Gerundium

Eylemin ad özelliğini veren gerundium birçok Cermen dilinde kullanılmasına rağmen Almancada olmayan bir yapıdır. Gerundium, eylemin ad özelliği anlamına gelir. Duden, terimi “(bazı dillerde, özellikle de Latincede var olan) Almancada aşağı yukarı adlaştırılmış infinitifle karşılanan, adlaşmış özellikleriyle eylem biçimi” olarak tanımlar (Gerundium, 29.04.2015). Bu tanıma göre gerundium, eylemin adlaşmış özelliğini verir. Ancak bu yapı, eylemin durumunu ifade etmesiyle de bilinir. Maffei’ye (1837) göre “her zaman değişmez olan gerundium, ana zaman sözcüğünün bir durumunu ifade etmek ve Almancada da, indem, nachdem, weil ya da başka bir bağlaçla bir araya getirilen iki cümleyi bağlamak için yetkin biçiminde hizmet eder.” Bu durumda gerundium zarf olarak da işlev gören bir yapı olabilir. Dünya dillerindeki gerundium yapıları anıldığında Türkçedeki zarf-eylemlerin bu sınıfa alınmasının nedeni de bu zarf özelliği olmalıdır.

Almancada gerundium eki olmadığı için eylemin biçimini ve durumunu anlatan yapılar neden, tarz, zaman vb. bildiren bağlaçlı yan cümlelerle sağlanır. Ancak bu yan cümleler kullanılmadan da eylemin biçimini ve durumunu anlatmak mümkündür. Bunun için yine bir eylemsi türü olan infinitiften ya da partisipten yararlanılır. Almancada zarf olarak kullanılan eylemsi yapılar şunlardır:

49 3.2.3.1. Zu infinitifli yapılar

Zu bağlaçlı infinitif yapısıyla oluşturulan bu yapılar tarz ve amaç bildirdiği için bir tür zarf görevindedir. Yapı olarak zu bağlaçlı infinitifin taşıdığı bütün özelliklere sahiptir:

Anstatt … zu-infinitiv: Karşıt ve olumsuz tarz bildiren eylemsi öbeği kuran anstatt … zu-infinitif yapısı ana cümleden virgülle ayrılır. İki cümlenin öznesinin farklı olması durumunda anstatt … zu-infinitif yapısı değil, (an)statt dass bağlacıyla yan cümle kurulması gerekir. Zu bağlaçlı mastar eylemsi öbeğinin sonundayken anstatt bağlacı öbeğin başındadır. Eylemsi öbeği ögeleri bu iki bağlacın arasına gelir: ‘Die Leute haben nur zugeschaut, antstatt den Unfall zu melden’ (İnsanlar kazayı bildirecekleri yerde sadece seyretti) (Zengin, 2005). Bu cümlelerin kurulum biçimi şöyledir:

Özne + Yüklem + Nesne, anstatt + Eylemsi Öbeği Ögeleri + zu+İnfinitif

Ana Cümle Eylemsi Öbeği Mastar

Ohne … zu-infinitiv: Olumsuz tarz bildiren eylemsi öbeği kuran ohne … zu-infinitif yapısı ana cümleden virgülle ayrılır. İki cümlenin öznesinin farklı olması durumunda ohne … zu-infinitif yapısı değil, ohne dass bağlacıyla yan cümle kurulması gerekir. Zu bağlaçlı mastar eylemsi öbeğinin sonundayken ohne bağlacı öbeğin başındadır. Eylemsi öbeği ögeleri bu iki bağlacın arasına gelir: ‘Der Arzt kann den Kranken nicht heilen, ohne ihn zu untersuchen’ (Doktor hastayı muayene etmeden iyileştiremez) (Zengin, 2005). Bu cümlelerin kurulum biçimi şöyledir:

Özne + Yüklem + Nesne, ohne + Eylemsi Öbeği Ögeleri + zu+İnfinitif

Ana Cümle Eylemsi Öbeği Mastar

Um … zu-infinitiv: Amaç bildiren eylemsi öbeği kuran um … zu-infinitif yapısı temel cümleden virgülle ayrılır. İki cümlenin öznesinin farklı olması durumunda um … zu- infinitif yapısı değil, damit bağlacıyla yan cümle kurulması gerekir. Zu bağlaçlı mastar eylemsi öbeğinin sonundayken um bağlacı öbeğin başındadır. Eylemsi öbeği ögeleri bu iki bağlacın arasına gelir: ‘Wir besuchen den Sprachkurs, um Deutsch zu lernen’ (Almanca öğrenmek için dil kursuna gidiyoruz) (Zengin, 2005). Bu cümlelerin kurulum biçimi şöyledir:

