Gemi Adamlarının Yurda İadesinin Şartları

Gemi adamının yurda iade hakkı, DİK. uyarınca yalnızca gemi adamının hizmet sözleşmesinin haklı nedenle feshi ve kendiliğinden sona ermesi (infisah)

hallerinde mevcuttur; bunun dışındaki fesih bildirimi ile hizmet sözleşmesinin feshedilmesi durumunda gemi adamı işverenden yurda iade edilmeyi talep edemeyecektir (Songü, 2004: 858). Fesih dışındaki gemi adamlarının hizmet sözleşmesinin sona ermesi halleri incelendiğinde bu sona erme hallerinden ilkinin ölüm olduğu görülmektedir. Gemi adamının ölümü halinde hizmet sözleşmesi kural olarak son bulur (Öktem, 2001: 117).

Armatör, ölümün gemide meydana geldiği durumlarla, armatör hesabına sağlık ve bakım hizmetlerinden yararlanma hakkına sahip olan kişinin kazada öldüğü durumlarda defin masraflarını karşılamakla sorumludur. Ulusal yasalar veya yönetmelikler, sosyal sigorta veya çalışanlara tazminat ödenmesi ile ilgili yasa veya yönetmeliklere göre ölen kişiye cenaze yardımı ödeniyorsa armatör tarafından karşılanan defin masraflarının bir sigorta kurumu tarafından kendisine geri ödenmesini

öngörebilir144 (Sinerji Mevzuat, İçtihat ve İcra Programları 5.6.2

Sürümü).

Bu konu ile ilgili Deniz İş Kanununda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak Türk Ticaret Kanununun 1014. maddesinde kaptanların ölümüne ilişkin özel bir düzenleme mevcuttur.

Türkiye’nin de taraf olduğu Gemiadamlarının ülkelerine geri gönderilmesine ilişkin 166 sayılı sözleşmenin145 2. maddesinde gemi adamlarının yurda iadesine hak kazandığı belirli durumlar sayılmıştır. Bunlar :

1. Gemiadamı aşağıda belirtilen durumlarda ülkesine gönderilme hakkına sahiptir;

(a)süreli ücretli iş veya belirlenmiş bir sefer yurtdışında sona ermiş ise, (b)sözleşme hükümleri veya gemi adamının yaptığı iş akdine göre verilen bildirimin süresinin dolması üzerine,

(c) tıbbi olarak seyahat etmesi mümkün ise, ülkesine geri gönderilmesini gerektiren bir hastalık, sakatlık veya tıbbi tedavi durumunda seyahat etmesini engelleyecek bir durum olmadığı tespit edildiği zaman, hastalık, yaralanma veya diğer sağlık nedenleri yüzünden,

(d) geminin batması halinde,

144 _{ILO 55 Sayılı Sözleşme - Gemiadamlarının Hastalanması Yaralanması Ya Da Ölümü Halinde} Armatörün Sorumluluğuna İlişkin Sözleşme m. 7

145 _{Türkiye’nin taraf olduğu 15.12.2003 Resmi Gazete tarihli 25317 Resmi Gazete nolu 166 sayılı} ILO sözleşmesi, 1926 tarihli ve 23 sayılı aynı adı taşıyan sözleşmeyi revize etmiştir (Songü, 2004: 858).

(e) iflas, geminin satışı, kütük değişikliği ya da benzer nedenlerle gemi sahibinin, işveren olarak yasalardan veya akitten kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirebilmesinin mümkün olmadığı hallerde, (f) ulusal mevzuat veya toplu sözleşmelerde belirlendiği şekliyle gemi adamı geminin yollandığı savaş bölgesine gitmeye rıza göstermiyorsa, (g) bir hakem kararı veya toplu sözleşme hükmüne uygun olarak ya da benzer başka bir sebeple çalışmaya ara verilmesi veya çalışmanın sona erdirilmesi halidir.

2. Gemiadamının ülkesine gönderilme hakkını kazanması için gemide çalışması icap eden azami süreyi ki bu süre 12 aydan kısa bir süre olur, ulusal yasa veya yönetmelikler veya toplu sözleşme belirler. Söz konusu azami süre belirlenirken gemiadamının çalışma ortamını etkileyen koşullar dikkate alınır. Her Üye mümkün olan her halde teknolojik değişim ve gelişmeler ışığında bu süreyi azaltmayı gözetir ve Deniz Taşımacılığı Ortak Komisyonu'nun konuyla ilgili tavsiye kararlarından herhangi birinin yönlendirmesine açık olabilir (www.bahum.gov.tr/).

Sözleşme hükmü gereğince gemi adamının yurda iadesinin şartları gemi adamı lehine genişletilmiş bulunulmaktadır.

6379 sayılı Deniz İş Kanununun 17 maddesi Deniz İş Kanununun yukarıda açıklanan sınırlamasına benzer bir sınırlama ihtiva etmemekle birlikte; madde hükmünde “İş akdi yabancı bir memlekette feshedilirse veya sona ererse işveren veya işveren vekili veya kaptan gemi adamını memleketine iade etmeye mecburdur” ibaresi yer almaktadır. Öğretideki bir görüşe göre 854 sayılı Deniz İş Kanununun getirmiş olduğu bu sınırlama eleştirilmiştir ve Deniz İş Kanununun 16. maddesinde yer alan fesih bildirimi ile sözleşmenin feshi durumu için de gemi adamına yurda iade hakkı tanınması gereği düşüncesi savunulmuştur (Okay, 1969: 362). Bu görüş uyarınca yurtdışında bulunan gemi adamının hizmet sözleşmesinin işveren tarafından feshedildiği her durumda gemi adamının yurda iade edilmesi gerekmektedir ki; bu şekilde hem işveren karşısında ekonomik olarak daha güçsüz durumda olan gemi adamları fesih sonuçları bakımından korunmuş olacak hem de işveren gemi adamının hizmet sözleşmesini feshederken yurda iade masraflarını da ödeyeceği için bildirimli fesih kararını daha fazla düşünerek verecektir (Songü, 2004: 859). Ancak Dik ‘teki bu sınırlama 166 sayılı ILO sözleşmesiyle bertaraf edilmiş durumdadır. Hizmet sözleşmesinin işveren veya işveren vekili tarafından Deniz İş Kanununun 14. maddesinin 1. bendinde sayılan nedenlerden biri ile bildirimsiz feshedilmesi

