Eirenarkhos kamusal düzenin huzur ve barış içerisinde devam etmesinden sorumlu
kent memurudur. Bir kentte düzeni bozup eşkıyalık ve soygun gibi suçlara karışan kişilerin yakalanıp yargılanmaları için eyalet valisine gönderilmesi eirenarkhos’un görevidir. Bu işte
eirenarkhos’a diogmitai adlı görevliler yardım etmektedir.1166 Robert eirenarkhos’u kırsal alan polis şefi olarak tanımlamaktadır.1167
Kentin önde gelen zenginleri kentin ve territorium‘un güvenliğini sağlamak için bu göreve seçilmekte ya da atanmaktadırlar.1168
Modern araştırmacılar, antik kaynak ve yazıtlarda yer alan ἀρχὴν εἰρήνης, φύλαξ τῆς εἰρήνης, εἰρήνης ἄρξας, φύλακα τῆς εἰρήνης ve εἰρηνοφύλαξ ifadelerinin eirenarkhos’luk görevine delalet ettiğini düşünmektedir.1169
Eirenarkhos memurunun görev süresi bir yıllık olmasına rağmen, yazıtlar aracılıyla iki ya da üç kez bu görevi üst üste yerine getiren kişilerin varolduğu tespit edilmektedir.1170
Aelius Aristides her bir kentin boule üyeleri arasından seçkin on kişinin
eirenarkhos’luk için aday olarak belirlenip eyalet valisine sunulduğunu ve eyalet valisinin de
bu adaylar arasından birini o yılın eirenarkhos’u olarak atadığını aktarmaktadır. Aristides, Mysia (Hadrianoi) adına eirenarkhos olarak isminin Asia Eyaleti proconsul’u Ankyra’lı Iulius Severus1171 tarafından onaylandığı ve eirenarkhos (φύλακα τῆς εἰρήνης) olarak atandığının kendisine bildirildiğini belirtmektedir. Ancak kendisinin retorik alandaki kariyerini (ἐπὶ τοῖς λόγοις) ve imparator tarafından kendisine bahşedilmiş olan muafiyetle ilgili mektubu göstererek bu görevden azat edilmesini istemiştir. Sofist, retor ve filozoflara tanınan ἀτέλεια hakkından kendisinin de yararlandığını ispatlayıp yoğun uğraşlar sonucunda bütün kamusal görevlerden kurtulmayı başarabilmiştir. Bu olay üzerine proconsul, kent yöneticilerinden
eirenarkhos’luk için başka bir adayın belirlenmesini istemiştir.1172
1166 Magie 1950, 647; Macro 1980, 679. 1167
Robert 1928, 407–409.
1168 Rife 2002, 96–101; Dmitriev 2005, 206–212.
1169 SEG 6 636; SEG 30 1511; SEG 38 1320; SEG 40 1233; TAM III 77; TAM III 907; Heberdey 1929, 12; Rife 2002, 95; Dmitriev 2005, 207, dn. 95; Öztürk 2006, 94–100; Peker 2013, 68.
1170 IGR IV 461; I. Erythrai 112; SEG 6 698; Bosch 1967, 180, no. 140 1171 Iulius Severus için bkz. Mitchell–French 2012, 227-237, no. 72-79. 1172 Ael. Ar. Orat. 26. 336-346. Ayrıca bkz. Behr 1986, 330–339.
Phokaia’da ele geçen bir yazıtta filozof Lucius Vibius Eumenes onurlandırılmaktadır.1173
Yazıttan Eumenes’in εἰρήναρχος görevini üstlenmiş olduğu öğrenilmektedir. Eumenes eirenarkhos dışında βούλαρχος, γυμνασίαρχος, ἀγορανόμος ve ἐφήβαρχος gibi kentin önemli diğer memuriyetlerini de yapmıştır.1174
3.7 Eponymos Memuriyetler 3.7.1 στεφανήφορος
Sözlük anlamı “çelenk taşıyıcısı/çelenk taşıyan” olan stephanephoros, görev süresi boyunca başında tanrının kutsal çelengiyle dolaşan din görevlisidir. Görev süresi boyunca çelenkle birlikte beyaz ve erguvan renkli bir kıyafet giyerek dini törenleri yönetmektedir.
