BENNIS, W. (1999), “The End of Leadership: Exemplary Leadership is Impossible Without the Full Inclusion, Initiatives, and Cooperation of Followers,”
Organizational Dynamics, vol. 28-Summer, s. 71-80.
BENNIS, W.; GOLDSMITH, J. (1997), Learning to Lead: A Workbook on Becoming a Leader, Massachusetts, Addison Wesley.
BENTLER, P.M. (1990), "Comparative Fit Indexes in Structural Models," Psychological Bulletin, 107 (2), 238-46.
BEUKEMA, L. (1987), Kwaliteit Van De Arbeidstijdverkorting, Groningen, Karstapel.
BOBBIO, A.; VAN DIERENDONCK, D.; MANGANELLI, A.M. (2012), “Servant Leadership in Italy and its relation to organizational variables”. Leadership, 8(3), 229-243.
BOLAT, T.; BOLAT, O.Ġ.; SEYMEN, O.A.; ERDEM, B. (2009), Yönetim ve Organizasyon (2.b.), Ankara, Detay Yayıncılık.
BOWDITCH, J.L.; BUONO, A.F. (1994), A Primer On Organizational Behavior (3.b.), USA, Wiley.
BRISLIN, R.W. (1986), “The wording and translation of research instruments”, Lonner, W.; Berry, J. (Ed.), Field methods in cross-cultural research içinde (s.137-164), Beverly Hills, CA, Sage.
BRYMAN, A. (1986), Leadership and organizations, London, Routledge.
BUCHANAN, D.A.; HUCZYNSKI, A. (1997), Organizational Behaviour: An Introductory Text (3.b.), New York, Prentice Hall.
BUCHEN, I.H. (1998), “Servant Leadership: A Model for Future Faculty and Future”
Institutions Journal of Leadership & Organizational Studies, 5(1), 125-134.
BURNS, J.M. (1998), “Transactional and Transformational Leadership”, Hickman, G.R.
(Ed.) içinde, Leading Organizations: Perspectives for a New Era s. 133-134, California, Sage.
CAN, A. (1991), “ÇalıĢma Hayatının Kalitesinin GeliĢtirilmesi”, I. Verimlilik Kongresi, Ankara, MPM Yayınları: 454 s.89-101.
CARAYON, P.; HONAKER, P.; MARCHAND, S.; SCHWARZ, J. (2003), Job Characteristics and Quality of Working Life in the IT Workforce, Proceedings of Research Seminar, Department of Industrial Engineering, University of Wisconsin.
CERĠT, Y. (2010), “The effects of servant leadership on teachers‟ organizational commitment in primary schools in Turkey”, International Journal of Leadership in Education: Theory and Practice, 13(3), s. 301–317.
CHANDRUPATLA, T.R. (2009), Quality and Reliability in Engineering, Cambridge University Pres., New York.
CHERNS, A. (1978), “Perspectives on the Quality of Working Life”, International Studies of Management and Organization, 8, 38-58.
COLE, D.C.; ROBSON, L.S.; LEMIEUX-CHARLES, L.; MCGUIRE, W.; SICOTTE, C.;
CHAMPAGNE F. (2005), "Quality of Working Life Indicators in Canadian Health Care Organizations: A Tool for Healthy, Health Care Workplaces?", Occupational Medicine, 55(1): 54-59.
CONGER, J.A.; KANUNGO, R.N. (1987), “Toward a Behavioral Theory of Charismatic Leadership in Organizational Setting”, Academy of Management Review, October, 637-647.
CONGER, J.A.; KANUNGO, R.N. (1998), Charismatic Leadership in Organizations, California, Sage.
CUMMINGS, T.G. (1977), Improving Productivity and Quality of Work Life, New York, Praeger Publishers.
CUMMINGS, T.G.; WORLEY, C.G. (1997), Organizational Development And Change (6.b.), South-Western, College Publish.
ÇELĠK, G.; ALAN, Y. (2007), “ len as a servant leader”, The International Journal of Servant-Leadersip, 3(1), 247-266.
DAFT, R.L. (2007), Management, California, South-Western College Pub.
DANIELS, K. (2000), “Measure of five aspects of affective well-being”, Human Relations, 53, 275-294.
DANNHAUSER, Z. (2007), The Relationship Between Servant Leadership, Follower Trust, Team Commitment and Unit Effectiveness, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, University of Stellenbosch, Stellenbosch, South Africa.
DANNHAUSER, Z.; BOSHOFF, A.B. (2007), “Structural equivalence of the Barbuto and Wheeler (2006) Servant Leadership Questionnaire on North American and South African samples”, International Journal of Leadership Studies, 2, 148-168.
DANSEREAU, F.; GRAEN, G.; HAGA, W.J. (1975), “A Vertical Dyad Linkage Approach to Leadership within Formal Organizations: A Longitudinal Investigation of the Role of Making Process”, Organizational Behavior and Human Performance, Vol. 30, s.109-131.
DAVIS, K. (1972), Human Behavior at Work (4.b.), New York, McGraw Hill.
