Araştırmanın Tipi
Bu çalışma, Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Psikotik Bozukluklar Birimi’ne başvuran Şizofreni tanısı almış hastalarda bilişsel fonksiyonların, TOS, TAS ve OSİ’nin belirlenmesi ve bunların klinik seyir ile ilişkisini, hasta ve kontrol grubu arasında herhangi bir fark olup olmadığının araştırıldığı kesitsel bir araştırmadır. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Etik Kurulu’ndan 13.11.2012 tarih ve 769 numarası ile araştırma için onay alınmıştır.
Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Anabilim Dalı Psikotik Bozukluklar Polikliniğine başvuran şizofreni tanısı almış hastalar çalışmaya alınmıştır.
Araştırmanın Evreni
Araştırmanın evrenini, Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Psikotik Bozukluklar Birimi’ne 15.Ocak–29.Nisan.2013 tarihleri arasında başvuran, araştırmanın dahil edilme ve dışlama kriterlerine uyan 50 şizofreni hastası ve Dicle Üniversitesi Kan merkezine başvuran sağlıklı 50 donör kontrol grubu olarak çalışmamıza dahil edilmiştir.
Araştırmaya dahil edilme ölçütleri
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı’na ardışık olarak başvuran 18-65 yaşları arasında DSM-IV TR ölçütlerine göre şizofreni tanısı almış 50 hasta ve 50 sağlıklı gönüllü üzerinde yapılmıştır. Kontrol grubu olarak kullanılmış olan sağlıklı gönüllüler, Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Kan Alma Birimi’ne kan bağışında bulunmak için gelen kişiler arasından seçilmiş olup; kan bağışı yapmadan önce ölçek doldurulması ve biyokimyasal parametreler için kan alma işlemi yapıldı. Bununla birlikte, kişiye gönüllü olur formu okutularak, onayı istendikten sonra elde edilen veriler, çalışmaya dahil edildi.
Araştırmaya dahil edilmeme (hariç bırakılma) ölçütleri
Hipertansiyon, diyabet, morbit obezite ya da diğer endokrinopatiler gibi ağır tıbbi rahatsızlığı olan hastalar, alkol, madde bağımlılığı olan ya da hikayesi olan hastalar, gebeler, orta ve ağır derecede zeka geriliği olanlar, ağır kafa travması öyküsü olanlar, oksidan ve/veya antioksidan içeriği fazla olan diyetle beslenenler, askorbik asit, N-asetil sistein, omega-3 gibi antioksidan ilaç alanlar.
Araştırmanın Yürütülmesi
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Psikoz polikliniğine başvuran 15.Ocak–29.Nisan.2013 tarihleri arasında başvuran, araştırmanın dahil edilme ve dışlama kriterlerine uyan 50 şizofrenik hasta çalışmaya alınmıştır. Çalışmaya katılan kişilerin kendisi veya yakınlarından yazılı bilgilendirilmiş onay alındı. Hastalar için önce psikotik bozukluklar hasta takip değerlendirme formu dolduruldu. Klinik görüşme yapıldıktan sonra Pozitif ve Negatif Sendrom Ölçeği (PANSS), Klinik Global İzlenim hastalık şiddeti (CGİ-S), Kognitif fonksiyon testlerini ölçen FAB, SDÖT, Stroop, testler uygulandı. TAS, TOS ve OSİ için uygun şartlarda serum örnekleri alındı.
Kontrol grubu Dicle Üniversitesine kan bankasına 15.Ocak–29.Nisan.2013 tarihleri arasında başvuran sağlıklı donörlerden çalışmaya katılmaya gönüllü olan 50 kişiden oluşturuldu. Kontrol grubuna alınan bireylerin de yaş, cinsiyet gibi sosyodemografik değişkenleri kaydedildi. Hasta grubunda olduğu gibi kontrol grubunda da Kognitif fonksiyon testlerini ölçen FAB, SDÖT ve Stroop testler uygulandı. TAS, TOS ve OSİ için uygun şartlarda serum örnekleri alındı.
Hasta ve kontrol grubundan alınan kanlar biyokimya tüplerine aktarılarak buzlu ortamda en geç altı saat içinde işleme tabi tutulmak üzere 3000 rpm de beş dakika santifüj edilerek serumları ayrıldı. Ayrılan serumlar TAS ve TOS çalışılmak üzere –800C’de saklandı. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya laboratuarlarında serumlarda TAS ile TOS ölçülüp OSİ hesaplandı.
Veri Toplama Araçları
Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı psikotik bozukluklar hasta takip değerlendirme formu: Polikliniğimize başvuran hastanın
sosyodemografik verileri, şikayeti, tanı, tedavi geçmişi, alışkanlıkları, özgeçmiş ve soygeçmişi, fiziksel özelliklerini içermektedir.
Klinik Global İzlenim Ölçeği (CGİ): Hastalığın şiddetini tedavinin etkinliğini
ve yan etki şiddetini değerlendiren 3 İtemli bir ölçektir. İlk iki item yedili, son item ise dörtlü likert tipindedir (157). Çalışmalarda genelde hastalık şiddetini değerlendiren ilk item CGI-S kullanılır.
