GENEL SONUÇLAR VE ÖNERĠLER

Ülkemiz için teknolojik ve ekonomik alanlarda rodyum ihtiva eden atıkların değerlendirilmesi ve geri kazanımı oldukça büyük önem arz etmektedir. Rodyum gibi pahalı metallerin geri kazanımına yönelik çalıĢmalar yapılması, yeni teknolojiler geliĢtirilmesi ve hâlihazırda kullanılan tekniklerin optimizasyonu sağlanmalıdır. Yapılan bu tez çalıĢmasında piyasadan temin edilen rodyum ramatının geri kazanımı için öncelikle çözeltiye alınması ve daha sonra aktif karbonla geri kazanımı için önemli olan parametreler optimize edilmeye çalıĢılmıĢtır.

1. Rodyum ramatını oda sıcaklığında liçe alma iĢleminde HCl kullanalarak 1/25 katı/sıvı oranında % 62,19 liç verimi elde edilir. Eğer karıĢtırma süresi artırılırsa rodyumun liçe alınma verimindede artıĢ gözlenebilir.

2. Rodyumun liçe alınmasında sıcaklık önemli bir parametre olarak gözlenmiĢtir. HBr asit kullanarak oda sıcaklığında %46,13 liç verimi elde edilirken 80ºC’de % 93,16 verime ulaĢılmaktadır. Diğer asitler içinde sıcaklığın artıĢı ile birlikte liç veriminde artıĢ gözlenmiĢtir.

3. KarıĢtırma hızının etkisi incelemek için, 1/25 katı/sıvı oranında HCl asit kullanarak yapılan deneylerde karıĢtırma hızının etkili bir parametre olmadığı görüldü. 200 rpm karıĢtırma hızında % 48,92 verim elde edilirken 750 rpm’de %50,65, 600 rpm karıĢtırma hızında ise %51,95 verim elde edildi.

4. Rodyum ramatının liçe alınması iĢleminde katı/sıvı oranı artıkca liç veriminin arttığı gözlendi. HCl için oda sıcaklığında katı/sıvı oranı 1/5 iken elde edilen verim % 53,41 iken katı/sıvı oranı 1/25’ yükseltildiği zaman liç veriminin % 62,19’a yükseldiği gözlendi.

5. Liçe alınmıĢ rodyumun aktif karbonla geri kazanımında sıcaklık, aktif karbon miktarı ve süre gibi parametrelerin önemli olmadığı yapılan dene yler

sonucunda tespit edildi. Çözelti içinde +3 değerlikli Rodyumun aktif karbonla geri kazanımında 1300 mg aktif karbon kullanarak 80ºC’de 5 saatlik karıĢtırma sonucunda %5,25 gibi düĢük verim elde edildi.

6. Rodyum geri kazanımında kalay klorür ilavesinden sonra +1 değerliğe indirgendikten sonra yapılan deneylerde rodyum geri kazanımında yüksek verimlere ulaĢmanın mümkün olduğu gözlendi.

7. +1 değerliğe indirgenmiĢ rodyumun geri kazanımında aktif karbon miktarı 50 mg’ken rodyum tutma verimi %41,23 iken 1300 mg aktif karbon kullanıldığında verim %76,55 e yükselmiĢtir.

8. Kalay klorür ilave edilmiĢ rodyum çözeltisinden aktif karbon kullanarak rodyumu tutma veriminde sıcaklık önemli bir parametrededir. Oda sıcaklığında 1300 mg aktif karbon kullanarak %76,55 verim elde edilirken sıcaklığın artması ile birlikte 80ºC’de verim %99,79’a ulaĢmıĢtır.

9. Rodyum çözeltisinden aktif karbonla rodyum geri kazanımı için yapılan deneylerde oda sıcaklığında karıĢtırma süresinin önemli bir parametre olduğu gözlendi. 1300 mg aktif karbon kullanıldığı zaman karıĢtırma süresi 0,5’de %71,12 verim elde edilirken 3 saatlik karıĢtırma sonucu verim %85,02’e yükselmiĢtir. 80ºC’de yapılan deney serilerinde ise karıĢtırma süresinin % verime etkisi olmadığı gözlenmiĢtir.

10. KarıĢtırma hızı 40 rpm iken 1300 mg aktif karbon kullanıldığı zaman oda sıcaklığında verim %48,76 iken 200 rpm karıĢtırma hızında verim %76,55 e yükselmiĢtir.

Rodyum ramatlarından rodyum geri kazanımında her parametre incelenmeli ve irdelenmeli, en az maliyetle minumum zamanda maks imum verimle kombinasyonlar tespit edilmeli ve ülke ekonomisine katkı sağlanmalıdır.

Deney sonuçları irdelendğinde yüksek sıcaklıklarda rodyumu liçe almak daha mantıklıdır. Liçe alınan rodyumu +3 değerlikten +1 değerliğe indirgemek için kalayklorür ilavesi yapılması ve ondan sonra aktif karbonla tutulması gerekmektedir.

KAYNAKLAR

[1] Güven, A., 2002. Atık Rodyum Kaplama Çözeltilerinden Rodyum Geri Kazanımı, Yüksek Lisans Tezi, Ġ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.