Özne + Yüklem + Nesne, um + Eylemsi Öbeği Ögeleri + zu+İnfinitif

50 3.2.3.2. Partisipli yapılar

Almanca, sıfatları söz diziminde zarf yapabilme özelliğine sahiptir. Sözlükte sıfat olan bir sözcük söz diziminde bir adı nitelemez ve sıfat çekimine uğramazsa zarf olarak kullanılmış demektir. Sıfatlarla aynı özelliği taşıyan partisipler de bu özelliği kullanarak söz diziminde eylemi niteleyen zarf olarak görev yapabilir. Sıfat olarak kullanılan partisiplerin taşıdığı bütün özellikler zarf olarak kullanılan partisipler için de geçerlidir:

Partizip Präsens: Geniş/şimdiki zaman partisibi zarf olarak kullanıldığında tarz ve zaman bildiricidir. Bu kullanımda iki eylem de aynı anda gerçekleşir. Hem sadece partisip olarak hem de partisip öbeği olarak kullanılabilir. Partisip öbeği, cümle başında ya da ana eylemden hemen sonra olmak üzere cümle ortasında bulunabilir. Sadece partisipten önce ya da sonra virgül kullanılmazken partisip öbeği cümleden virgülle ayrılır: ‘Das Kind kommt weinend’ (Çocuk ağlayarak geliyor), ‘Auf den Wert hinweisend, zeigte ich ihnen meine Villa’ (Değerine işaret ederek onlara villamı gösterdim) (Zengin, 2005). Bazen ad cümlesinin eylemi olarak da kullanılabilir: ‘Das Buch ist spannend’ (Kitap sürükleyici) (Pakkanen-Kilpiä, 2008). Etken yapılı bu öbeklerin kurulum biçimi şöyledir:

Eylemsi Öbeği Ögeleri + Partisip Präsens, Yüklem + Özne + Nesne

Eylemsi Öbeği Ana Cümle

Partizip Perfekt: Geçmiş zaman partisibi zarf olarak kullanıldığında tarz ve zaman bildiricidir. Partisip olan eylem, ana eylemden önce gerçekleşmiş olmalıdır. Hem sadece partisip olarak hem de partisip öbeği olarak kullanılabilir. Partisip öbeği, cümle başında ya da ana eylemden hemen sonra olmak üzere cümle ortasında bulunabilir. Sadece partisipten önce ya da sonra virgül kullanılmazken partisip öbeği cümleden virgülle ayrılır: ‘Wir haben das Formular ausgefüllt bekommen’ (Formu doldurulmuş olarak aldık), ‘der Politiker sprach, immer von Beifall unterbrochen, zwei Stunden lang’ (Politikacı, alkışlarla devamlı sözü kesilerek iki saat boyunca konuştu) (Zengin, 2005). Edilgen yapılı bu öbeklerin kurulum biçimi şöyledir:

Eylemsi Öbeği Ögeleri + Partisip Perfekt, Yüklem + Özne + Nesne

Eylemsi Öbeği Ana Cümle

51

Çizelge 3.4 : Almancada Eylemsilerin Kullanımı EYLEMSİLER

İnfinitif Partisip Gerundium

Yalın zu Bağlaçlı Birinci İkinci Gerundium Eki Yok

kök-en zu + kök-en kök-end ge-kök-t/en indem, weil, da, nachdem vb.

Kullanım Yerleri Kullanım Yerleri İnfinitif Partisip

Yardımcı Eylem (werden)

İnfinitif Olarak

Niteleyici Ad ve Zarf Olarak

Eylemsi Öbeği Amaç um... zu... Olumsuz Tarz ohne... zu... Karşıtlık anstatt... zu... Birinci Partisip Tarz Eylemler Brauchen + zu Scheinen + zu Haben + zu Sein + zu

İlgi Cümleciği Yerine Ana Eylemler Gerundiv Geçmiş Zamanlar İkinci Partisip

Eş Etkili _Edilgenlik

Adlaştırma Adlaştırma