2.3. Türkiye-Rusya Federasyonu İlişkileri
2.3.1. Geliştirilen İlişkiler
Soğuk savaşın sonlarına doğru SSCB ile geliştirilmeye çalışılan ilişkiler RF ile olan ilişkilerin temelini oluşturmaktadır. Daha önceden ekonomik temeller üzerinden kurulmaya çalışılan ilişkiler 1990’lar boyunca da arttırılmaya çalışılmıştır.225 Hem Türkiye hem de RF tarafından birçok ziyaret gerçekleştirilmiştir. Görüşme trafiği 1990’lar boyunca iki taraf açısından oldukça yoğundur.
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Mayıs 1992 tarihinde RF’ye ziyaret gerçekleştirmiştir. Gerçekleşen ziyaret sırasında “Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Arasındaki İlişkilerin Esasları Hakkında Antlaşma” imzalanmıştır. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in imzalamış olduğu bu anlaşma içerik açısından Özal döneminde imzalanan antlaşma ile aynıdır. Özal döneminde yapılan anlaşmayla
223 Baskın Oran, “Türk Dış Politikası: Temel İlkeleri ve Soğuk Savaş Ertesindeki Durumu Üzerine Notlar”, http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/2690/3486.pdf?show (08.02.2019) 224 Remzi Bulut, “SSCB’nin Dağılması ve Rusya Federasyonu’nda Serbest Piyasaya Geçiş”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2014, s. 9.
225 İlyas Topsakal, “Tarihi Süreçte Rusya-Türkiye İlişkileri”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 2016, s. 48-49.
82
SSCB’den alınan doğalgaz alımı 1990’lar boyunca devam etmiştir. Ağustos 1997 tarihinde Karadeniz’in altından doğalgaz boru hattı ile gerçekleştirilen doğalgaz alımının arttırılması hedeflenmiştir. Aralık 1997 tarihinde imzalanan anlaşma ile de doğalgaz alımı arttırılmıştır.226
1997 tarihinde gerçekleştirilen ekonomik adımlar turizm sektöründe de etkisini göstermiştir. Türkiye Rus turistlerin 1997 tarihinde en çok tercih ettiği ülke olmuştur. Türkiye ve RF arasında ekonomik işbirliği giderek artmaya devam etmiştir.
Türkiye’nin uzun soluklu Avrupa macerasının istediği gibi gitmemesi Türkiye’yi farklı arayışlara itmiştir. Bu bakımdan ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi adına ortaya çıkan Karadeniz Ekonomik İşbirliği(KEİ) büyük öneme sahiptir. KEİ için 1991 tarihinde sırasıyla Bükreş, Sofya ve Moskova’da hazırlık toplantıları yapılmıştır. SSCB’nin dağılmasının ardından Rusya Federasyonu, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Ukrayna KEİ’nin kurulmasına sıcak bakmaktadır. 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul Deklarasyonu imzalanmış ve KEİ kurulmuştur. Türkiye, Rusya Federasyonu, Yunanistan, Azerbaycan, Ermenistan, Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Ukrayna, Gürcistan KEİ’nin kurucu ülkeleridir. İsrail, Slovakya, Avusturya, İtalya, Mısır, Polonya, Tunus ise gözlemci statüsünde yer almıştır. KEİ kuruluş aşamasında Yeltsin, İstanbul ziyareti gerçekleştirmiştir. Bu ziyaretin ardından Ekim 1992 tarihinde Süleyman Demirel Moskova’yı ziyaret etmiştir.227
Aralık 1997 tarihinde RF başbakan düzeyinde ilk Türkiye ziyaretini gerçekleştirmiştir. RF Başbakanı Çernomırdin’in ziyareti ekonomik ilişkilerin geleceği hakkında oldukça büyük öneme sahiptir. Bu ziyaret esnasında ekonomik ilişkilerin geleceğini şekillendirmek adına 7 anlaşma imzalanmıştır.228
RF’nin 1998 tarihinde ekonomik bunalım içerisine girmesi ikili ilişkilerinde etkilemiştir. 1998-2000 yılları arasında 5 defa başbakan değiştirilmiştir. Yeltsin’in görevden alınması dahi gündeme gelmiştir. SSCB’den kalan zengin mirasın yardımıyla
226 Tellal, Rusya’yla…, s. 546-547.
227 İlhan Uzgel, “Balkanlar İle İlişkiler”, Baskın Oran(ed.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 2 1980-2001), 2001, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 519.