Pozitif ve Negatif Sendrom Ölçeği(PANSS): PANSS; Kay ve ark.’ları
tarafından 1987 yılında geliştirilmiştir. 1999 yılında Kostakoğlu ve ark.’ları tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Pozitif belirtiler, negatif belirtiler ve genel psikopatolojı ölçeği olmak üzere üç alt ölçekten oluşur. Pozitif ve negatif belirtilere
ek olarak bedensel kaygı, anksiyete, suçluluk duyguları, gerginlik ve manyerizm, depresyon, motor yavaşlama, işbirliği kuramama, olağandışı düşünce içeriği, dikkat, yargı, içgörü, irade bozukluğu, dürtü denetimi, zihinsel aşırı uğraş ve kaçınmayı da değerlendiren bir ölçektir. Toplam 30 madde içerir. Her madde 1-7 arasında değişen bir puan alır. Değerlendirme için ölçekte tüm maddeler için tanımlar ve şiddet değerlendirmesi için ayrıntılı ölçütler verilmektedir. Uygulayıcının psikopatolojıyi bilmesi gerekir (158).
Frontal Değerlendirme Bataryası (FAB): FAB frontal lob fonksiyonlarını
ölçmek için geliştirilen basit, uygulanması kolay, kısa süren (yaklaşık 10 dakika) yatakbaşı testidir. Frontal lob fonksiyonlarının değerlendirmesi ve yürütücü işlev bozukluklarının saptanması, kortikal-subkortikal yapıları içine alan dejeneratif hastalıkların ayrımında ve bu hastalıkların progresyonunun izleminde faydalıdır.
FAB 6 öğesi ve her öğenin 0-3 arası puanı vardır. Daha yüksek puan daha iyi performans demektir.
FAB 6 alt testten oluşur.
1. Benzerlikler (konseptualizasyon)
2. Kelime akıcılığı (mental fleksibilite)
3. Motor Seriler (programlama)
4. Çelişen yönergeler (interferansa duyarlılık) 5. Yap-yapma (inhibitör kontrol)
6. Yakalama davranışı (çevresel otonomi)
Stroop: Odaklanmış dikkat ve tepki inhibimisyonunu ölçen bir testtir. Bu
testin çeşitli formları bulunmaktadır. Çalışmamızda Stroop testinin TBAG (Temel Bilimler Araştırma Grubu) formu kullanılmıştır. Stroop’un TBAG formu 14x21.5 cm boyutlarında 4 adet karttan oluşur. Her kartın üzerinde seçkisiz olarak sıralanmış 4’er maddeden oluşan 6 satır bulunmaktadır. Bu kartlar testin “uyarıcı” maddeleridir. Denek her bir bölümdeki görevi bitirince tamamlama süresi, hata ve düzeltme sayısı
kaydedilir. Stroop testi TBAG formunun ölçtüğü en geçerli özelliğin bozucu etki (2. karttaki renklerin söylendiği 5. bölüm) olduğu bulunmuştur. Testin ayrıca dikkati yansıtan okuma hızını (1. kart tamamlama süresi) ve renk söylemeyi de (3. ve 4. kart tamamlama süresi) değerlendirdiği bildirilmektedir. STP1SÜRE, STP2SÜRE okumaya odaklanarak, STP3SÜRE, STP4SÜRE ve STP5SÜRE renk odaklı olarak ve STP5SÜRE, STP5HATA ve STP5DÜSA bozcu etkiye odaklanmakta olup testlerin tamamı karmaşık dikkati ölçmektedir. Türk toplumu için Stroop Testi TBAG formunun standardizasyon çalışmaları yapılmıştır (159).
Sayı Dizisi Öğrenme Testi’nde (SDÖT/Serial Digit Learning Test):
Öğrenme ve belleği ölçen bir testtir.1’den 9’a kadar olan rakamların karışık biçimde sıralandığı 8 ve 9 rakamlık diziden oluşan iki ayrı dizi bulunmaktadır. Deneğin yaşına ve eğitim düzeyine göre bu dizilerden birisi seçilir, deneğe sırasıyla okunur ve denekten diziyi doğru sırayla hatırlayıp söylemesi istenir. Bu işlem toplam 12 kez tekrarlanır. Denek doğru diziyi iki kez art arda hatırladığında teste son verilir. Değerlendirmede, tam öğrenmenin sağlandığı deneme sayısı ve toplam puan dikkate alınmıştır. Zangwill tarafından 1943’de geliştirilmiş (160) ve Türk toplumunda geçerlik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır (161).
