GRUPLAR ARASINDA BAŞ AĞRISI, BAŞ DÖNMESİ, STATİK POSTÜROGRAFİ VE ABC VE DHI SKALALARININ VERİLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI:

Tüm grupların baş ağrısı atak sıklıkları, baş ağrısı atak süreleri, baş ağrısı VAS şiddetleri, baş dönmesi atak sıklıkları, baş dönmesi atak süreleri, baş dönmesi VAS şiddetleri, statik postürografi FİRM-O, postürografi FİRM-C, postürografi FOAM-O, postürografi FOAM-C, postürografi composite ve ABC ve DHI skalalarının verilerinin ilk ve ikinci (Fark1-2), ilk ve üçüncü (Fark1-3) ve ikinci ve üçüncü (Fark2-3) vizitleri arasındaki farklar gruplar arasında karşılaştırıldı (Tablo 11-14).

Tablo 11: 3 grup arasında baş ağrısı atak sıklığı, süresi ve şiddetinin, ilk ile ikinci vizit, ilk ile üçüncü vizit ve ikinci ile üçüncü vizit arasındaki farkların karşılaştırılması.

Sadece rehabilitasyon Rehabilitasyon ve migren proflaksisi Sadece migren proflaksisi P BAAS FARK 1-2 (med (min-maks)) 2(-8-10) 4(0-16) 6(1-12) 0,004 FARK 1-3 (med (min-maks)) 3(-2-16) 6(0-16) 7(0-16) 0,001 FARK 2-3 (med)min,maks)) 0,5(-4-12) 1(-1-5) 1,5(-2-10) 0,249 BAASÜ FARK 1-2 (med (min-maks)) 5,5(-36-24) 6(1-72) 11(-10-24) 0,128 FARK 1-3 (med (min-maks)) 7,5(-4-14) 9(0-72) 11(-2-24) 0,135 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0(-14-48) 2(-1-12) 2(-16-12) 0,187 BAVAS FARK 1-2 (med (min-maks)) 2(0-9) 3(0-10) 2,5(1-9) 0,045 FARK 1-3 (med (min-maks)) 2(-2-9) 3,5(1-10) 6,5(-3-9) 0,002 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0(-7-2) 0(0-4) 2(-8-8) 0,065

BAAS; baş ağrısı atak sıkılığı, BAASÜ: baş ağrısı atak süresi, BAVAS; baş ağrısı şiddeti (VAS),Fark 1-2; 1. ve 2. vizitler arasındaki fark, Fark 1-3; 1. ve 3. vizitler arasındaki fark Fark 2-3; 2. ve 3. vizitler arasındaki fark, med [min-maks]: median [minimum-maksimum]; P: gruplar arası

Tablo 12: 3 grup arasında baş dönmesi atak sıklığı, süresi ve şiddetinin, ilk ile ikinci vizit, ilk ile üçüncü vizit ve ikinci ile üçüncü vizit arasındaki farkların karşılaştırılması.

Sadece rehabilitasyon Rehabilitasyon ve migren proflaksisi Sadece migren proflaksisi P BDAS FARK 1-2 (med (min-maks)) 10(0-57) 9,5(1-50) 4,5(-1-25) 0,137 FARK 1-3 (med (min-maks)) 13,5(0-59) 11,5(1-55) 5(0-49) 0,112 FARK 2-3 (med (min-maks)) 1(0-5) 1,5(-3-9) 1(-16-29) 0,620 BDASÜ FARK 1-2 (med (min-maks)) 2(0-24) 0,850(0-23,9) 0,025(-6-48) 0,001 FARK 1-3 (med (min-maks)) 4,5(0-24) 2(0-24) -0,075(-5-48) 0,001 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0,225(0-7) 0(0-4) 0(-4-24) 0,011 BDVAS FARK 1-2 (med (min-maks)) 3(1-8) 2(0-10) 1(0-9) 0,061 FARK 1-3 (med (min-maks)) 6(2-9) 4,5(1-10) 2(-1-9) 0,007 FARK 2-3 (med (min-maks)) 1,5(0-8) 1,5(0-6) 0(-9-8) 0,236

BDAS; baş dönmesi atak sıklığı, BDASÜ; baş dönmesi atak süresi, BDVAS; baş dönmesi şiddeti (VAS), Fark 1-2; 1. ve 2. vizitler arasındaki fark, Fark 1-3; 1. ve 3. vizitler arasındaki fark Fark 2-3; 2. ve 3. vizitler arasındaki fark, med [min-maks]: median [minimum-

Tablo 13: 3 grup arasında statik postürografi verilerinin, ilk ile ikinci vizit, ilk ile üçüncü vizit ve ikinci ile üçüncü vizit arasındaki farkların karşılaştırılması.