[2] www.taxfreegold.co.uk/precious metalpricesindx.html, 2007.

[3] Emsley, J., 2001. Nature's Building Blocks, (Hardcover, First Edition), Oxford University Press, 363.

[4] Web Elements – The History of Rhodium.

http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Rh/hist.html. [5] http://periodic.lanl.gov/elements/45.html, 2007.

[6] Kitco Rhodium Price Charts. http://www.kitco.com/charts/rhodium.html. [7] www.chemistryexplained.com/elements.

[8] Remy, H., Anderson, J.S. and Kleinberg, J., 1956. Treatise On Inorganic Chemistry, Volume II, Walter deGruyter, New York.

[9] Straschril, H.K. and Cohn, J.G., 1980, Platinium Group Metals, Alloys and Compounds in ECT 2nd Edition, 861-878.

[10] Cotton, F.A. and Wilkinson, G., 1980. Advanced Inorganic Chemistry: A Comprehensive Text, John Wiley and Sons, New York.

[11] Kirk Othme r Encyclopedia of Che mical Technology. [12] Matthey, J., 1998. Uses of Platinum and Palladium, http://www.members.iinet.net.au.

[13] Rao, C.R.M. and Reddi, G.S., 2000. Platinum Group Metals (PGM); occurence, use and recent trends in their determination, Trends in

[14] McNamara, B., 2000. Rhodium,

http://www.fordhamprep.pvt.k12.ny.us/gcurran/3rdquart/rhelm.htm.

[15] Benguerel, E., Demopoulus, G.P. and Haris, G.B., 1996. Speciation and seperation of rhodium (III) from chloride solutions: a ciritical review,

Hydrametallurgy, 135-152.

[16] Hillard, H. E., 1998. Platinium Group Metals,

http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/recycle/index.html.

[17] Morissey, R.J., 1997. Rhodium Plating, Plating and Surface Finishing,August, 71.

[18] Muylde r, J. V. And Pourbaix, M., 1974. Atlas of Electrochemical Equilibria in Aqueous Solutions.

[19] Bard, A. J., Parsons, R. A. and Jordan, J., 1985. Standard Potentials in Aqueous Solutions, Marcel Dekker, Inc., New York.

[20] Gündüz, T., 1994. Koordinasyon Kimyası, Bilge Yayıncılık, Ankara.

[21] Holleman, A.F. and Wilberg, E., 1995. Lehrbuch der Anorganischen Chemie, Walter deGruyter, Berlin.

[22] Latime r, W.M. and Hildebrand, J.H., 1958. Reference Book of Inorganic Chemistry, John Wiley and Sons, New York.

[23] Kerr J. A., 2000. CRC Handbook of Chemistry and Physics 1999-2000 : A

Ready-Reference Book of Chemical and Physical Data, CRC Press, Boca Raton,

Florida, USA, 81st edition, 2000.

[24] Els, E. R., Lorenzen and Aldrich, C., 2000. The adsorbtion of precious metals and base metals on a quaternary ammonium group ion exchange resin, Mineral

Engineering, 401-414.

[25] Patrushev, V. V., 1998. Reduction of Platinum Group Metals in Phosphoric Acid Solutions by Farmalin, Hydrometallurgy, 89-101.

[26] Miu, W. S. And Fung, Y. S., 1986. Pulsed Current Electrodeposition of Rhodium, Plating and Surface Finishing,March, 58-61

[28] TaĢtekin, M., 1994. Nitrik Asit Tesislerinin Asit Tanklarında Toplanan Tozlardaki Platin, Rodyum ve Paladyumun Geri Kazanılması, Doktora Tezi,Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara

[29] Dierks, S., 1994. Rhodium material Safety Data Sheet.

[30] Julsing, H. G. And McCrindle, R. I., 2001. The use of sodium formate for the recovery of precious metals from acidic base metal effluents, Journal of Chemical

Technology and Biotechnology, 349-354

[31] Bor, F. Y., 1989. Ekstraktif Metalurji Prensipleri II, 526-527

[32] Demir DıĢı Metaller Üretim Deney Kitapcığı, 1997.Yıldız Teknik Üniversitesi.

[33] Bor, F. Y., Ġ.T.Ü üretim Laboratuarı Deney Föyleri.

[34] Petrucci, R. H. and Harwood, W. S., 1993. General Chemistry Principles and

Modern Applications, 6th Edition, MacMillan, New York

[35] Ritchie I. M. And Robertson S.G., 1997. A Capacitance Study of Silver (I)/Copper Displacement Reaction

[36] Timur S., Çetinkaya O., Ertürk E., Orhan G., 2005. Investigating Silver Cementation From NitrideSolutions by Copper in Forced Convection Systems,

ÖZGEÇMĠġ

1980 yılında Kdz.Ereğli’de doğan Taner TÜYLÜOĞLU, Kdz.Ereğli Anadolu Lisesi’nden 1998 yılında mezun olduktan sonra aynı yıl Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Kimya – Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği’nde Lisans öğretimine, 2005 senesinde Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Anabilim Dalı Üretim Metalurjisi ve Teknolojileri Mühendisliği Programı’nda Yüksek Lisans öğretimine baĢlamıĢtır.