durumunda; işverenin veya işveren vekilinin gemi adamını yurt içinde iade zorunluluğu bulunmamakla birlikte; yurt içinde gemi adamının bağlama limanına iadesi zorunluluğu Deniz İş Kanununun 14. maddesinin 2., 3. ve 4. bendindeki durumlar için söz konusudur (Songü, 2004: 859).

Yabancı gemi adamlarının sözleşmelerinin ne şekilde feshedildiğinin bir önemi olmadığı gibi; yabancı gemi adamı bir Türk gemisinde çalıştırılmak üzere ülkesinden getirilmiş olabilir ya da Türk gemisi zorunda kaldığı için gemi adamını işe almış olabilir (Songü, 2004: 859). Bu gibi durumlarda gemi adamının yurda iadesi mutlak bir zorunluluktur (Özbek, 1984: 81).

Sözleşmenin kimin tarafından feshedildiğinin gemi adamının yurda iadesi konusunda bir önemi yoktur (Songü, 2004: 859). Her iki tarafta Deniz İş Kanununun 14. maddesi uyarınca sözleşmeyi fesih ederse gemi adamının yurda iade zorunluluğu doğar; ancak burada üzerinde durulması gereken nokta masraflardır ki bu açıdan fesheden taraf önemlidir (Songü, 2004: 859).

Ancak gemi adamı yurda iadesini bazı şartlarla talep edebilecektir. Bu şartlar Deniz İş Kanununun “iade hakkından yoksunluk” başlığını taşıyan 25. maddesinde düzenlenmiştir. 25. maddenin birinci fıkrasına göre; ”yabancı bir memlekette işine son verilen veya hizmet akdi yabancı bir memlekette sona eren gemi adamı o memlekette denizcilik işleriyle ilgili olsun veya olmasın, başka bir işverenle hizmet akdi yaparsa eski işveren veya işveren vekilinin gemiadamını yurda iade zorunluluğu kalkar” (DİK. m. 25).

Gemi adamının yurda iade edilmesi için gereken ikinci şart 25. maddenin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Bu konuyla ilgili açıklama bir alt başlık olan yurda iadenin talep edilebileceği süre başlığı altında incelenecektir.

Alman hukuku açısından gemi adamının yurda iade hakkı aşağıdaki durumlarda söz konusudur:

1) 49. maddede belirtilen (hastalık durumunda) ve 64, 65, 66, 67. maddelerde belirtilen durumlar (gemi adamına karşı gerçekleştirilen olağandışı fesih, gemi adamına başka sebeplerden dolayı gerçekleştirilen olağandışı fesih, gemi kaybından dolayı gerçekleşen olağan dışı fesih, gemi adamı tarafından gerçekleştirilen olağandışı fesih)

2)Belirsiz bir süre için yapılan hizmet sözleşmesi donatan tarafından olağan bir fesih ile sona erdirilirse

3)Belirsiz bir süre için yapılan hizmet sözleşmesi 63. maddenin 3 nolu paragrafının 1. nolu cümlesi (Eğer başka bir anlaşmaya varılmadıysa, iş ilişkisi fesih süresinin bitiminden sonra geminin Alman Anayasasının geçerlilik alanında bulunan bir limana gelişine kadar veya yükleme veya boşaltma için Almanya’ya sınırı olan bir devletin limanına yanaşana kadar en fazla üç aylık bir süre için devam eder; Alman Anayasasının geçerlilik alanında bulunan bir liman olarak Kuzey-Doğu-Deniz- Kanalının savakları da geçerlidir) uyarınca gemi adamı tarafından gerçekleştirilen olağan bir fesih ile sona ererse ve fesih süresinin bitiminden sonra en az bir ay boyunca devam ederse

4)Belirsiz bir süre için yapılan iş sözleşmesi Alman anayasasının geçerlilik alanı dışında sona ererse

5) Donatan yasal veya çalışma sözleşmesinden doğan yükümlülüklerini iflas, geminin satışı, gemi sicilinin değişmesinden veya benzer bir nedenden dolayı yerine getiremiyorsa

6) İş ilişkisi hakem kararı, toplu sözleşme veya benzer bir nedenden dolayı sona ererse gemi adamı 73146. madde uyarınca yurda iadesini isteyebilir (SeemG. m. 72/1) Yurda iade hakkı uygun konaklama ve yemek-içmek ve eşyaların taşınmasını kapsar (SeemG. m. 72/2). Kaptan sözleşmenin her iki tarafı açısından önemli nedenin varlığı halinde sözleşmesinin olağandışı feshedilmesi durumunda yurda iadesini 72, 73 ve 74147 madde uyarınca isteyebilir (SeemG. m. 78/4).

146 _{Bkz. sayfa 144}