Sadece rehabilitasyon Rehabilitasyon ve migren proflaksisi Sadece migren proflaksisi P FİRM-EO FARK 1-2 (med (min-maks)) 0,050(-0,4-0,3) 0(-0,5-2) 0(-0,2-0) 0,744 FARK 1-3 (med (min-maks)) 0,1(-0,3-0,6) 0(-0,2-2,1) 0(-0,1-0,4) 0,279 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0(-0,2-0,5) 0(-0,1-0,5) 0(-0,3-0,2) 0,873 FİRM-EC FARK 1-2 (med (min-maks)) 0(-1-1,1) 0,1(-0,2-0,7) 0(-0,2-1,9) 0,450 FARK 1-3 (med (min-maks)) 0,15(-1-1,1) 0,05(-0,1-0,8) 0(-0,3-1,9) 0,295 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0,05(-1-0,9) 0,05(-0,2-0,4) 0(-0,3-0,2) 0,193 FOAM-EO FARK 1-2 (med (min-maks)) 0,05(-0,2-0,8) 0(-0,7-1,7) 0(-0,3-1,5) 0,863 FARK 1-3 (med (min-maks)) 0,1(-0,2-0,9) 0,1(-0,3-1,6) 0(-0,3-1,8) 0,106 FARK 2-3 0,1(-0,2-0,3) 0,1(-0,8-0,1) 0,1(-0,2-0,3) 0,004 FOAM-EC FARK 1-2 (med (min-maks)) 0,25(-0,3) 0,1(-0,2-2,3) -0,1(-0,6-1,7) 0,274 FARK 1-3 (med (min-maks)) 0,6(-0,3) 0,35(-0,2-2,4) 0,25(-0,9-2,0) 0,241 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0,3(-0,4) 0,15(-0,3-0,8) 0,1(-0,3-0,7) 0,178

Tablo 13’ün devamı. Sadece rehabilitasyon Rehabilitasyon ve migren proflaksisi Sadece migren proflaksisi P Composite FARK 1-2 (med (min-maks)) 0,1(-0,2-0,7) 0,1(-0,1-1,2) 0(-0,2-1,2) 0,260 FARK 1-3 (med (min-maks)) 0,2(-0,2-0,9) 0,2(-0,1-1,2) 0,05(-0,2-1,3) 0,160 FARK 2-3 (med (min-maks)) 0,1(-0,1-0,6) 0,05(-0,3-0,5) 0,1(-0,1-0,2) 0,143

EO; eyes open, EC; eyes close. Comp.; postürografi composite değer, Fark 1-2; 1. ve 2. vizitler arasındaki fark, Fark 1-3; 1. ve 3. vizitler arasındaki fark, Fark 2-3; 2. ve 3. vizitler arasındaki fark, med [min-maks]: median [minimum-maksimum]; P: gruplar arası

Tablo 14: 3 grup arasında ABC ve DHI ölçeklerinin, ilk ile ikinci vizit, ilk ile üçüncü vizit ve ikinci ile üçüncü vizit arasındaki farkların karşılaştırılması.

Sadece rehabilitasyon Rehabilitasyon ve migren proflaksisi Sadece migren proflaksisi P ABC FARK 1-2 (med (min-maks)) -4(-22-5) -13,5(-60-20) -9(-21-3) 0,018 FARK 1-3 (med (min-maks)) -8,5(-45-12) -23,5(-70-43) -13,5(-40-2) 0,081 FARK 2-3 (med (min-maks)) -5(-36-9) -9(-28-23) -9(-32-3) 0,290 DHI FARK 1-2 (med (min-maks)) 16(-8-32) 13(0-66) 10(-4-24) 0,351 FARK 1-3 (med (min-maks)) 25(-18-46) 22(-6-76) 12(4-36) 0,133 FARK 2-3 (med (min-maks)) 8(-10-24) 6(-6-36) 3(-6-16) 0,194

