Geçici Koruma Kapsamına Alınmama ve Çıkarılma

“Türkiye, dönem dönem kitlesel akınlarla karşı karşıya kalmaktadır” (Ekşi, 2014: 163). Türkiye’ye kitlesel olarak gelen yabancıların, ülkelerini terk etmek zorunda olduk- ları hassas ve olağanüstü şartlardan dolayı, tam prosedürel bir süreç işletilemese de “ilgili yönetmeliğin 8. Maddesi her yabancının geçici korumadan yararlandırılamayacağını, yararlandırılsa bile iptal edileceği açıkça belirtilmiştir” (mevzuat.gov.tr, 2018). “Hangi kapsamda ve hangi nitelikte olursa olsun kuvvet kullanan ve şiddet olaylarına karışan Suriyelilerin her birinin geçici korumadan yararlanıp yararlandırılmayacağının özel olarak değerlendirilmesi gerekir” (Ekşi, 2014:165).

“Yönetmeliğin 8. Maddesinde, geçici koruma kapsamına girmeyecekler tek tek detaylı olarak belirlenmiştir. Bunlar, sınırlarımızı geçen yabancılardan bireysel olarak uluslararası korumadan faydalanamayan yabancılardır. Ciddi bir suçtan mahkûm olmuş, toplum için tehdit oluşturacak terör eylemlerinde bulunduğu tespit edilmiş, zalimce eylemler yaptığı tespit edilen ve insanlık suçu işlemiş olanların geçici koruma talebinden faydalanamayacağı belirtilmiştir” (Çelikel ve Gelgel, 2016: 153). Sayılan bu hususların yanında, “ 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun Dördüncü Kısım Yedinci Bölümünde yer alan suç teşkil eden nitelikteki fiilleri işleyen Türk vatandaşı veya yabancı uyruklu olanlarla ilgili hapis cezası öngörülmektedir” (mevzuat.gov.tr, 2018). Bu hapis cezasına çarptırılan kişilerde geçici korumadan yararlanamaz.

Bahsi geçen sebepler nedeniyle, geçici korumadan yararlanan yabancı uyruklu şahıslar bu korumadan yararlandırılmaz, yararlandırılmışlarsa dahi iptal edilir. Bu madde kapsamında statüsü iptal edilen veya geçici korumadan yararlandırılamayanlar eğer ülkelerine hemen dönemiyorlarsa geçici barınma merkezlerinin özel bölümlerinde veya ayrı bir merkezde barındırılır; bu madde kapsamında yapılacak değerlendirme her yabancı için ayrı ayrı yapılır.

1.6.3.3.4. Türkiye’de Geçici Koruma Kapsamındakilere Sağlanan Hizmetler GKY’nde geçici koruma sağlananalar 26- 31. Maddelerde bu kapsamdaki kişilere sağlık, eğitim, iş piyasasına erişim yani çalışma, sosyal yardımlar ve tercümanlık hizmetleri gibi hizmetler sağlanır. Bu hizmetlerin kapsamını özetleyecek olursak; “temel ve acil sağlık hizmetlerinde tedavi ilaçlarda hasta katılım payı alınmamaktadır. Kamu kurumlarının hizmetlerinden yararlanmak için kendilerine verilen kimlik belgeleriyle sözleşme dahi yapabileceklerdir. Bulaşıcı hastalıklar karşı gerekli tarama ve aşılar yapılarak her türlü önlemler ile üreme sağlığıyla ilgili olarak bilgilendirme ve destek faaliyetleri yürütülür. Sağlık hizmetlerinin bedellerinin ödenmesi için AFAD bütçesine gerekli ödenekler konur ve buradan ödemeler yapılır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nca ise görev alanlarına giren hizmetler verilir” (mevzuat.gov.tr, 2018).

Ülkemizdeki geçici koruma kapsamında olanların “eğitim hizmetlerinden yararlanmaları için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerekli tedbirler alınır. Bu tedbirler arasında okul öncesi çağdaki yaş aralığında bulunan çocuklara ve ilköğretim ile ortaöğretim çağındakilerine gruplarına göre dil, meslek, beceri konularında kursların düzenleneceği bulunmaktadır” (mevzuat.gov.tr,2018). Suriyeli mültecilerin ekonomik anlamda olumlu etkileri göçün ilk başladığı dönemde görülmüştür. Göçün sebep olduğu hızlı nüfus artışı, imalat ve perakende satış sektörüne de canlanma getirmiştir. Devletin Suriyeli mültecilere verdiği hizmetlerde kullandığı malları, yerel tedarikçilerden temin etmesi ise yerel ekonomiyi canlandırmıştır” (Kaypak ve Bimay, 2016: 96-97). Ekonomiyi canlandıran bu etkinin yasal bir zemininde “Geçici koruma kimlik belgesine sahip olanlar, belli sektörlerde, iş kollarında ve coğrafi alanlarda çalışma izni için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına müracaat edebilir. Yabancıların çalışamayacağı iş ve mesleklere ilişkin hükümler, verilen çalışma izinlerinin süreleri, geçici korumanın süresini geçemez. Yani geçici koruma Bakanlar Kurulu Kararı ile sona erdiğinde, verilen çalışma izni sona erer. Verilen çalışma izni YUKK’nun 27. Maddesine göre düzenlenen ikamet izinlerinin yerine geçmez” (mevzuat.gov.tr, 2018).

İş piyasasına erişimde; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 04/04/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na dayanılarak hazırlanan “Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair

Yönetmelik2_{” 15/01/2016 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu} yönetmelikle “geçici korunan yabancılar; Geçici koruma sağlanan yabancılar, çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışamaz veya çalıştırılamaz. Çalışma izni olmaksızın çalışan geçici koruma sağlanan yabancılar ile bunları çalıştıranlar hakkında 27/2/2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uygulanır. Geçici koruma sağlanan yabancılar, geçici koruma kayıt tarihinden altı ay sonra çalışma izni almak için Bakanlığa başvuruda bulunabilir” (mevzuat.gov.tr, 2018).

“Yabancıların Türkiye'de çalışma izni olmaksızın çalışmalarına yasalar müsaade etmezken, hükümet Suriyeliler için bu durumu göz ardı etmektedir. Şimdiye kadar gayr- ı resmi çalışan ya da Türk işverenin yanında çalışan hiç bir Suriyeliye herhangi bir yaptırım uygulanmamıştır. Bununla birlikte, hükümet Suriyeli çalışanların haklarını güvence altına alan ve onları Türk çalışanlarla eşit konuma getiren çeşitli kanunlar ve kararlarla Türk çalışanlar ile Suriyeli çalışanlar arasındaki bu uçurumu kapatmak için çalışmaktadır”. (Neccar, ty: 191).

Türkiye'de çalışma izni başvuruları bir işyeri veya işletme üzerinden yapılmaktadır. Yabancılara istedikleri herhangi bir işyerinde çalışma imkânı veren bir izin sistemi mevcut değildir. Bir yabancı, işveren olmaksızın kendi başına çalışma izni başvurusunda bulunamaz” (Tokuş, 2015:14).

Çalışma izni muafiyeti başvuruları, geçici koruma sağlanan il valiliğine yapılır. Bu başvurular, ilgili valilik tarafından Bakanlığa bildirilir. Bakanlıkça, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirilebilir. Koruma sağlanan yabancılara çalışma iznine başvuru hakkı verilmesinde, Geçici Koruma Yönetmeliğinin 24 üncü maddesi uyarınca yabancının kalmasına izin verilen iller esas alınır.

“Çalışma izinleri, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür koşullarının gerektirdiği hallerde belirli bir süre için, tarım, sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek kolu, iş kolu

2 _{Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik. Yayımlandığı Resmi}

Gazetenin Tarihi 15/1/2016 No : 29594 Bu Yönetmelik, 6458 sayılı Kanunun 91 inci maddesi ile 13/10/2014 tarihli ve 2014/6883 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Geçici Koruma Yönetmeliğinin 29 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır

veya mülki ve coğrafi alan itibariyle sınırlandırılabilir” (Çiçekli, 2014: 116). Çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınarak Bakanlıkça, geçici ko- ruma sağlanan yabancı istihdamı kotası değişen oranlarda uygulanabilir.

Çalışma iznine başvurulan işyerinde çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının yüzde onunu geçemez. Toplam çalışan sayısı ondan az olan işyerlerinde, en fazla bir geçici koruma sağlanan yabancının çalışmasına izin verilebilir (mevzuat.gov.tr, 2018). İşveren tarafından; işyerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği başvurularda istihdam kotası uygulanmayabilir.

Türkiye İş Kurumu3 _{tarafından aktif işgücü hizmetleri kapsamında düzenlenen} kurs ve programlar kapsamında bir işyerinde mesleki eğitim ve işbaşı eğitimi görecekler ile bu kişilerin eğitim süresinin sonunda aynı işyerinde çalıştırılması için Bakanlığa başvuruda bulunulabilir. Bu madde kapsamında yapılacak başvurularda, Bakanlıkça işyeri istihdam kotası farklı uygulanabilir. Geçici koruma sağlanan yabancıların çalışmalarına ilişkin bu Yönetmelikte düzenlenmeyen konularda, 4817 sayılı Kanun4 hükümleri ile “Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği5_{”hükümleri uygulanır. Geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma} izinlerine dair yönetmelik hükümlerine göre, Geçici Koruma Yönetmeliği kapsamında

3 _{Türkiye İş Kurumu,İş ve İşçi Bulma Kurumu'nu da gerek dünyada gerekse ülkemizde ki}

teknolojik alanda ve işgücü piyasasında meydana gelen gelişmeleri izleyebilecek, çağdaş iş kurumlarının üstlendiği görevleri yerine getirebilecek ve aktif işgücü programlarını uygulayabilecek bir yapıya kavuşturmak amacıyla, 4 Ekim 2000 tarih ve 617 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile İş ve İşçi Bulma Kurumu kapatılarak, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) kurulmuştur.

4 _{4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun. Yayımlandığı R.Gazete : Tarih :}

6/3/2003 Sayı : 25040 Bu Kanunun amacı, yabancıların Türkiye’deki çalışmalarını izne bağlamak ve bu yabancılara verilecek çalışma izinleri ile ilgili esasları belirlemektir.

5 _{Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği. Resmi Gazete Tarihi:}

29.08.2003 Resmi Gazete Sayısı: 25214. Bu Yönetmeliğin amacı; 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun kapsamında, Türkiye’de çalışacak yabancıların her türlü çalışma izinlerinin verilmesi, sınırlandırılması, iptali, çalışma izninden muaf tutulacak yabancılar ile bildirim yükümlülüklerinin nasıl yerine getirileceğine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.

geçici koruması sonlandırılan veya iptal edilen yabancıların almış olduğu çalışma izinleri iptal edilir” (mevzuat.gov.tr, 2018).

GKY kapsamındaki ihtiyaç sahibi olan ve geçici koruma kimlik belgesine sahip yabancılar 29/5/1986 tarihli ve 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu’nda6 _{belirtilen Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Kurulunun}7 belirleyeceği esaslara göre, “İllerde bulunan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvurarak yardımlardan faydalanabilir. Hizmetlere erişimde iletişim kurmada tercümanlık hizmeti sağlandığı gibi gümrük işlerinde de düzenleme yapılmıştır” (mevzuat.gov.tr, 2018).

GKY’nin 33-35. Maddelerine göre, “geçici koruma amacıyla gelen yabancılara sağlanan hizmetler ve tanınan hakların yanında, yükümlülükler de getirilmiştir; belli sürelerde bildirimde bulunma, ikamet yerini, doğum, ölüm, medeni durum vb bilgilerini, taşınmaz edinmişlerse bu taşınmazlarını, haksız olarak faydalandıkları yardımların bedellerini ödeme hususlarında yükümlükleri bulunmaktadır. Yabancıların kendilerinden beklenen yukarıda da özetle belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmeyenlerin sağlık ve eğitim hariç bazı haklardan tamamen veya kısmen kısıtlanır” (mevzuat.gov.tr, 2018).

6 _{Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu Yayımlandığı R.Gazete: Tarih : 14/6/1986}

Sayı : 19134. Bu Kanunun amacı; fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile gerektiğinde her ne suretle olursa olsun Türkiye'ye kabul edilmiş veya gelmiş olan kişilere yardım etmek, sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektir.

7 _{Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu Madde 3 – Bu Kanunda öngörülen}

hizmetlerin gerçekleştirilmesi için Başbakanlığa bağlı ve T.C. Merkez Bankası nezdinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kurulmuştur.

İKİNCİ BÖLÜM

AMPİRİK ÇALIŞMA

Çalışmanın ampirik bölümü için, Ardahan ilinde farklı bürokratik görevlerde çalışan 500 kişi ile içinde açık uçlu soruların olduğu anket yapılmıştır. Tezin bu bölümünde özellikle alan araştırmasının metodolojisi anlatılmıştır, ardından ampirik çalışmada elde edilen verilerin analizi değerlendirmesi yapılmıştır.