Genişleme

anlamı ve yasal yöntemini belirlem ektedir. Bu maddeye göre;"Bütün Avrupa devletleri

Birliğin üyesi olmayı talep edebilir. Talebini, Komisyon'a danıştıktan sonra ve kendisini oluşturan üyelerin mutlak çoğunluğunun oylarıyla ifade edecek olan Avrupa Parlamentosu'nun uygun görüşünü aldıktan sonra oybirliği ile karar verecek olan Konsey' e iletir. Kabul koşulları ve bu kabulün Birliğin dayandığı Antlaşmalar ile ilgili

62 Avrupa Birliği Komisyonu Kıbrıs Temsilciliği, Avrupa Birliği'nin Kurumları (AB Komisyonu Kıbrıs Temsilciliği Yayınları, 1995), s.5.

63 Strengthening Democracy in the EC, Pub.of Com. (Luxemburg, January 1993), s.8.

64 Bozkurt, a.g.e., s.l01-102.

olarak beraberinde getirdiği uyarlamalar, üye devletler ile talep sahibi devlet arasında

bir Antlaşma'nın konusunu teşkil edecektir. Söz konusu Antlaşma, bütün akit tarafların

kendi anayasa kurallarına uygun olarak teyit işlemine sunulacaktır."

Maastricht Antiaşması'na göre AB'ne tam üyelik başvurusunda bulunabilmek için ilk şart Avrupalı devlet olmaktır. Avrupalı devlet olmak tam üye şartı değil, tam üyelik için başvuruda bulunabilmek için aranan en önemli niteliktir. Antlaşma, bir devletin Avrupalı olarak sınıflandırılmasında hangi kriterlerin göz önünde tutulacağı

konusunda bir açıklık getirmemiştir. Böylece Avrupalı olmak kavramı Antlaşma'da

"coğrafi bir tanımlama" ötesinde somutlaştırılamamıştır.

Karluk'a göre, bir ülkenin AB'nin tam üyesi olabilmesi için gerekli kriterler

aşağıda verilmiştir. Bu kriterler hem tam üyeliğin ön şartını, hem de muhtemel

sonuçlarını belirlemektedir.

"I nci Grup Kriterler : Demokratik Güvenlik - Parlamenter demokrasi,

-İnsan hakları ve demokrasi,

- Sosyal ve siyasal örgütlenme özgürlüğü,

ll nci Grup Kriterler: Müktesebatı Yerine Getirmek - Ekonomik olgunluk,

- Ekonomik ve Parasal Birliğe geçiş kriterlerine uyum : Enflasyon, faiz, bütçe

açığı, kamu borçları oranları ve milli paranın istikrarı ile ilgili verilerde AB

ortalamasına dayanan çeşitli kriteriere uyum, - Siyasal ve idari altyapının uyumu,

- Siyasal, idari ve ekonomik kadroların hazırlığı,

-Birliğin siyasal müktesebatını kabul etmek.

ID ncü Grup Kriterler : Birliğin Siyasal Gelişmesine Açıklık

- Birlik yetkililerinin genişlemesine açıklık,

- Kurumsal reformlara açıklık,

- Milli çıkarlar ile AB arasındaki ilişki.

IV ncü Grup Kriterler: Avrupalılık

- Coğrafi konum, - Ortak kültürel miras, -Avrupa Birliği ruhu."⁶⁵

65 Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, 1996, a.g.e., s.99.

BÖLÜM II

TÜRKİYE AVRUPA BİRLİGİ İLİŞKİLERİ VE AVRUPA BİRLİGİ'NİN GENİŞELEME SÜRECi

1. Ankara Antiaşması ve Hazırlık Dönemi

ı950'li yıllarda AET'nin oluşum sürecinde yer almayan İngiltere, AET dışında

kalan diğer Avrupa ülkeleri ile EFTA'yı kurunca, Avrupa ikiye ayrılmış oldu. Bu durumda Türkiye ve Yunanistan her iki gruba da taraf olmadıkları için açıkta kalmışlardı. Yunanistan, tercihini AET'den yana kullanarak Roma Antiaşması'nın

238nci maddesine göre, "ortak üye" olmak için 8 Haziran ı959 tarihinde Topluluğa

resmen başvurdu. Yunanistan' ın başvurusunun hemen akabinde, 3 ı Te mm uz ı 9 5 9 tarihinde Türkiye'de "ortak üyelik" için Topluluğa resmi başvurusunu yapmıştır.⁶⁶ Batı Avrupa'daki iktisadi bütünleşmenin dışında kalmak istemeyen Türkiye, Topluluk ülkelerine ihracatını artırmayı ve Topluluktan sanayileşme sürecine hız kazandıracak

ekonomik yardımları sağlamayı ummuştur. Bu beklentilerin yanısıra, çok kısa bir süre önce Topluluğa ortaklık için başvurmuş olan Yunanistan'ın elde ettiği ve edeceği avantajların gerisinde kalma kaygısı da Türkiye'yi harekete geçiren bir etken olmuştur.