Baş ağrısı ve baş dönmesinin sıklığı, süresi, şiddeti, postürografi verileri ve ABC ve DHI skalalarının karşılaştırmalarında (Tablo11-14) 3 grup arasında BAAS fark1-2 ve fark1-3, BAVAS fark1-2 ve fark1-3, BDASÜ fark1-2, fark1-3 ve fark2-3, BDVAS fark 1-3, FOAM- EO fark2-3, ABC fark1-2 verilerinde 3 grup arasında anlamlı fark saptandı. Bu veriler üzerinden grupların ikişerli karşılaştırmaları yapıldı (Tablo 15).

İstatistiksel olarak sadece rehabilitasyon alan grup ile rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup ve sadece rehabilitasyon alan grup ile sadece migren proflaksisi alan grup arasında baş ağrısı atak sıklığı ve baş ağrısı atak şiddeti açısından anlamlı fark görüldü. Bu fark sadece migren proflaksisi ve rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan gruplar lehine izlendi.

Sadece migren proflaksisi alan grup ile sadece rehabilitasyon alan grup ve sadece migren proflaksisi ile rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup arasında baş dönmesi atak süresi ve baş dönmesi şiddeti açısından anlamlı fark saptandı. Bu fark sadece rehabilitasyon ve rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan gruplar lehine izlendi.

Statik postürografi FOAM-EO değerinde, sadece migren proflaksisi alan grup ile sadece rehabilitasyon alan grup ve sadece migren proflaksisi ile rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup arasında rehabilitasyon alan gruplar lehine anlamlı fark saptandı.

ABC skalasında sadece rehabilitasyon alan grup ile rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup arasında sadece rehabilitasyon alan grup lehine anlamlı fark saptandı.

Tablo 15: 3 grup arasında anlamlı fark saptanan baş ağrısı atak sıklığı ve şiddeti, baş dönmesi atak süresi ve şiddeti, FOAM-EO ve ABC analizlerinin ikili gruplar arasında p değerinin hesaplanması. SR ile R+P (P) SR ile SP (P) SP ile R+P (P) BAAS fark1-2 0,159 0,003 0,483 BAAS fark1-3 0,033 0,001 0,917 BAVAS fark1-2 0,067 0,138 1,000 BAVAS fark1-3 0,037 0,002 1,000 BDASÜ fark1-2 1,000 0,001 0,029 BDASÜ fark1-3 0,976 0,001 0,024 BDASÜ fark2-3 1,000 0,011 0,094 BDVAS fark1-3 1,000 0,006 0,098 FOAM-EO fark2-3 1,000 0,018 0,009 ABC fark1-2 0,017 1,000 0,185

SR: Sadece rehabilitasyon, R+P; Rehabilitasyon ve migren proflaksisi, SP; Sadece proflaksi. ABC; activities based confidence scale, EO; eyes open, Fark 1-2; 1. ve 2. vizitler arasındaki fark, Fark 1-3; 1. ve 3. vizitler arasındaki fark, Fark 2-3; 2. ve 3. vizitler arasındaki fark, BAAS; baş ağrısı atak sıkılığı, BAVAS; baş ağrısı şiddeti (VAS), BDAS; baş dönmesi atak sıklığı, BDASÜ; baş dönmesi atak süresi, BDVAS; baş dönmesi şiddeti (VAS).P: Gruplar arası

6. TARTIŞMA:

VM, daha önce migren tipi baş ağrısı öyküsü olan hastalarda baş ağrısına eşlik eden veya baş ağrısı olmaksızın ortaya çıkan epizodik vertigo atakları ile giden bir hastalıktır. VM tanısı için vestibüler semptomları açıklayan vestibüler sistemi etkileyecek tanımlanmış başka bir hastalık olmaması gerekmektedir (3).

Migren ve vertigo birlikteliği her ne kadar uzun yıllardır bilinse de tanı kriterlerinin oluşması ve ayrı bir tanım olarak değerlendirilmeye çalışılması son 20 yılda daha fazla ivme kazanmıştır. Son olarak yayımlanan uluslararası baş ağrısı sınıflamasında ( 2013 ICHD beta versiyon) vestibüler migrenin ayrı bir başlık altında tanı kriterleri tanımlanmıştır (6).