Arkhiereus’lukla eş değerde bir unvandır. Arkhiereus’lardan farklı olarak görevinin simgesi
olan çelenk ve kıyafeti her zaman giymek zorundadır.1175
Kült adına düzenlenen festivallere ve kurban törenlerine başkanlık etmek ve bunların giderlerinin karşılanması stephanephoros’un yükümlülüğü altındadır. Menderes Magnesia’sıda her yıl ilkbaharda Artemision ayında Tanrıça Artemis onuruna düzenlenen kutlamalarda bayram geçidi ve kurbanların sunulmasından Artemis rahibesi ile birlikte o yılın
stephanephoros’u sorumludur.1176 Miletos’ta stephanephoros Apollon’un kutsal tacını takma ayrıcalığına sahip olup kentin eponymos görevlisidir.1177
Eponymos görevler üstlenen kişiler, görevi üstlendikleri yıla kendi adlarını verirler.
Asia Minor’de eponymos memurluklar çeşitlilik göstermektedir.1178
Pergamon ve Ephesos’ta
eponymos memurluk prytanis’likken, Kyzikos’ta hipparkhos’luktur. Genel olarak Asia’nın
eski kentlerinde özellikle Miletos ve Smyrna’da eponymos memurluğun ortak unvanı
stephanephoros’luktur. Aphrodisias ve Startonikeia gibi sonradan kurulmuş kentler de stephanephoros’u benimsemişlerdir.1179 Pamphylia, Kilikia ve Pisidia (bir kısmında) gibi Asia Minor’un güney eyaletlerinde demiourgos’luk eponymos memurluk olarak ortaya çıkmaktadır.1180
1173 Robert 1971, 553; Tanrıver 1991, 81, no. 4; SEG 41 1044; Özlem–Aytaçlar 2006, 138, no. 114. 1174
Bkz. yk. bölüm “βούλαρχος”; “ ἀγορανόμος” bölümleri.
1175 Cooke 1781; 348–349; Buckler – Robinson 1914, 55–56; Magie 1950, 59. 1176 Üreten 2012, 284.
1177 Magie 1950, 59.
1178 Sherk 1990; Sherk 1991; Sherk 1992; Sherk 1993. 1179 Macro 1980, 678.
Yazıtlar ve edebi kaynaklar aracılığıyla sofist Herakleides, Marcus Flavius Antonius Lysimakhos, retor Tiberius Claudius Pardalas ve Tarsuslu Epikürcü filozof Lysias’ın
stephanephoros görevini üstlenmiş oldukları tespit edilmektedir. MS. 150’li yıllarda Lykia’da
doğmuş olduğu düşünülen1181
Herakleides, Smyrna’da stephanephoros’luk yapmıştır. Philostratos stephanephoros görevi için Smyrnalı vatandaşların rahibin ismiyle o yılı adlandırdıklarını aktarmaktadır.1182
Stephanephoros’luk dışında Lykia’nın arkhiereus’luğunu da yapmış olduğu Philostratos tarafından aktarılmaktadır. Ayrıca Philostratos, Lykia’nın
arkhiereus’luğunun bölge halkı ve Romalılar nezdinde son derece önemli bir görev olduğunu
belirtmektedir.1183 MS. II. yüzyıla tarihlenen ve Aphrodisias’ta ele geçen yazıtta Marcus Flavius Antonius Lysimakhos stephanephoros olarak anılmaktadır. 1184 Yazıttan
gymnasiarkhos, agonothetes ve neopoios gibi önemli diğer kent memurlukları üstlenmiş
olduğu öğrenilmektedir. Ayrıca kentin en önemli ve prestijli görevi arkhiereus’liği de yerine getirmiştir.1185
Aizonai’da ele geçen ve MS. II. yüzyıla tarihlenen yazıtta Tiberius Claudius Pardalas demos ve boule tarafından stephanephoros, agonothetes, strategos, Zeus’in hiereus’i ve Asia Eyaleti'nin Pergamon’daki tapınakların arkhiereus’i olarak onurlandırılmaktadır.1186
Pardalas kent ve eyalet düzeyinde en prestijli ve ekonomik olarak külfetli görevleri yerine getirmiştir. Epikürücü filozof Lysias, Tarsus kentinde stephanephoros görevini Herkles’in rahibi olarak yerine getirmiştir. Herakles Kilikia’nın kurucu tanrısıdır. Bu görevden 6 ay sonra patris’in yöneticiliğine yükselmiştir.1187
Herodes Attikos, Panathenik festivalde στεφανηφόρος olarak görevlendirilmiştir. Bu görevi üstlenirken yaptığı konuşmasında, yarışmacıların saf beyaz mermerli stadium’da yarışacaklarını söylemiş ve bu konuşmanın ardından dört yıl içinde, Ilissos’un diğer tarafına
