İmgebilim konusu yabancı dil, edebiyatbilimi ve karşılaştırmalı edebiyatbilimi alanları için bir araştırma alanıdır. İncelenmeye değer olmasının bir sebebi günlük ve evrensel hayatta imge olgusu ile sürekli karşılaşmaların gerçekleşmesindendir. Bu imgeler gerçeğe yakın öykünmelerdeki metinlerde de ele alınmaktadır. Bu tip metinler okuyucuya günlük yaşama yakınlaşma olanağı sağlamaktadır. Her ne kadar kurgu da olsa bu eserler okuyucuya yabancı bir toplum hakkında var olan öngörünün güçlenmesi, sorgulanması ya da yeni gerçeklikler kurgulamasına olanak sağlamaktadır. Bu tür edebi okumalarla, kültürleşme de sağlanmaktadır. Bir başka kültürün bireyi olarak okuyucuya yabancı toplumu anlatan eserler aracılığıyla o toplum ve kültüre bakış kazandırılmaktadır. Her ne kadar bu metinler gerçeğin birebir yansımasını ortaya koyma iddiasında değillerse de yabancı ülkenin bireyine eserdeki kültüre bakış olanağını vermektedir. Konusu iki farklı ülkede geçen eserlerdeki imgelerin karşılaştırılması ile okuyucu kültürler arasındaki farklılık ve benzerliklere odaklanabilir.
Kendi bilgi ve kendi algısını bu doğrultuda eleştirel bir edinim ile zenginleştirebilir.
Eserlerdeki imgeler bağlamında okuyucular yeni beklenti ufku geliştirebilir. Böyle bir imge karşılaştırması sayesinde bilgilenme kadar yabancıyı anlama, sübjektif yaşam ve kültür algısına farklı bir bakış geliştirilebilir.
Emine Sevgi Özdamar’ın Almanca yazılmış olan “Seltsame Sterne starren zur Erde” (Garip Yıldızlar Yeryüzüne Bakıyor) eseri ile Barbara Frischmuth’un eseri “Das Verschwinden des Schattens in der Sonne” (Güneşte Gölgenin Yokoluşu) Türkiye’deki germanistik alanında kültürel, eğitsel ve edebi açılardan ele alınmış, yine başka ülke germanistleri de anılan eserleri benzer açılardan irdeleme yoluna gitmişlerdir. Bu çalışmada da bu iki eserdeki yabancı imgesi betimsel ve karşılaştırmalı olarak ele alınacak ve eserler pür estetik kaygı ile değil, toplumların karşılaşmasını aktaran yapıtlar olarak germanistik’te de kültürel açıdan ele alınacaktır.
İmge çalışmaları karşılaştırmalı edebiyat ve filolojilerin çalışma konuları arasında yer almaktadır ve henüz bağımsız bir disiplin değildir. İmgebilim, Kula ile tarihsel, Kocadoru ile
edebi ve tarihsel, Aytaç, Akbulut, Kuruyazıcı, Öztürk, Karakuş, Dellal, Gültekin ve Kuran ile edebi ve kültürel açıdan, Ağaçsapan ile yabancı dil öğretimi açılarından incelenmektedir.
İmge konusu, Post-Koloniyal edebiyat çerçevesinde yeni bir boyut kazanmaya çalışmaktadır.
Birkaç bilim alanının kesişme noktası olan “kültür” kavramı da bu yeni boyut çerçevesinde, imge çalışmalarının öznesi olma konumuna gelmektedir.
İmge konusunun, imge çalışmalarının öznesi olan bir kültür tarafından ele alınması imge alanı çalışmalarında, post-koloniyal edebiyat çerçevesinde yeni bir boyut kazanmaya çalıştığı görülmektedir. Bu çalışmada, imgenin öznesi olan kültürden “yabancı imge”sine bir bakış sergilenmeye çalışılacaktır.
Yine bu çalışmada, Emine Sevgi Özdamar’ın “Seltsame Sterne starren zur Erde” eseri ile Barbara Frischmuth’un “Das Verschwinden des Schattens in der Sonne” eserinde “Ben Anlatıcıların Entelektüel Yaşam Algısı”, “Yabancı Erkek İmgesi”, “Yabancı Kadın İmgesi”,
“Yabancı Ülkede Günlük Yaşam” ve “Dolaylı Yabancı İmgeleri” betimsel ve karşılaştırmalı olarak incelenecektir.
“Ben Anlatıcıların Entelektüel Yaşam Algısı” başlığı altında ben anlatıcı pozisyonundaki yazarların eserlerinde öz yaşamlarından aktarımlarda bulunup bulunmadıkları incelenecek ve bu bağlamda “üçüncü ortam”dan söz edilip edilmeyeceği araştırılacaktır.
“Şehir Olarak Yabancı Mekan” başlığı altında ise ben anlatıcılarının içinde bulundukları yabancı şehri eserlerde nasıl aktardıkları, bu aktarım süresince basıl bir “yabancı şehir” imgesi kurguladıkları tespit edilmeye çalışılıp nedenleri tartışılacaktır.
Diğer bir inceleme başlığı olan “Yabancı Erkek İmgesi” altında ise farklı kültürlere mensup kadın yazarların Türk ve Alman erkeklerini nasıl betimleyip böylelikle de nasıl imgeleştirdiği, eser kahramanlarını nasıl karakterize ettikleri incelenecektir. Emine Sevgi Özdamar ve Barbara Frischmuth’un eserlerindeki yabancı erkek olgusunu ideolojik görüşleri ekseninde anlam yükleyip yüklemedikleri araştırılacaktır.