VM hastalarında gerek baş ağrısı ve gerek baş dönmesi semptomları günlük yaşamda ciddi fonksiyon kaybına neden olduğundan tanı ve tedavisi önemlidir (9).

Migren tipi baş ağrısı tedavisinde kullanılan farmokolojik proflaktik tedavi ajanları VM hastalarında da atak sayısını ve vestibulopatiye bağlı engelliği azaltmak için kullanılmaktadır (10,12).

VR ilk olarak 1940’ lı yıllarda periferik vestibüler disfonksiyonu olan hastalarda uygulanmaya başlanmıştır (60). Zamanla rehabilitasyon programı geliştirilmiş ve dizziness ve benzeri semptomları olan hastalarda da uygulanmaya başlanmıştır (61-63). Göz, baş ve vücut hareketlerinden oluşan egzersizler ile vestibüler sistemin yeniden yapılanması ve kapasitesinin yeniden kontrolü sağlanmaktadır (42).

VR, değişik vestibüler patolojilerdeki ( Meniere hst, bilateral periferik vestibulopati gibi) vestibüler semptomlar için alternatif ilaç dışı tedavi seçeneğidir. Bu seçeneğin migrenle ilişkili vestibülopati sonucu oluşan vestibüler bozukluklar ve dizziness semptomları üzerine de yararlı etkisi olacağı düşünülmektedir (13). Ancak bu konuda yapılan çalışmalar yetersizdir.

Pereira ve ark’ları tarafından VM hastalarında vestibüler semptomları inceleyen çalışmada 83 hasta incelenmiş (73 kadın), hastaların yaş ortalaması 42 bulunmuş (32).VM hastalarında asetozolamid kullanımı ile ilgili bir çalışmada 39 VM hastasının ortalama yaşı 46 (25-66) yıl bulunurken hastaların 31’inin kadın hasta olduğu belirtilmiştir (120). Çin’de yapılan VM hastalarının demografik, klinik, odyometrik bulguları ve tanı belirteçleri ile ilgili çalışmada toplam 67 VM hastası incelenmiş ve hastaların yaş ortalaması 47,8 (23-67) yıl bulunmuş, hastaların 62’ sini kadınlar oluşturmuştur (121). 2008 de yapılan bir başka

çalışmada 35 migrenöz vertigo hastasında klinik, okülografik ve postürografik inceleme yapılmış. Hastaların yaş ortalaması 36,8 (14-53) yıl bulunmuş, hastaların tamamının kadın olduğu belirtilmiştir (122). 2015 yılında yayınlanan iki ayrı çalışmada da yaş ortalaması 40-46 yaş olup, hastaların çoğunu kadınlar oluşturmaktadır (17, 123) . Vitkovic ve ark’ ları tarafından VM’de ve VM dışındaki vestibüler semptomlarda VR ile ilgili 2013’ de yayımlanan çalışmada 20 VM hastası çalışmaya alınmış. 14 ü kadın, 6 sı erkek olan hastaların ortalama yaşının 46,8 (20-70) yıl olduğu belirtilmiştir (13). Literatürde VM de kadınları erkeklere göre 1,5 ile 5 kat daha fazla olduğu belirtilmektedir (7).

Bizim çalışmamızda 60 hastanın ortalama yaşı 43,6 (18-64) yıl bulundu. Hastaların 54’ü (%90) kadın, 6’sı (%10) erkekti. Hastalarımızın yaş ve cinsiyet ile ilgili verileri literatürdeki çalışmalar ile benzerlik göstermektedir. Verilerimiz ve yapılan diğer çalışmalar VM’nin orta yaş ve kadın cinsiyeti daha belirgin etkilediği görülmektedir.

Lipton ve ark’ları tarafından 2003 de yayımlanan ICHD tanı kriterlerine göre migren tanısı alan hastalarda migren tanısını doğrulamak ile ilgili ID migren sorularının sorgulandığı çalışmada 451 hasta çalışılmış. ID migren sorularının migren için spesifitesi % 75, sensivitesi % 81 bulunmuştur (19). 2011’ de ID migren skalasıyla migren hastalarında yapılan meta analiz çalışmasında spesifite % 76, sensitivite % 84 olarak bulunmuştur (124).