1181 Janiszewski – Stebnicka – Szabat 2015, 162, no. 466.
1182 Philostr. VS 613: στεφανηφόρον ἀρχὴν παρ᾽ αὐτοῖς ἦρξεν, ἀφ᾽ ὧν τοῖς ἐνιαυτοῖς τίθενται Σμυρναῖοι τὰ ὀνόματα.
1183 Philostr. VS 613: καὶ ἀρχιερεὺς Λυκίων ἐγένετο, τὴν δὲ λειτουργησίαν οὖσαν οὐ μεγάλου ἔθνους Ῥωμαίων μεγάλων ἀξιοῦσιν.
1184
CIG 2785; MAMA VIII 501; Puech 2002, 338, no. 167; Özlem–Aytaçlar 2006, 143, no. 123, str. 1–9: Μ(ᾶρκον) Φ(λάουιον) Ἀντώνιον | Λυσίμαχον σο|φιστὴν ἀρχιερέα | γυμνασίαρχον | στεφανηφόρον | νεοποιὸν ἀγωνο|θέτην δι’ αἰῶνος | Λυσιμαχήων | ἀγώνων.
1185 Holleaux 1885, 80, no. 11; Puech 2002, 341, no. 168; Özlem–Aytaçlar 2006,143, no. 122; Μ(ᾶρκος) Φλ(άουιος) Ἀντώ ν(ιος) Λυσίμαχος σοφιστὴς | ἀρχιερεύς.
1186 PIR2 C 951; MAMA IX. 18–20; Puech 2002, 372–373, no. 192-195. 1187 Haake 2008, 145.
stadium’u yaptırmıştır. MS. 137–141 yılları arasında Panhellenia’nın arkhon’luğunu
üstlenmiştir.1188
3.7.2 πρύτανις/πρυτανάρχης
Prytanis, Eski yunan kentlerindeki en yüksek ve prestijli görevdir. Kentle ilgili önemli
işlerin yürütülmesinden ve boule’ye başkanlık etmekten sorumludur.
MS. 222–235 yılları arasına tarihlenen ve Thyateira’da ele geçen bir yazıtta retor Marcus Aurelius Athenaios prytanis olarak anılmaktadır. Aynı yazıtta Athenaios’un karısı Flavia Priscilla ve kızı Aurelia Hermonassa’nın da prytanis görevini üstlenmiş oldukları yer almaktadır.1189
Yazıtta onurlandırılan Aurelia Hermonassa’nın soyuyla birlikte yedi kere
prytanis’lik (ἑπτάκι πρύτανιν μετὰ τοῦ γένους) görevini yerine getirmiş olduğu özellikle
belirtilmektedir. Anlaşılan Athenaio’un soyu Tyateira’nın köklü ailelerinden biridir. Thyateira’da MÖ. 27–MS. 14 yılları arasında Tanrıça Roma, Augustus ve demos adına bir altar inşa edilmiştir. Altar, kentin saygın kişisi Aleksandros tarafından yaptırılmıştır1190
Tanrıça Roma’nın rahibi Thyateira’da prytanis olarak hizmete etmektedir.1191
Ayrıca Augustus Dönemi’nde Tanrıça Roma’nın rahibi kentin eponymos memurlarından biridir.1192 Roma’nın rahibinin eponymos görevini MS. II. yüzyıla kadar koruduğu ve imparatorluk kültü ile birleşmediği görülmektedir.1193
Θεὰν Ῥώμην ifadesi Thyateira sikkelerinde kullanılmaya devam etmektedir.1194
Kyzikos’ta ele geçen ve içinde prytanis listesinin yer aldığı bir yazıtta Τι. Κλ. Ῥοῦφος Σοφιστὴς φιλ(ότειμος) şeklinde bir ifade yer almaktadır.1195