“Yabancı Kadın İmgesi” başlığı altında, yabancı erkek imgesi ile örtüşen veya örtüşmeyen unsurlar üzerinde durulacak, aynı şekilde eserlerde çizilen yabancı kadın imgelerinin hangi ölçütler ve sebeplerle oluşturulduğu üzerinde durulacaktır.
“Dolaylı Yabancı İmgeler” başlığı altında açık olmayan imgeler incelenmeye çalışılacaktır.
Dolaylı anlatım kalıpları ve açık durumlar içerisine yerleştirilemeyen imgeler bu başlık altında inceleneceği gibi, dolaylı imgeleri açıklayan semboller tespit edilmeye çalışılacaktır.
Dolaylı imgeler altında yazarların okuyucularına eser gerçekliğini kazandırabilmek amacıyla aktarımda bulundukları öğeler de incelenecektir.
Yabancı imgelerin inceleneceği son başlık olacak olan “Yabancı Ülkede Günlük Yaşam”
altında ise yeme-içme, temizlik anlayışı ve insan davranışları gibi günlük yaşam içerisinde uygulama gören davranışlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Yabancı kültür içerisinde yer alan yukarıda sayılan davranış kalıplarının nasıl aktarıldıkları ve içinde bulundukları durumlar bağlamında yazarların anlatım kalıpları tercihi tespit edilmeye çalışılacaktır.
Bu tespitlerden sonra her iki eserdeki yabancı imgeler karşılaştırılarak farklı kültürlerin farklı ya da ortak bakış açılarının varlığı tespit edilmeye çalışılacaktır.
1.1. Amaç
Dünyada var olan ve gittikçe artan küreselleşme süreci içerisinde, örneğin iş gücü göçü, yeni pazarların açılması ve insanların karşılıklı etkileşimleri nedeniyle var olan kültürel kimlikler farklı kültürlerle iç içe girmektedir. Bu içiçe geçen kültürlerle ortaya çıkan yabancı algılamaları, yabancı dil öğretimi esnasında göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin;
Kültürlerarası Germanistik bu alanla uğraşmaktadır. “Kültürlerarası germanistiğin ilgi alanı, kültürlerarası iletişim ve anlayışı geliştirmektir. Edebiyat bu bağlamda, kültürel bir bakış içerisinde, kültürlerin ürettiği bir üründür. Aynı şekilde karşılaştırmalı edebiyat bilimi içerisine yerleştirilen imgebilim de bununla alakalıdır” (Egger, 2002, s.2). Lüst’ün de belirttiği üzere, “ kültürlerarası bir iletişim ancak üreticilerin dünyayı karşısındakinin gözüyle görebildiği ve bakış açısını kendi düşünceleriyle özdeşleştirebildiği sürece başarılıdır.” (Lüst, 1996, s.44).
Avusturyalı kadın yazar Barbara Frischmuth’un “Güneşte Gölgenin Yokoluşu” eserindeki yabancıya dair olan imgeler ile Türk kadın yazar Emine Sevgi Özdamar’ın “Garip Yıldızlar Yeryüzüne Bakıyor” eserindeki yabancıya dair imgeler, karşılaştırılarak iki eserdeki yabancı ve öz imgeler açısından da ele alınacaktır.
1.2. Eser Seçimi
Yabancı imge analizi çalışmasına uygun bir şekilde farklı kültürleri ve bu kültürlere ait bireyleri işleyen iki farklı ulusa mensup kadın yazarın Alman dilindeki iki eseri seçilmiştir.
Yazarlardan ilki 1960-1964 yılları arasında Türkiye’de kalan, belli aralıklarla Türkiye’yi ziyaret eden ve üniversite eğitiminin bir kısmını Türkiye’de geçiren Avusturyalı yazar Barbara Frischmuth’un “Das Verschwinden des Schattens in der Sonne (1990) - Gölgenin Güneşte Yokoluşu (1990)” adlı romanıdır. Diğer yazar ve eseri de, Türkiye’de doğup büyüyen, ardından Almanya’ya göç eden Emine Sevgi Özdamar’ın “Seltsame Sterne starren zur Erde (2003)” (Tuhaf Yıldızlar Dünyaya Bakıyor- Garip Yıldızlar Aydınlatıyor Yeryüzünü1) adlı eseridir.
Yabancı imgesinin tespiti için neden bu iki eser seçilmiştir?
- Farklı kültürlere mensup iki yazarın eserlerinde kültürel farklılıkları işlenmektedir, - İki eserin Alman dilinde yazılmış olması ve yabancı dil dersi ortamında kültürel
karşılaşmaların algılanmasına destek verecekleri,
- Eserlerde kültürel karşılaşmaların gerçekleşmesi sonucunda, yabancı imgesinin incelenmesini mümkün kıldığı,
- Her iki eser anlatı zamanları eşzamanlı oldukları,
- İki eser de Germanistler tarafından farklı açılardan incelenmiş ve ikincil kaynakların zenginliği çalışmaya destek vereceği,
1 Eser henüz Türkçe’ye çevrilmediğinden internet ortamındaki eleştirilerinde iki farklı isim geçmektedir.