Gelişim Kuramlarında Duyu Gelişimi

Gelişim kuramları arasında yer alan ve doğumdan itibaren değerlendirme yapan Psikoseksüel Gelişim Kuramı, Psikososyal Gelişim Kuramı, Bilişsel Gelişim Kuramı ve Bağlanma Kuramı içerisindeki bebeklerin duyu gelişimlerine yönelik görüşlere aşağıda değinilmiştir.

Psiko-Seksüel Gelişim Kuramı

Freud’a göre bireyler kişiliklerini belirli dönemlerden geçerek oluştururlar. Psikoseksüel gelişim aşamaları olarak adlandırılan bu dönemlerden ilki bebeklik döneminin ilk yılları olan doğumdan 18 aya kadar olan oral döneme denk gelmektedir (Arı, 2018). Bu dönemde bebek için en duyarlı bölge dil, dudak ve ağız bölgesi olmaktadır. Bebekler emmek, yemek, ısırmak gibi eylemlerden haz almaktadırlar. Bu eylemlerle birlikte, gelişimin normal ilerlemesi için bebek gerekli seviyede oral uyarılmalara gereksinim duyar (Gündoğdu 2016; Shultz ve Shultz, 2005). Bu evrede bebeğin gelişimine katkı sağlamak için bebeğin haz bölgesi olan ağız bölgesiyle ilgili oyunlar oynanabilir. Emme refleksi ile nesneleri ağzına götüren bebeğe sert, yumuşak,

kuru, ıslak, kaygan ve pütürlü gibi çeşitli özellikteki emzikler, dolgu oyuncaklar, dişlikler ile duyu deneyimi kazanması sağlanabilir. Yine bu dönemde bebeğe zarar vermeyecek farklı ek gıdalara başlanması, yutma becerisinin gelişmesini destekleyebilir (Taştepe ve Başbay, 2015; Kamide, Hashimoto, Miyamura ve Honda, 2015).

Anal dönem olarak adlandırılan 18-36 yaş aralığında ise, çocuklar dışkılamaktan haz alırlar ve bazen de tuvaletini tutma eğilimi gösterebilirler (Cüceloğlu, 2015). Bu nedenle, bu dönemdeki tuvalet eğitiminin baskısız ve hoşgörülü yöntemlerle kazandırılması gerekir. Tersi bir durumda aşırı kontrollü ya da gevşek verilen tuvalet eğitimi, bireyin öfkeli ve tutucu veya umursamaz ve düzensiz davranışlar edinmesine yol açabilir (Demircioğlu, 2016; Parke ve Gauvain, 2008). Kişiliğin gelişimi için önemli olan bu yıllarda, tuvalet eğitimi sırasında bebeğin duyuları ile kokuyu, ıslaklığı, rahatlama gibi hisleri deneyimlemesi bu süreçte yol gösterici olabilmektedir (Taştepe ve Başbay, 2015).

Psikososyal Gelişim Kuramı

Erikson’un psikososyal gelişim kuramı, sekiz aşamadan oluşmaktadır. Toplum ve kültürden etkilenen bu sekiz dönem, kendi içinde bir olumlu ve olumsuz duyguyu barındırmaktadır (Özözen Danacı, 2018). Bebeklik dönemine denk gelen temel güvene karşı güvensizlik döneminde oral-motor yetenekler ön plandadır ve bu yetenekleri kullanarak bebek güven duymaya çalışır. Ebeveynlerin bu aşamada bebeği ile kurduğu güvenli bağ, bebeğiyle emzirme esnasında yakın teması, bebeğe sarılma, saçını okşama gibi dokunsal eylemler ile desteklenebilir. Aynı zamanda dokunsal kitap okuma ya da çeşitli duyu etkinliklerinin gerçekleştirilmesi bebek ile olan güvenli bağı güçlendirebilir (Santrock, 2011; Taştepe ve Başbay 2015).