Yazıttan sofist Rufus’un
1188 Camia 2008, 26–27.
1189 IGR IV, 1233; TAM V, 2, 954; Puech 2002, 150, no. 49; Özlem–Aytaçlar 2006, 180, no. 197: ἡ πατρὶς | Αὐρηλίαν Ἑρμώνασσαν, τὴν | διὰ βίου ἱέρειαν τῆς Τύχης τῆς | πόλεως καὶ ἑπτάκι πρύτανιν | μετὰ τοῦ γένους καὶ δὶς ἀρχιέ|ρειαν τῆς τε Ἀσίας καὶ τῆς πατρί|δος, θυγατέρα Αὐρ. Ἀθηναίου | ἀσιάρχου καὶ νεωκόρου καὶ πρυ|τάνεως καὶ ῥήτορος, καὶ Φλα. | Πρεισκίλλης ἀρχιε ρείας δὶς τῆς | Ἀσίας καὶ πρυτάνεως, γυναῖκα | Αὐρηλίου Δι αδόχου ἱππικοῦ | ἀσιάρχου καὶ ἀρχιερέως κατὰ | τὸν αὐτὸν καιρὸν τῆς πατρί|δος καὶ διὰ βίου βουλάρχου, τὴν | σώφρονα καὶ φίλανδρον καὶ | φιλόπατριν. 1190
IGR IV 1304; TAM V, 2 903; Roberts 1948, 71–72; Mellor 1975, 156. 1191 IGR IV 1304.
1192 IGR IV 1304; Mellor 1975, 72. 1193 Pleket 1978, 81.
1194 Mellor 1975, 72.
1195 I.Mysia–Troas 1463; Smith–Rustafaell 1902; 204–207, no. 13, str. 25; Puech 2002, 445; Özlem–Aytaçlar 2006, 230, no. 264.
Kyzikos’ta prytanis’lik yaptığı anlaşılmaktadır. Prytanis’liğin Kyzikos’ta eponymos görevlerden olduğu düşünülmektedir.1196
Philostratos, consul soyundan gelen ve Atina’daki
Panhellenik festivalin başkanlığını büyük bir farkla yerine etmiş olan Perinthos’lu bir
Rufus’tan bahsetmektedir.1197
Ameling, Perinthos ve Kyzikos’un Marmara’nın karşılıklı iki kıyısında yer alan kentler olduğunu ve bu iki kent arasında ilişkilerin var olduğunu gösteren başka verilerden hareketle,1198
Philostratos’un bahsettiği Rufus ile yazıtta prytanis olarak yer alan Rufus’un aynı kişiler olabileceğini ve sofist Rufus’un Kyzikos’ta prytanis olmasının olağan bir durum olduğunu belirtmektedir. Ayrıca yazıtta yer alan φιλότειμος ifadesi, Philostratos’un Rufus’la ilgili aktardığı Hellespontos ve Propontis Bölgesi’ndeki en zengin
kişi oldu ve hayırsever bağışlarda bulundu1199
ifadesiyle de örtüşmektedir. Ayrıca Philostratos, konuşma sanatındaki üstün başarısından dolayı Atina, Ionia ve İtalya’da oldukça büyük bir ün kazandığını ve hiçbir şekilde ne bir kentin ne de bir kişinin düşmanlığını kazanmadığını aktarmaktadır. Altmış bir yaşında evinde, Perinthos’ta ölmüştür. Philostratos’un aktardığı bilgilerden MS. 181–212 yılları arasında ölmüş olduğu iddia edilmektedir.1200
Sosandra’dan ele geçen ve MS. I.–III. yüzyıla tarihlenen yazıt, filozof Menekrates’in
prytanis görevini üstlenmiş olduğunu göstermektedir.1201 Ayrıca yazıttan logistes’lik,
gymnasiarkhos’luk, strategos’luk ve agonothetes’lik gibi oldukça masraflı ve önemli kent
görevlerini de üstlenmiş olduğu öğrenilmektedir. Tüm bu yerel görevlerin giderleri memurluğu üstlenen kişi tarafından karşılanmaktadır.1202
Menekrates’in üstlendiği görevlerden kentin zengin ve elit kişilerinden biri olduğu açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
1196 Gorman 2001, 100 –101, dn. 27.
1197 Philost. VS 598: Ροῦφον δὲ τὸν ἐκ τῆς Περίνθου σοφιστὴν μὴ ἀπὸ τῆς οὐσίας, μηδὲ εἰ πολλοὶ ὕπατοι τὸ ἐκεί νου γένος, μηδὲ εἰ τὴν τῶν Πανελληνίων Ἀθήνησιν εὐκλεῶς ἦρξεν.
1198 Ameling 1985, 29; IGR I 797. Smith–Rustafaell 1902; 204–207’de yazıtı Hadrianus Dönemi’ne tarihlenmektedir. Eğer bu kişi Perinthoslu Rufus ise bu tarihleme değişmektedir; çünkü Rufus MS. 121’den önce doğmuş olamaz ve MS. 138 yılından önce de prytanis olamaz. Bu durumda yazıt Antoninus Pius Dönemi’ne tarihlenebilir.