Türkiye'nin bu başvurusu, Yunanistan'ın başvurusunda olduğu gibi kendini kabul ettirme mücadelesi veren Topluluk tarafından büyük bir sevinçle karşılanmıştır.⁶⁷

Türkiye ile AET arasındaki Ankara Antiaşması öncesi görüşmeleri üç döneme ayırmak mümkündür.⁶⁸ İlk dönem, 28 Eylül 1959'dan 2ı Ekim 1960'a kadar devam eden bir süreçtir. Bu süreç içerisinde Türk ^tarafının taleplerini; ortaklık ilişkisinin

mutlak suretle "gümrük birliği" temeline dayandırılması, Türkiye'nin AET organlarında

temsil edilmesi, Türkiye'nin AET'ye karşı sanayi mallarında gümrüklerini 12 ve 24

yıllık sürelerde sıfırlaması, buna karşılık AET'nin Türkiye'ye karşı gümrüklerini hemen

66 Uğur Kılınç, Türkiye Avrupa Toplulukları İlişkileri, (Ekonomik, Sosyal, Siyasi, Hukuki ve İdari Yönden 1983-1988), (Ankara: TOBB Yayınları, 1990), s.29.

67 Bozkurt, a.g.e., s.275.

68 Aynı, s.276.

kaldırması oluşturmuştur. AET'nin karşı görüşleri ise, Türkiye'nin tam üye olmadan Topluluk organlannda temsil edilerneyeceği ve gümrük birliği için öngörülen sürenin

kısaltılması yönünde olmuştur. 10-22 Nisan 1961 tarihleri arasını kapsayan ikinci dönemde, Türk tarafı gümrük birliğinde ısrar ederken, Topluluk süreli ticaret anlaşması

gibi farklı ortaklık biçimleri üzerinde durmuştur. 18 Haziran 1962 'de başlayan üçüncü dönemde ise, toplam beş görüşme yapılmış, bu arada De Gaulle'ün de vetosunun

kaldınlmasıyla iki taraf arasında anlaşma zemini oluşmuştur. Yapılan görüşmeler

sonucunda, Roma Antiaşması'nın 238nci maddesine dayanan, gümrük birliği temelinde ve üç dönemden oluşan bir anlaşma yapılması fikri her iki tarafça da benimsenmiştir.

Antlaşma, Türkiye'nin 175 milyon dolarlık bir mali yardımla da desteklenerek, gümrük

birliğine dayanan ve ileride Türkiye'nin tam üyeliğini öngören bir hedef doğrultusunda 25 Haziran 1963 tarihinde parafe edilerek, 12 Eylül 1963 'de Ankara' da imzalanını ştır.

TBMM'de görüşüldükten sonra, Ol Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu Antlaşma, Topluluğun Türkiye ile resmi ilişkilerinin başlangıç noktasını

oluşturmaktadır.⁶⁹ Ana ilke ve temel mantık bakımından Roma Antıaşması 'ndan

esinlenmiştir. Esas olarak beş belgeden oluşmaktadır. Bunlar; Esas Antlaşma (33 madde), Geçici Protokol (ll madde), Mali Protokol (9 madde), Son Senet ve İşgücü konusunda taraflar arasında fikir alışverişinde bulunulan mektuplardır. Bunların haricinde,

Antlaşmaya bir adet Niyet Bildirisi, iki adet Yorum Bildirisi ve F. Almanya Hükümeti 'nin

görüşlerini yansıtan iki adet bildiri daha eklenmiştir.