DAVIS, L.E.; TRIST, E.L. (1974), “Improving The Quality Of Working Life:
Sociotechnical Case Studies”, James O‟toole (Edt.), Work And The Quality Of Life Resource Papers For Work In America (s.246- 279), MIT Pres.
DAVIS, L.E. (1983), “Design of new organizations”, Kolodny, H.; Beinum, H.V. (Ed.), içinde The quality of working life and the 1980s, New York, Praeger Publishers.
DAVOINE L.; ERHEL, C.; GUERGOAT-LARĠVĠERE, M. (2008), A Taxonomy of European Labour Markets Using Quality Indicators, Centre D‟etudes De L‟emploi, Mai 2008, No.45.
DECI, E.L.; RYAN, R.M. (2008), “Hedonia, eudaimonia, and well-being: An introduction”, Journal of Happiness Studies, 9(1), 1–11.
DELAMOTTE, Y.; WALKER, K. (1974), “Humanisation of work and the quality of working life - Trends and issues”, Bulletin of the International Institute of Labour Studies, 11, s.3-13.
DENNIS, R.S.; BOCARNEA, M. (2005), “Development of the servant leadership assessment instrument”, Leadership & Organization Development Journal, 26(8), 600-615.
DePREE, M. (1998), “What is Leadership?”, Hickman, G.R. (Ed.) içinde, Leading Organizations (s.130-132), California, Sage.
DIENER, E. (1984), “Subjective well-being”, Psychological Bulletin, 95, 542-575.
DIENER, E. (2000), “Subjective well-being”, American Psychologist, 55, 34-43.
DIENER, E.; LARSEN, R.J. (1993), “The experience of emotional well-being” Lewis M.;
Haviland J.M. (Ed.) içinde, Handbook of emotions, Guilford, New York, s.405–415.
DIENER, E.; SUH, E.; OISHI, S. (1997), “Recent Finding on Subjective Well-Being”, Indian Journal of Clinical Psychology, 24, s.25-41.
DĠKMETAġ, E. (2009), “Hastane Personelinin ÇalıĢma / ĠĢ YaĢam Kalitesine Yönelik Bir AraĢtırma”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, 2006, s.169-182.
DRUCKER, P.F. (1955), The Practice of Management, London, Heinemann.
DUNN, G.; EVERITT, B.; PICKLES, A. (1993), Modelling covariances and latent variables using EQS, London, Chapman & Hall.
DUYAN, E.C.; AYTAÇ, S.; AKYILDIZ, N.; VAN LAAR, D. (baskıda), “Measuring Work Related Quality of Life and Affective Well-being in Turkey”, Mediterranean Journal of Social Sciences.
EATON, A.E. (1990), “The Extent and Determinants of Local Union Control of Participative Programs”, Industrial and Labor Relations Review, 43(5), s.
604–620.
EDWARDS, J.A.; VAN LAAR, D.; EASTON, S. (2009), “The Work-Related Quality of Life (WRQoL) scale for higher education employees”, Quality in Higher Education, 15(3), s. 207–219.
EFĠL, Ġ. (2010), Toplam Kalite Yönetimi, Dora Yayınları, Bursa.
EHRHART, M.G. 2004, “Leadership and procedural justice climate as antecedents of unit-level organizational citizenship behavior”, Personnel Psychology, 57(1): 61-94.
EPICURUS (2000), (çev. Robert Drew Hicks) Letter to Menoecus, The Internet Classics Archive. http://classics.mit.edu/Epicurus/menoec.html (21.06.2012).
ERDEM, M. (2010), “Öğretmen Algılarına Göre Liselerde ĠĢ YaĢamı Kalitesi ve Örgütsel Bağlılıkla ĠliĢkisi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(4) s. 511-536
ERDOĞAN, Ġ. (1991), ĠĢletmelerde DavranıĢ, Ġstanbul, Ġ.Ü.Ġ.F. Yayınları.
EREN, E. (1993), Yönetim Psikolojisi (4.b.), Ġstanbul, Beta Basım Yayım Dağ.
EREN, E. (2001), Yönetim ve Organizasyon, Ġstanbul, Beta.
ERIKSON, E.H. (1963), Childhood and society (2.b.)., New York, Norton.
FABRIGAR, L.R.; WEGENER, D.T.; MACCALLUM, R.C.; STRAHAN, E.J. (1999),
“Evaluating the use of exploratory factor analysis in psychological research”, Psychological Methods, 4, 272-299.
FARLING, M.L.; STONE, A.G.; WINSTON, B.E. (1999), “Servant Leadership: Setting the Stage for Empirical Research”, Journal of Leadership & Organizational Studies, 6(1/2), 49-72.
FERNANDES, E.C. (1996), Qualidade de vida no trabalho: como medir para melhorar, Salvador, BA : Casa da Qualidade.
FINDIKÇI, Ġ. (2009), Bir Gönül Yolculuğu: Hizmetkar Liderlik, Ġstanbul, Alfa.