1199Philostr. VS 598: πλουσιώτατος δὲ τῶν κατὰ τὸν Ἑλλήσποντον καὶ Προποντίδα γενόμενος, ... πρᾳότητος ἦν χρηματιστής.
1200Philostr. VS 597–599; Ameling 1985, 27.
1201 TAM V, I, 650; IGR IV, 1359: Μενεκράτ ην | Πολυ είδ ου, μ έγαν | ỉατρ όν κ αὶ ϕιλ όσο |ϕον, ἣρω α | λογ ιστήν(?) | στρατηγόν, γ υμνα |σίαρχον, πρυτ ανιν | ἀ γωνοθέτ ην | ἡ πόλ ις ἐτείμ ησεν .
3.8 Diğer Görevler 3.8.1 νομικός
Sofist, retor ve filozoflar bir konunun en iyi nasıl savunabileceğine bilen kişiler olarak söz söyleme sanatındaki başarıları, kelimeleri ustaca kullanmaları ve karşısındaki kişileri ikna etme yeteneklerinden dolayı bir kişinin ya da kentin savunulmasında aranan kişilerdir.
Philostratos, sofist Philiskos’un felsefeyle yakından ilgilenen Iulia’nın oğlu İmparator Caracalla’yı (MS. 211-217) Roma’ya yolculuk yapmadan önce bir davada savunması gerektiğini aktarmaktadır.1203
Julia’nın matematikçiler ve filozoflar çevresine sıkı bir şekilde kendini bağlayan Philiskos, bu sayede Atina’daki retorik kürsüsünün başkanlığını imparatordan elde etmiştir. İmparator kendisine karşı bir suçlamanın yönetildiği davanın sorumluluğunu Philiskos’a vermiş; ancak Philiskos mahkemede hem yürüyüşü hem de duruşuyla imparatoru kızdırmıştır. Ne kıyafeti olay için uygundu ne de duruşmadaki savunma şekli. Sorunun düzgün, etkileyici bir şekilde savunulması yerine, başka konulara yöneldi. Tüm bu olanlar imparatoru Philiskos’a düşman etmeye yetti. İmparator Philiskos’un konu dışı ve kötü savunması karşısında daha fazla dayanamayıp mahkemenin ortasında ayağa kalkıp bağırarak Philiskos’un giysisini, saçını ve konuşma şeklini eleştirdi. Konuşma tarzını göstererek Philiskos’un hatipliğini küçümsedi. İmparator ve Philiskos arasında sert bir tartışma çıkmıştır. Bu tartışma sırasında Philiskos’un, “Atina’daki kürsüyü bana vererek kamusal hizmetlerden bana muafiyet verdiniz.” demesi üzerine imparator yüksek sesle bağırarak “Ne sana ne de öğretmenlerden başka birine muafiyet var! Asla sefil birkaç konuşmadan dolayı kentleri kamu hizmetini yerine getirmekle sorumlu kişilerden mahrum etmeyeceğim.” demiştir.1204
Philiskos mahkemede bir avukat ve hatip olarak imparatorun savunmasını iyi bir şekilde yerine getiremediği için hem Atina’daki kürsü başkanlığını hem de kendisine tanınan muafiyet hakkını kaybetmiştir.
Aphrodisias’ta ele geçen ve MS. II. yüzyıla tarihlenen bir yazıtta Claudius Aurelius Zelos sofist ve retor olarak onurlandırılmaktadır. Yazıtta arkhiereus, tamias ve neopoios gibi kent görevlerini yaptığı belirtilen Claudius Aurelius Zelos’un aynı zamanda savunmalarıyla
1203 Philostr. VS 623 –624.
1204 Philostr. VS 623.12: εἰπόντος δὲ τοῦ Φιλίσκου "σύ μοι λειτουργιῶν ἀτέλειαν δέδωκας δοὺς τὸν Ἀθήνησι θρόνον" ἀναβοήσας ὁ αὐτοκράτωρ "οὔτε σὺ" εἶπεν "ἀτελὴς οὔτε ἄλλος οὐδεὶς τῶν παιδευόντων· οὐ γὰρ ἄν ποτε διὰ μικρὰ καὶ δύστηνα λογάρια τὰς πόλεις ἀφελοίμην τῶν λειτουργησόντων."