İkinci aşama olan özerkliğe karşı utanç ve kuşku döneminde ise bebekler bağımsız hareket etme davranışlarına yönelmektedirler. İlk zamanlar bakım vereni ile fiziksel temas olmasa bile onu görebileceği, duyabileceği ortam içinde oyunlar oynamaya, dokunmaya ve keşfetmeye çalışır. Daha sonra bebeğin bağımsız olarak hareket etme isteği artar ve bebek bu davranışlarından haz alır (San Bayhan ve Artan, 2007). Bu dönemde bebeğin dokunma, keşfetme, oyun etkinliklerini yumuşak, sert gibi farklı

dokular sunarak destekleme, tek başına yemek yeme, yürüme gibi hareketlerine fırsat vermek özerklik hissetmesini destekleyebilir (Newman ve Newman, 2017).

Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget’in bilişsel gelişim kuramında yer alan ve ilk dönem olan duyu-motor dönemde, bebekler duyuları ve eylemleri ile öğrenmelerini gerçekleştirirler. Duyular ile sağlanan deneyimler, bebeğin bilişsel etkinliklerini hızla harekete geçirir. Yaşadıkları deneyimleri içeren olayları ve düşünceleri sembolleştirmek ve hatırlamak için bebekler dil geliştirme sürecine girerler. Piaget’e göre bebekler, duyusal bilgiyi gözleri, elleri, kulakları ve diğer duyu-motor organları ile birleştirir ve dünyayı anlamaya çalışırlar. Bu nedenle bebeğin dünyayı anlaması, farklı şemalar oluşturabilmesi için kritik olan bu dönemde duyu-motor etkileşimini içeren etkinlikler son derece önemlidir (Berk 2013; Santrock, 2011; Simatwa, 2010).

Bebeklik döneminde oynanan ve bebeklerin keyif aldığı motor oyunlar ebeveyn- bebek etkileşimini arttırırken aynı zamanda bilişsel gelişime de katkı sağlar (Frost, Wortham ve Reifel, 2008). Bebeğin çeşitli döngüsel tepkileri de çoğunlukla oyun şeklindedir. Bebeğin ritmik şekilde elindeki nesneyi sandalyesine vurması, durup ebeveynine bakıp gülümseyip tekrarlaması örnek olarak verilebilir (Trawick Swith 2013). Bunların dışında bebeklerin duyularını harekete geçiren çıngıraklar, farklı dokuda dolgu materyaller, renkli bloklar, toplar duyu-motor dönemde sıklıkla kullanılabilir; ce-e, tak-çıkar, nesneyi saklama gibi oyunlar oynanabilir (Elibol, 2018).

Bağlanma Kuramı

Bowbly’nin bağlanma kuramına göre bebek ve bakım vereninin davranışları, kurulan ebeveyn-bebek ilişkisini anlamak için önemli bir faktördür. Bağlanma, bebeğin bağlanması ve ebeveynin bakımı arasındaki ilişkiyi vurgulayan içgüdüsel bir yakınlık kurma ve sürdürme eğilimi olarak tanımlanmaktadır. Bebeğe verilen bakımın kalitesi, bebeğin ebeveyninin ulaşılabilir olduğu düşüncesine ve güven geliştirmesine etki eder. Özellikle, bireyin korkmuş, hasta ya da bitkin olduğu durumlarda rahatlama ihtiyacı duyduğunda bağlanma davranışı daha çok ortaya çıkar. Bebeklik döneminde bu davranış sıklıkla gözlemlenirken, bağlanma figürünün bebek için güvenilir ve

ulaşılabilir olması, bebeği güçlü ve güvende hissettirerek bu bağı sürdürme eğilimi göstermesini sağlar (Holmes 2017; Turner, 2005).

Bebeğin ilk bağlandığı bireyleri bakım verenleri olarak düşünürsek, bebek ile annenin emzirme esnasında fiziksel temas kurması, bebeğin annesinin kokusunu alması, annesine dokunması, ağlaması, ebeveynlerine gülümsemesi, göz teması, iletişim kurması aralarındaki bağlanmayı geliştiren davranışlardır (Yılmaz, 2018). Bebeklerin ebeveynlerine gülümsemesi, göz teması kurması, dokunması, seslenmesi ya da ağlaması gibi davranışları Bee ve Boyd (2009) tarafından bağlanma davranışları olarak tanımlanmıştır. Bowlby, bu bağlanma sürecinin bebek ve annenin karşılıklı etkileşimden oluşan bir döngü olduğunu ve bebek ile ebeveyn arasındaki temasın bu noktada temel olduğunu vurgulamıştır (Bee ve Boyd, 2009; Yağmurlu ve Kodalak, 2010).