83
beraber RF ekonomik krizi olabildiğince en az hasar ile atlatmayı başarmıştır229.Yaşanan problemlerin ortadan kaldırılması adına iki taraf da yoğun çabalar sarf etmiştir. Türk sermayesi bunalım sürecinde RF’yi terk etmemiş ve sürecin iyileşmesi için iyi niyet göstermiştir.230
Mayıs 1998 tarihinde Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı RF’ye ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaret sırasında TSK’nin modernizasyonu üzerinde görüşülmüştür. Askeri işbirliği anlaşması imzalanması konusunda fikir birliğine varılmıştır.231
Mayıs 1999 tarihinde Türkiye’de DSP-MHP-ANAP koalisyonu başa gelmiştir. 31 Aralık 1999 tarihinde Yeltsin istifa etmiş ve Mart 2000 tarihinde Putin devlet başkanı olmuştur. Bu dönemde Dışişleri Bakanı İsmail Cem’in komşularla sorunsuz dış politika anlayışı RF’nin yeni Başkanı Putin’nin dış politika anlayışı ile örtüşmektedir.
Genelkurmay Başkanı’nın gezisinden bir yıl sonra Kasım 1999 tarihinde Başbakan Bülent Ecevit RF’ye ziyarette bulunmuştur.232 Bülent Ecevit’in ziyareti sırasında 5 belge imzalanmıştır. İlişkilerin geliştirilmesi ve Türkiye’nin Mavi Akım projesindeki kararlılığını göstermesi açısından bu ziyaret oldukça önemlidir. Putin öncesi dönemde RF ve Türkiye arasında en büyük problemlerden birisi olan Çeçen-Kürt problemi yerini daha ılımlı bir sahneye bırakmıştır. Terör ve terörle mücadelenin her iki ülkenin de kendi sınırları içinde değerlendirmeleri konusunda anlaşılmıştır.233
Kasım 2001 tarihinde “Avrasya’da İşbirliği Eylem Planı: İkili İşbirliğinden Çok Boyutlu Ortaklığa” adlı belge imzalanmıştır. Bu belge imzalanmadan önce RF Büyükelçisi Lebedev’in açıklamaları belgenin amacını özetlemektedir. Lebedev yaptığı açıklamada “Çok derin bir siyasi anlamı olan bir belge bu… Türkiye ile birçok ikili
anlaşmamız var ama Avrasya ilk defa söz konusu olmaktadır… Bunun anlamı, rekabetten işbirliğine geçmektir… Bu belgede “stratejik ortaklık” ibaresini
229 Bulut, a.g.m., s. 15.
230 Tellal, Rusya’yla…, s. 548.
231 Efe Çulha, “Türk-Rus İlişkilerinin Kronolojisi (1991-2017)”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 3 , Sayı 2, 2016, s. 288.
232Çulha, a.g.m., s. 288. 233Tellal, Rusya’yla, 548-550.
84 kullanmıyoruz, çünkü bu tür ortaklığın sağlanması için[tarafların] … NATO gibi bir kuruluş bünyesinde beraber hareket etmeleri gerekir. İleri ortaklık, her iki ülke için geçmişteki rekabetten vazgeçmeleri açısından çok önemlidir.” İfadeleri ile belgenin
önemine vurgu yapmıştır. Bu belge siyasi, ekonomik ve terörle mücadele başlıkları altında şekillenmiştir. RF Genelkurmay Başkanı Anatoli Kıvaşnin’in Ocak 2002 Türkiye ziyareti sırasında imzalanan “ Askeri Alanda İşbirliği Çerçeve ve Askeri Personel Eğitim İşbirliği Anlaşması” ile askeri alanda da ilişkiler geliştirilmiştir.234