Çalışmamızda hastalara 3 ID migren sorusu yöneltilmiştir. Hastaların 55’ i (% 91,7) baş ağrısı sırasında ışık sizi rahatsız eder mi?, 57’ si (% 95) baş ağrısı sırasında mide bulantısı veya rahatsızlığı olur mu?, 58’ i (% 96,7) son 3 ay içinde baş ağrısı nedeniyle günlük hayatınız sürdürmede zorlandınız mı? sorularına evet olarak cevaplamıştır. ICHD tanı kriterlerine göre mevcut migren tanısı olan hastalarımız ID migren sorularının her birine % 90’ın üzerinde migren lehine yanıt vermiştir.

2008 de yapılan bir çalışmada 35 migrenöz vertigo hastasında klinik, okülografik ve postürografik incelemeleri yapılmış, hastaların baş ağrısı hastalık süresi ortalama 13,1 (2-25) yıl, vertigo hastalık süresi 3,75 (0,6-10) yıl bulunmuştur. Çalışmamızda 60 hastanın ortalama baş ağrısı hastalık süresi 10 (2-40) yıl, baş dönmesi hastalık süresi 2,83 (0,5-30) yıl bulundu. Bulunan bu değerler, vestibüler migrenin doğal gidişinde başağrıları kaybolduktan veya hafifledikten sonra baş dönmelerinin başlaması özelliği ile uyumludur.

2015’de yayınlanan, “VM hastalarında, demografik, klinik, odyometrik bulgular ve tanı belirteçleri” başlıklı bir çalışmada 67 VM hastasının 58’ inde (% 87) fotofobi, 57’ sinde

(% 85) fonofobi, 9’ unda (% 13) vizüel aura, 7’ sinde (%10) tinnitus, 3’ ünde (% 4) kulakta dolgunluk hissi, 2’ sinde (% 3) işitme kaybı saptanmıştır (121).

Bir başka çalışmada VM hastalarında klinik ve epidemiyolojik özellikler değerlendirilmiş, tinnitus 41 kez (% 48,2), kulakta dolgunluk hissi 23 kez (% 27), işitme kaybı 14 kez (% 16,4) tanımlanmıştır (123). Cho ve ark’ larının yaptığı çalışmada ise baş dönmesi ile beraber bulantı yakınması 24 hastada (% 36,9) belirtilmiştir (17).

Çalışmamızda baş dönmesine eşlikçi yakınmalar değerlendirildiğinde, 48’inde (% 80) fonofobi, 47’sinde (78,2) bulantı ve kusma, 45’inde (% 75) fotofobi, 37’sinde (% 61,7) kulakta dolgunluk hissi, 35’inde (% 38,3) tinnitus, 15’inde (% 25) vizüel aura, 6’sında (%10) kulak ağrısı, 5’inde (% 8) işitme kaybı saptandı. Tüm hastalar birden fazla semptom belirtti. Hastalarımızdaki fotofobi oranı Zhang ve ark’larının çalışmasına göre az miktarda düşükken fonofobi oranı aynı saptandı. Hasta grubumuzda tinnitus, kulakta dolgunluk hissi, bulantı ve kusma hissi, vizüel aura yakınmalarının oranı diğer çalışmalara göre yüksek saptandı. Hastalarımızdaki baş dönmesine eşlikçi işitme kaybı oranı (% 8) Zhang ve ark’larının çalışmasına göre (% 3) yüksek, Morganti ve ark.’larının çalışmasına göre (% 16,4) düşük bulundu.

Neuhauser ve ark’ları tarafından yapılan çalışmada VM hastalarında hastaların tanımladığı vertigo % 67 spontan tip, % 24 pozisyonel tip olarak bildirilmiştir (15). Zhang ve ark’larının çalışmasında ise hastaların % 85’inde spontan, % 18’ inde pozisyonel vertigo tanımlanmıştır (121). Cho ve ark’ larının çalışmasında hastaların % 26,2 si spontan, % 21,5’i pozisyonel, % 36,9’u bulantı ile beraber vertigo tanımlamışlardır (17).