Değişkenlerin Ölçümü ve Hesaplanması
Total Antioksidan Seviye (TAS) Ölçümü
Total antioksidan kapasite Erel yöntemi ile ölçüldü. Bu ölçüm yönteminde 2,2´-azino-bis-(3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) radikali (ABTS radikali) kullanılmaktadır. ABTS radikali, antioksidan konsantrasyonuna ve antioksidan kapasiteye göre mavi ve yeşil rengini kaybetmektedir. Bu renk değişikliği, absorbans değeri 660 nm’de ölçülerek değerlendirme yapılmaktadır. Bu ölçüm yönteminin prensibi hidrojen peroksit varlığında ABTS molekülünün ABTS + molekülüne okside olmasına dayanmaktadır. 30 mmol/L asetat tamponu ve pH: 3,6’da koyu yeşil
renkte olan radikalin, asetat tamponu 0,4 mol/L, pH: 5,8 olduğunda rengi açılmaktadır. Renk değişimi ile örnek içindeki antioksidan miktarı arasında ters ilişki bulunmaktadır. Reaksiyon hızı standart yöntem olan Trolox ile kalibre edilmektedir. Birimi Trolox equivalent/L.
Reaktiflerin Hazırlanması: Reaktif 1
32.8 gr CH3COONa’nın 1000 ml distile su içinde eritilmesi ile 0.4 mol/L asetat tampon solüsyonu (pH: 5.8 olacak şekilde) oluşturuldu. 22.8 ml asetik asit, 1000 ml su ile seyreltilerek, 0.4 mol/L konsantrasyona getirildi. 940 ml sodyum asetat solüsyonu ile 60 ml asetik asit solüsyonu karıştırıldı.
Reaktif 2
2.46 gr CH3COONa, 1000 ml distile suda eritilerek 30 mmol/L asetat tampon solüsyonu (pH:3.6) hazırlandı. 1.705 ml Asetik asit 1000 ml distile su ile seyreltilerek, 30 mmol/L konsantrasyonda karışım elde edildi. 75 ml sodyum asetat solüsyonu, 925 ml asetik asit solüsyonu ile karıştırıldı. pH:3,6 olacak şekilde ayarlandı. Sonra 278 μl H2O2 solüsyonu, 1000 ml tampon solüsyonu ile seyreltilerek 2 mmol/L konsantrasyona getirildi. Daha sonra 0.549 gr ABTS radikali, 100 ml hazırlanan solüsyonda eritilerek 10 mmol/L konsantrasyona getirildi. Bir saat oda ısısında bekletildi ve karakteristik ABTS renginin oluşması sağlandı. Spektrofotometrik ayarlardan sonra Aeroset otomatik analizatöre (Abott Aeroset® C8000™ cihazına) uygulandı.
Total Oksidan Seviye (TOS)’nin Ölçümü
Erel tarafından geliştirilen tam otomatik kolorimetrik bir yöntemle ölçüm yapıldı.
Reaktiflerin Hazırlanması Reaktif 1
140 mM’lık NaCI çözeltisi içerisine 25 mM H2SO4 çözülerek ana solüsyon hazırlanır. Ana solüsyonda önce %10 oranında gliserol çözülüp daha sonra total volümde 250 µM Xlenol orange çözülerek hazırlanır.
Reaktif 2
Ana solüsyon içeriside önce 10 mM o-Dianisidine dihidrocloride çözülüp sonra 5 mM amonyom ferröz sülfat çözülerek reaktif hazırlandı. Örnekte bulunan oksidanlar ferröz iyon-o-dianisidine kompleksini ferrik iyona oksitlerler. Ortamda bulunan gliserol bu reaksiyonu hızlandırarak yaklaşık üç katına çıkarmaktadır. Ferrik iyonlar asidik ortamda xylenol orange ile renkli bir kompleks oluştururlar. Örnekte bulunan oksidanların miktarıyla ilişkili olan rengin şiddeti spektrofotometrik olarak ölçülmektedir. Birim μmol H2O2 Eqv./L ‘ dir.
Oksidatif Stres İndeksi (OSİ)’nin Hesaplanması
Oksidatif Stres İndeksi (OSİ) oksidatif dengeyi göstermektedir. OSİ hesaplamalarında uygulanan formül aşağıda belirtildiği gibi uygulanmaktadır, önce TAS değeri mmol Trolox equivalent/L’den - µmol Trolox equivalent/Litreye çevirilir.
İstatistiksel Değerlendirme
Çalışmamızda elde edilen katagorik veriler frekans ve yüzde değerleri olarak, nicel veriler ise aritmetik ortalama ± standart sapma (SD) olarak belirtilmiştir. Verilerin analizinde SPSS 16 (Chicago IL USA) kullanılmıştır. Kategorik verilerin analizinde ki-kare testi kullanılmıştır. Nicel verilerin analizinde ikili gruplarda Student-t testi, çoklu grupların analizinde parametrik varsayılar yerine getirilmediğinden Kruskal Wallis varyans analizi uygulanmıştır. İki nicel değişken arasındaki ilişkinin önemini ve yönünü ortaya koymak amacıyla, Pearson korelasyon analizi testi kullanılmıştır. Hasta ve kontrol grupları arasında kongnitif fonksiyonları açısından risk faktörlerinin belirlenmesi amacıyla lojistik regresyon analizi kullanıldı. Lojistik regresyon modeline hasta ve kontrol gruplarının kongnitif fonksiyon değerleriyle yapılan ikili karşılaştırmalar sonucunda p<0.1 düzeyinde anlamlı bulunan veriler sokuldu. Tüm analizlerde p<0.05 olması durumunda veriler arasındaki farklılığın anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır.