Geçerlik ve Güvenirlik Analizi Sonuçları

Pilot uygulama sonucu elde edilen verilerin analizinde SPSS 20 istatistik programından faydalanılmıştır. Öncelikle güvenirlik ve madde analizi uygulanarak madde, ölçek belirtici istatistikleri, veri yapısına uygun olarak güvenirlik katsayısı (Cronbach Alfa) ve soru silinirse oluşacak güvenirlik katsayısı (If Item Deleted Cronbach Alfa) istatistikleri hesaplanmıştır.

Cronbach Alfa katsayısı sürekli, aralıklı ya da ardışık dört ya da 5 seçenekli cevaplar içeren k maddenin yer aldığı bir ölçeğin sorgulandığı fenomeni ölçmedeki gücünü, yeterliliğini ve güvenirliğini ölçen genel güvenirlik katsayısıdır. Bu katsayı, ölçekte yer alan maddelerin türdeş bir yapıyı sorgulamak ya da açıklamak üzere bir bütün oluşturup oluşturmadıklarını, ölçeğin genel güvenirliğini sorgular (Özdamar, 2016). Cronbach alfa değeri 0 ve 1 arasında değişim gösterir. Elde edilen değere göre ölçeğin güvenirliği Tablo 2’deki gibi değerlendirilir.

Tablo 2. Cronbach Alpha Değerine Göre Ölçek Güvenirliğinin Değerlendirilmesi

α Sınırları Karar

α < 0.40 Ölçek güvenilir değildir. Ölçek yeniden düzenlenmelidir.

0.40≤ α <0.50 Ölçek, çok düşük güvenirlik düzeyine sahiptir. Ölçeğin yeniden

düzenlenmesi ya da modifiye edilmesi gerekmektedir.

0.50≤ α<0.60 Ölçek düşük güvenirlik düzeyine sahiptir. Prototip ölçek olarak

kullanılmaması, ancak iyileştirme çalışmalarının yapılması uygun olur.

0.60≤ α<0.70 Ölçek düşük güvenirlik düzeyine sahiptir. Ölçek fenomen ile ilgili

toplum taramalarında kullanılabilir.

0.70≤ α<0.90 Ölçek yüksek güvenirlik düzeyine sahiptir. Ölçek, fenomen ile ilgili

toplum taramalarında ve bilimsel yargıların oluşturulmasında güvenle kullanılabilir.

α≥0.90 Ölçek çok yüksek güvenirlik düzeyine sahiptir. Fenomen ile ilgili

yüksek geçerlik ve güvenirlikte bilimsel yargıların oluşturulmasında güvenle kullanılabilir.

Buna göre Cronbach Alfa değeri başka bir ifade ile güvenirlik düzeyinin 0,635 olduğu hesaplanmıştır. Elde edilen bu değere göre ölçek düşük güvenirlik

düzeyine sahiptir. Bu şekli ile uygulanması doğru değil şeklinde kabul edilmiştir (Ek 1. Tablo 1 ve 2)

Daha sonra Madde Silinirse Ölçeğin Güvenirlik Katsayılarındaki Değişimler (Cronbach Alpha If Item Deleted) incelenmiştir (Ek 1, Tablo 3). Buna göre 1, 2, 3, 5, 8, 13, 17, 24 ve 25 numaralı maddelerin çıkarıldığında ölçeğin güvenirliğinin artacağı belirlenmiştir. Bu nedenle bu maddeler ölçekten çıkarılmış ve işlem tekrarlanmıştır. Buna göre yukarıda ifade edilen maddeler ölçekten çıkarıldığında ölçeğin güvenirlik düzeyi 0,757’ye yükselmiştir. Elde edilen bu sonuca için ölçeğin yüksek güvenirlik düzeyine sahip olduğunu söylemek mümkündür (Ek 1. Tablo 4 ve 5).

Toplanabilirliğe ilişkin Tukey testi sonuçlarına göre maddeler birbirinden önemli düzeyde farklıdır ((F21,1)=41,525, P<0.001). Bu sonuç ölçekteki maddelerin en az iki farklı boyutu açıklayacak bir yapıda olduğunu gösterir. Nonadditivity (Toplanabilirlik) olasılığı 0,384’dür. Buna göre ölçekte maddeler toplanabilir özelliktedir (Ek 1. Tablo 6).

Ölçek değerlendirilmesinde bir diğer aşama açıklayıcı faktör analizi yardımıyla ölçek maddelerinin yeniden değerlendirmeye alınmasıdır. Bu analiz ile ölçek maddelerinin kaç faktöre ayrılacağına ilişkin ön bilgiler elde edilir. Bunun için Kaiser-Mayers-Olkin Örnek Yeterlik Ölçüsü istatistiğinin 0,50’nin üzerinde (KMO ≥ 0.50) olması gerekmektedir (Field, 2000; Özdamar, 2016). Buna göre geliştirilen ölçekte KMO testi gereklilikleri sağlanmıştır (Ek 1, Tablo 7).

Bartlett küresellik testi ile maddelere verilen cevapların birbirinden bağımsız ya da ilişkili olup olmadığı test edilmektedir. Küresellik testi önemli ise (p≤0.05) maddelerin tümünün ya da belirli bir bölümünün birbiri ile önemli korelasyon gösterdiği ve ölçekte en azından bir faktör yapısının bulunduğu anlamı çıkarılır ve ölçeğin fenomeni ölçmede spesifik bir ölçme aracı olduğu görüşüne varılır. Eğer küresellik testi önemsiz ise (p>0.05) maddelerin birbirinden bağımsız olduğu ve ölçeğin bir anket yapısında olduğuna karar verilir. Elde edilen sonuçlara göre küresellik testinin önemli olduğu belirlenmiştir (Ek 1. Tablo 7).

Son olarak elde edilen faktörlerin toplam varyansın %77,9’unu açıkladığı görülmektedir (Ek 1, Tablo 8).

Sonraki aşama hangi bileşen ya da bileşenlerin sosyo-ekonomik gelişmişlik göstergesi olarak dikkate alınacağı sorusudur. Konu hakkındaki yayın dizini incelediğinde sosyo-ekonomik gelişmişlik ölçeği geliştirildikten sonra birinci temel bileşen değeri dikkate alınarak incelenen il ya da ilçenin sosyo- ekonomik gelişmişlik seviyesinin belirlendiği tespit edilmiştir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2014; Ahiler Kalkınma Ajansı, 2013; Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı, 2013; Dinçer ve Özaslan, 2004). Başka bir ifade ile her mekânsal birim için birinci temel bileşen değeri hesaplanacaktır.

Birinci temel bileşeni elde etmeye yönelik pilot uygulama sonucu elde edilen rastgele değişken ve ağırlıklar kullanılarak geliştirilmiş olan örnek eşitlik şu şekildedir:

y

i= (0,819 * yeşil alan miktarından duyulan memnuniyet) + (0,785 * ulaşım hizmetlerinden duyulan

memnuniyet) + (0,658 * sağlık hizmetlerinden duyulan memnuniyet) + (0,648 * asayiş hizmetlerinden duyulan memnuniyet) + (0,520 * yaşanılan yerde kendini güvende hissetme durumu) + (-0,76 * hanedeki toplam araç sayısı)

(=tüm mekânsal birimler (1, …. 24) olmak üzere)

Katılımcıların sosyo-ekonomik gelişmişliklerinin belirlenmesine yönelik pilot uygulama sonucu 24 maddelik ölçek geliştirilmiştir. 1103 katılımcıya uygulanan ölçeğe veri ve yöntem bölümünde detaylı bir şekilde açıklanan geçerlik ve güvenirlik analizleri tekrar uygulanmıştır. Ölçekte yer alan 3 maddenin ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini düşürdüğünden bu maddelerin ölçekten çıkarılmasına karar verilmiştir. Bunlar eğitim seviyesi, haftalık spor yapma sıklığı ve konut büyüklüğüdür. Analiz sonucu Cronbach Alpha katsayısı 0,724 olarak hesaplanmış, ölçeğin yüksek güvenirlik düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir (Tablo 3). Buna ek olarak maddelerin toplanabilirlik özellikleri de tekrar incelenmiş ve Tukey testi sonuçlarına göre maddelerin toplanabilir özellikte olduğu belirlenmiştir.

Tablo 3. Araştırmada Geliştirilen Ölçeğe İlişkin Güvenirlik Analizi Sonuçları

Cronbach’s Alpha Cronbach’s Alpha Based on

Standardized Items

N

0,724 0,754 21

Bir sonraki aşamada açıklayıcı faktör analizinden faydalanılarak ölçek yeniden değerlendirilmeye alınmıştır. Bu şekilde maddelerin kaç faktöre ayrılacağının belirlenmesi amaçlanmıştır. KMO değeri 0.785 (KMO ≥ 0.50) olarak hesaplanmıştır. Buna göre KMO testi gereklilikleri sağlanmıştır (Tablo 4). Küresellik testi sonuçlarına göre de p>0,05 olarak hesaplanmış buna göre ölçekte en az bir faktör yapısının bulunduğu yargısına varılmıştır (Tablo 4). Son olarak açıklanan toplam varyans değerlerine göre ölçekte yer alan faktörlerin toplam varyansın %52’sini açıkladığı tespit edilmiştir.

Tablo 4. Örneklem Yeterlilik ve Küresellik Testi Sonuçları

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy ,785

Bartlett’s Test of Sphercity Approx. Chi-Square 3787,783

df 210

Sig. ,000