Çalışmamızda 60 hastanın 41’inde (% 68,3) spontan, 16 hastada (% 26,7) pozisyonel tipte vertigo tanımlandı. 3 hasta ise (% 5) vertigo tipini tanımlayamadı. Hastalarımızdaki spontan ve pozisyonel vertigo oranları Neuhauser ve ark’ları ve Cho ve ark’larının çalışmalarındaki oranlara benzer bulundu. Hastalaramızdaki spontan vertigo oranı Zhang ve ark’larının bildirdiği orana göre düşük, pozisyonel vertigo oranı ise daha yüksekti.

Malanhao ve ark’ları tarafından yapılan migren ilişkili hastalarda kalorik anormallikler ile ilgili çalışmada 30 VM hastasının 11’inde (%36,7) kalorik testte hipo-ineksitabilite saptanmış (129). Yoo ve ark’larının VM ve vestibüler nöritli hastalarda kalorik incelemesi ile ilgili bir çalışmada, 36 VM hastasının 15’inde (%42) kalorik test anormalliği saptanmış (31). Çelebisoy ve ark’larının yaptığı çalışmada 35 migrenöz vertigo hastanın 7’sinde (% 20)

kalorik testte tek taraflı hipoeksitabilite, 2 hastada bilateral işitme kaybı, 1 hastada tek taraflı işitme kaybı saptanmıştır (122). İspanya’da yapılan bir çalışmada 54 VM hastasının 37’sinde (% 68,3) odyometri incelemesi normal, 12’sinde (% 22,2) çift taraflı işitme kaybı, 5’inde (% 9) tek taraflı işitme kaybı saptanmış olduğu bildirilmiştir (123). Bir başka çalışmada 67 VM hastasının 3’ünde bilateral işitme kaybı saptanırken, hastaların tamamında kalorik test normal olarak bulunmuştur (121). Harno ve ark’larının yaptığı çalışmada ise migrenöz vertigosu olan hastaların %17’sinde kalorik testte tek taraflı hipoeksitabilite saptanmıştır (125). Wrisley ve ark’ları yaptıkları çalışmada migren öyküsü ve vestibüler semptomları olan hastalar ve sağlıklı gönüllülerden oluşan kontrol grubuna vestibüler rehabilitasyon verilerek gruplar karşılaştırılmış. 30 migren öyküsü olan hastada % 48 kalorik testte anormallik görülmüş. % 40’ ını hipoeksitabilite, % 8’ ini ineksitabilite oluşturmuş. (130).

Çalışmamızda kalorik test sonucunda hastaların 51’inde (% 85) normal sonuç, 4’ünde (% 6,7) tek taraflı hipoeksitabilite, 3’ünde tek taraflı ineksitabilite saptandı. Odyometri incelemesi 58 hastada (% 96,7) normal, 2 hastada tek taraflı işitme azlığı-presbiakuzi şeklindeydi.

Odyometri sonucunda iki hastada işitme azlığı saptandı. Bu oran literatürde bildirilen oranlarla benzerlik gösterdi (120,121). Hastalarımızın çoğunda odyometri normal olarak bulundu. Çalışmalarda kalorik test sonucu hipoeksitabilite veya ineksitabilite sonucu oranı % 0-20 arasında, bir çalışmada % 42 oranında görüldü (120-122). Çalışmamızda %15 kalorik test sonucu ile periferik vestibüler etkilenme saptandı. Sonucumuz literatürdeki çalışmaların değer aralıkları ile benzerlik gösterdi.

Çalışmamızdaki hastalara baş ağrısı ve baş dönmesi yakınmalarının aylık sıklığı, atak süresi ve atak şiddeti (VAS: 0-10) ilk başvuru, 2. kontrol ve 3. kontrolde soruldu. Baş ağrısı ve baş dönmesinin atak sıklık, süre ve şiddetinde 3 grupta da azalma izlendi. Bu azalma istatistiksel olarak da anlamlı bulundu (tüm parametrelerde: p <0,001).