Ankara Antıaşması 'nın amacı Antlaşmanın 2nci maddesinde şu şekilde belirlenmiştir. "Türkiye ekonomisinin hızlandınlmış kalkınmasını ve Türk halkının çalıştınlma seviyesinin ve yaşama şartlannın yükseltilmesini sağlama gereğini tümü ile göz önünde bulundurarak, taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkileri aralıksız ve dengeli olarak güçlendinneyi teşvik etmektir."⁷⁰

Antlaşma, Türkiye ile Topluluk arasındaki ortaklığın temel ilkelerini belirleyen bir çerçeve Antlaşmasıdır. Aynntılar daha sonra protokol ile belirlenmiştir. Bunlarda

Antlaşmanın aynlmaz parçalarıdır. Ankara Antlaşması, Topluluk ile doğrudan imzalandığı

için, Topluluk içinde doğrudan uygulanan bir Topluluk hukuk belgesidir. Antlaşma

taraflara bir fesih hakkı tanımamış, yürüdülük süresi de öngörülmemiştir. Antlaşmanın diğer bir özelliği, tarafların eşit olarak katıldıkları bir Antlaşma olmasından dolayı

69 Vakıfbank, Gümrük Birliği'nin Türkiye Ekonomisine Muhtemel Etkileri, (İkinci basım, Ankara : 1 990), s.33.

70 Tevfik Saraçoğlu Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu Arasında Bir Ortaklık Yaratan Antlaşma, (İstanbul: İKV Yayınları, 1981), s.59.

Türkiye'nin milli egemenlik haklanndan vazgeçmesını gerektirmez. Taraflar alınan

kararlarda eşit bir şekilde temsil edilirler.⁷¹

Antlaşma, Türkiye-Topluluk ortaklığını üç döneme ayırmıştır. Hazırlık Dönemi,

Geçiş Dönemi ve Son Dönem. Hazırlık Dönemi'nde, Türkiye'nin ortaklık ilişkisinin

ileri kademelerinde üzerine düşecek yükümlülükleri üstlenebilmesi için Topluluğun yardımı ile ekonomisini güçlendirmesi hedeflenmiştir. Geçiş Dönemi'nde, karşılıklı ve dengeli yükümlülükler esasında, Türkiye ile Topluluk arasında gümrük birliğini kademelİ olarak yerleştirmeyi hedeflemiştir. Son Dönemde ise, gümrük birliği ilişkileri

çerçevesinde akit tarafların ekonomilerinin güçlendirilmesini ve tam üyelik koşullarının oluşturulması hedeflenmiştir.

Yukanda bahsedildiği gibi, Hazırlık Dönemi'nde Türkiye ekonomisinin güçlendirilmesi amaçlanmış, Topluluk açısından bakıldığında ise Ankara Antıaşması imzalanırken bir ^Hazırlık Dönemi öngörülmesinin ^diğer nedeni de, Türkiye'deki siyasal

gelişmeleri izleyebilmek için zamana gerek duyulması dır. ı Aralık ı 964 tarihinde

yürürlüğe giren ve 1 Ocak ı 973 tarihine kadar devam eden Hazırlık Dönemi boyunca Türkiye'nin Topluluğa herhangi bir ödün vermesi söz konusu olmamıştır.⁷² Bu dönemin en önemli ^özelliği, Türkiye'ye tek ^taraflı tarife kotalarının açılmasıdır. Bu tarifeler çerçevesinde, Türkiye'nin ^tarım ana ihraç maddelerini oluşturan fındık, kuru incir, kuru üzüm ve tütünde AET kota miktarlarını artırmıştır. Hazırlık Dönemi boyunca ithalat, ihracattan hızlı gelişmiş ve Türkiye'nin toplam ithalatı içerisinde AET'nin payı

yükselmiştir.⁷³ ithalatın ihracattan fazlalaşması ve Türkiye pazarında AET'nin payının

genişlemesi bu dönemde Türkiye'nin Topluluğa iyi bir Pazar oluşturduğunu

göstermektedir. Ankara Antıaşması'nın 3ncü bölüm ve ilgili maddelerinde, Hazırlık

Dönemi kapsamında işgücünün serbest dolaşımı, yerleşme hakkı ve hizmet edimi

serbestliği konularının ele alınmasına rağmen, günümüzde bile bu konularda bir gelişme sağlanamamıştır. Bu dönemde uygulanan lnci Mali Protokol çerçevesinde ı 75 milyon ECU tutarında bir kredi alınmıştır.

71 Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, 1996, s.406.

72 Esra Çayhan, Dünden Bugüne Türkiye AB İlişkileri ve Siyasi Partilerin Konuya Bakışı, (İstanbul : Boyut Yayıncılık, 1997), s.52-53.

73 Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, 1996, a.g.e., s.41 1.