FORD, R. (1973), “Job enrichment lessons from AT and T”, Harvard Business Review, Vol.51 (1), PP.96-106.
GARVIN, D. (1988), Managing Quality, New York, Macmillan.
GHOSH, S. (1992), “Quality of Work Life in Two Indian Organizations”, Decisions, 19(2), s. 89- 102.
GIBSON, J.L; IVANCEVICH, J.M.; DONNELLY, J.H.; KONOPASKE, R. (2006), Organizations: Behavior, Structure and Processes, New York, McGraw-Hill.
GILBREATH, B.; Benson, P.G. (2004), “The contribution of supervisor behaviour to employee psychological well-being”, Work & Stress, 18, 255_266.
GNANAYUDAM, J.; DHARMASIRI, A. (2007, 2008), “The Influence of Quality of Work-life on Organizational Commitment : A Study of the Apparel Industry”, Sri Lankan Journal of Management, Volume 12, Nos. 3 & 4, July-December 2007, Volume 13, Nos. 1 & 2, January-June 2008.
GOODMAN, P.S. (1980), “Quality of Work Life Projects in 1980‟s”, Industrial Relations Research Association, s.487-494.
GRAEN, G.B.; CAHSMAN, J. (1975), “A role-making model of leadership in formal organizations:A development approach”, Hunt, J.G.; Larson, L.L. (Ed.) içinde, Leadership frontiers, s.143-165. Kent, OH: Kent State University.
GRAEN, G.B.; UHL-BIEN, M. (1995), “Relationship-Based Approach to Leadership:
Development of Leader-Member Exchange (LMX) Theory of Leadership over 25 Years: Applying a Multi-Level Multi-Domain Perspective”, The Leadership Quarterly, 6(2), 219-247.
GRAHAM, J.W. (1991),“Servant-leadership in organizations: Inspirational and moral”, The Leadership Quarterly, 2(2), 105-119.
GRAYSON, C.J (1973), “Management Science and Business Practice”, Harvard Business Review, 51(4).
GREENBERG, J.; BARON, R.A. (2008), Behavior in Organizations (9.b.), New Jersey, Pearson Edu. Inc.
GREENLEAF, R.K. (1977), Servant leadership: A journey into the nature of legitimate power and greatness, New York, Paulist Press.
GREENLEAF, R.K. (1996), On becoming a servant leader, San Francisco, CA, Jossey-Bass.
GREENLEAF, R.K. (1998), The power of servant-leadership, San Fransisco, Berrett-Koehler.
GREENLEAF, R.K. (2003), Lider Olarak Hizmetkar, (Y. Alan, & G. Çelik, Çev.) Hilversum: Europees Centruum voor Servant Leadership.
GÜNDOĞAN, N. (2010), “Ġstihdam Politikalarının Bir Hedefi Olarak ĠĢ Kalitesi ve Uluslararası KuruluĢların Bu Konudaki YaklaĢımları”, Çimento-ĠĢveren Dergisi, Ocak 2010.
HACKMAN, J.R.; OLDHAM, G.R. (1980), “Work redesign”, Reading, M.A, Addison-Wesley.
HALE, J.R.; FIELDS, D.L. (2007), “Exploring Servant Leadership across Cultures: A Study of Followers in Ghana and the USA”, Leadership, 3, 397-418.
HARTMAN, G.W. (1934), “Personality traits associated with variations in happiness”, Journal of Abnormal and Social Psychology, 29, 202–212.
HARTOG, D.N.; KOOPMAN, P.L. (2009), “Örgütlerde Liderlik”, Ones, D.S.; Sinangil, H.K.; Anderson, N. (Ed.) içinde, Endüstri iĢ ve örgüt psikolojisi el kitabı (Cilt 2, s.195-219), Ġstanbul, Literatür yayıncılık.
HASLAM, A. (2004), Psychology in Organizations: The Social Identity Approach (2.b.), London, Sage.
HAVOLOVIC, S.J. (1991), “Quality of Work Life and Human Resource Outcomes”, Industrial Relations, Vol.30. No.3. s.469-479.
HAZAN, C.; SHAVER, P.R. (1990), “Love and Work An Attachment-Theoretical Perspective”, Journal of Personality and Social Psychology 59(2), s. 270-280.
HEBERT, S.C. (2003), The relationship of perceived servant leadership and job satisfaction from the follower's perspective, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Capella University.
HERSEY, P.; BLANCHARD, K.H. (1977), Management of Organizational Behavior:
Utilizing Human Resources (3.b.), New Jersey, Prentice-Hall Inc.
HERZBERG, F.; MAUSNER, B.; SYNDEMAN, B. (1959), The Motivation Of Work, John-Wiley, New York.
HESSE, H. (1998), Journey to the East, Delhi, Book Faith India.
HESKETT, J.; SASSER, W.; SCHLESINGER, L. (1997), The service profit chain: How leading companies link profit and growth to loyalty, satisfaction and value,
HESKETT, J.; SASSER, W.; SCHLESINGER, L. (1997), The service profit chain: How leading companies link profit and growth to loyalty, satisfaction and value,