Baş ağrısı atak sıklığının ilk başvuru ve son başvuruda ki sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 44, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta % 79.4, sadece migren proflaksisi alan grupta % 85.4 azalma izlendi. Baş ağrısı atak süresinin ilk başvuru ve son başvuruda ki sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 45.2, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta % 78.8, sadece migren proflaksisi alan grupta %79.7 azalma izlendi. Baş ağrısı atak şiddetinin ilk başvuru ve son başvurudaki

sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 28.3, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta % 54.5, sadece migren proflaksisi alan grupta % 67.5 azalma izlendi.

Baş dönmesi atak sıklığının ilk başvuru ve son başvurudaki sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 87.6, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta % 88.7, sadece migren proflaksisi alan grupta % 61.3 azalma izlendi. Baş dönmesi atak süresinin ilk başvuru ve son başvurudaki sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 87.9, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta % 85,9, sadece migren proflaksisi alan grupta % 74.2 azalma izlendi. Baş dönmesi atak şiddetinin ilk başvuru ve son başvurudaki sorgulanması sonucunda; sadece rehabilitasyon alan grupta % 71.6, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta %59.7, sadece migren proflaksisi alan grupta % 38.9 azalma izlendi.

Sadece rehabilitasyon alan grupta baş ağrısı atak sıklığı, süresi ve şiddetinde % 50’nin altında azalma izlendi. Sadece migren proflaksisi alan grupta baş dönmesi şiddetinde % 50’nin altında azalma izlendi. Sadece rehabilitasyon alan grup baş ağrısı sıklık, süre ve şiddetinde sadece migren proflaksisi alan grup ve rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan gruplara göre, sadece migren proflaksisi alan grup baş dönmesi sıklık, süre ve şiddetinde sadece rehabilitasyon ve rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan gruplara göre daha düşük oranda azalma sağladı.

Baş ağrısı atak sıklığı ve şiddetinde ilk ile son vizitler (p: 0,001) ve ilk ile ikinci vizitler (p:0,003) arasındaki azalma sadece migren proflaksisi alan grup ile sadece rehabilitasyon alan grup karşılaştırıldığında sadece migren proflaksisi alan grup lehine izlendi. Rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup ile sadece rehabilitasyon alan grup karşılaştırıldığında rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grup lehine anlamlı saptandı (p: 0,033). Tüm gruplarda baş ağrısı atak sıklık, süre ve şiddetinde azalma izlense de ilaç alan gruplarda tek başına rehabilitasyon uygulanan hastalara göre baş ağrısı atak sıklık, süre ve şiddetinde göre anlamlı fark izlendi.

Baş dönmesi atak süresinin ilk ile ikinci (p: 0,001), ilk ile üçüncü (p: 0,001) ve ikinci ile üçüncü (p:0,011) vizitler arasındaki azalması rehabilitasyon alan gruplarda sadece migren proflaksisi alan grupla karşılaştırıldığında istatistiksel anlamlı fark saptandı. Baş dönmesi atak şiddetinin ilk ile son vizit arasındaki düşmesi karşılaştırıldığında sadece rehabilitasyon alan grup ile sadece migren proflaksisi alan grup arasında sadece rehabilitasyon alan grup lehine istatistiksel anlam saptandı (p: 0,006). Tüm gruplarda baş dönmesi atak sıklık, süre ve

şiddetlerinde azalma izlense de rehabilitasyon alan gruplarda bu iyileşmenin tek başına ilaç tedavisine göre daha üstün olduğu görülmüştür.

Farmakolojik migren proflaksi tedavisinin baş ağrısı ve baş dönmesi sıklık, süre ve şiddeti üzerine etkisi açısından çalışmalar bulunmaktadır. 3 retrospektif cohort çalışmada, valproik asid, klonazepam, beta bloker, lamotrigin, topiramat, amitriptilin ve flunarizinin migrenöz vertigoda vertigo sıklık, süre ve şiddeti üzerinde etkisi olduğu belirtilmiştir (50,126,127). Topiramat ile ilgili retrospektif bir çalışmada baş ağrısı ve baş dönmesi atak sıklığı üzerine anlamlı düzeyde etkili bulunmuştur (67). Asetozolamidin VM hastalarında kullanımı ile ilgili bir çalışmada baş ağrısı atak sıklığında % 33.9, şiddetinde% 35.6, baş dönmesi atak sıklığında % 63, şiddetinde % 59.4 azalma sağlanmış (120). Sinnerazin ile ilgili yapılan bir çalışmada baş ağrısı ve baş dönmesi atak sıklık, süre ve şiddetinde azalma izlenmiş (128).

Vestibüler rehabilitasyon alan gruplarda statik postürografi sonucu göz açık ve kapalı sert zeminde (FİRM-EO, FİRM,EC), ve yumuşak zeminde (FOAM-EO, FOAM-EC) tedavi süresince vücut salınımlarında azalma izlendi. Sadece rehabilitasyon alan ve rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan gruplarda FOAM-C ve composite değerdeki azalma istatistiksel olarak anlamlı izlendi (p <0,001). Sadece migren proflaksisi alan grupta FİRM-EO ve FOAM-EO değerlerinde izlemde değişiklik yoktu, FİRM-EC ve FOAM-EC değerlerinde ise izlemlerde azalma izlendi ancak istatistiksel anlam saptanmadı. Statik postürografi değerleri rehabilitasyonun vücut salınımı ve dolayısıyla dengesizlik üzerine olumlu etkide bulunduğunu gösterdi.

Vitkovic ve ark’ları tarafından 2013’de yapılan çalışmada VM hastalarında VR tedavisi uygulanmış ve statik postürografi ile hastalar takip edilmiştir. Tüm hastalarda FİRM- EO, FİRM-EC, FOAM-EO ve FOAM-EC değerlerinde kontrollerde azalma izlenmiş (13). Çalışmamızda da bu çalışma ile benzer olarak rehabilitasyon alan hastalarda vücut salınımlarında azalma izlenmiştir.

Migren ilişkili vertigo veya VM üzerine vestibüler rehabilitasyonun etkisinin incelendiği çalışmalarda sıklıkla ABC ve DHI skalaları kullanılmıştır. Vitkovic ve ark’larının yaptığı çalışmada VM hastalarında VR sonrası DHI’de 15,6 puan azalma, ABC’de 14,1 puan artış izlenmiş (13). Whitney ve ark’larının migren ilişkili vestibülopatide ve migrenli

hastalarda vestibüler disfonksiyonda vestibüler rehabilitasyon 14 hastaya uygulanmış, bu hastaların bazal ve son ABC, DHI, baş dönmesi analog skalası (şiddeti 100 üzerinden değerlendirme) ve dinamik yürüme indeksi (DGI) değerlendirilmiştir. 14 hastada vestibüler rehabilitasyon sonrası ABC skalasında ortalama 14 puan, DGI’ de 4 puan artış, DHI skalasında ortalama 12 puan, dizziness şiddetinde ortalama 11 puan azalma izlenmiş ve tüm izlenen farklar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. (47). 2002’de Wrisley ve ark’ları tarafından vestibüler semptomları olan migrenli hastalar ile migren öyküsü olmayan kontrol grubu vestibüler rehabilitasyon açısından karşılaştırılmıştır. ABC skalasında migrenli hastalarda ortalama 12 puan, kontrol grubunda ortalama 25 puan artış, DHI skalasında ise migrenli hasta grubunda ortalama 11 puan, kontrol grubunda ortalama 22 puan azalma izlenmiş ve grup içinde bu değişimler anlamlı bulunmuştur (130).

Çalışmamızda ABC skalasında ilk ve son vizitler arasında sadece rehabilitasyon alan grupta 14,1 puan, rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta 24,3 puan(<0,001), sadece migren proflaksisi alan grupta 15 puan (<0,001) artış izlendi. Tüm hastalarda ABC skalasında ortalama 17,8 puan artış izlendi.

DHI skalasında ilk ve son vizitler arasında sadece rehabilitasyon alan grupta 19,9 puan(<0,001), rehabilitasyon ve migren proflaksisi alan grupta 29,3 puan(<0,001), sadece migren proflaksisi alan grupta 14 puan(<0,001) azalma izlendi. Tüm hastalarda DHI skalasında ortalama 21,1 azalma izlendi. Bu sonuçlar tüm tedavi protokollerinin baş dönmesi ölçeklerine (ABC, DHI) olumlu etkide bulunduğunu ancak rehabilitasyon ve profilaktik ilaç tedavisini birlikte alan hastalarda bu değişimlerin daha belirgin olduğunu göstermiştir.