İş Güvencesizliği Yaklaşımları

duygusu artar. Sahip olunan işin ne kadar devam edeceğinin belirsiz olması, bireyin iş ve kişisel yaşamında geleceğe ilişkin vereceği kararların belirsizleşmesine neden olacaktır. İşten çıkıp çıkmayacağı neticesiz olan birey hayatta onu neyin beklediğini ve nasıl mücadele edeceğini bilemeyecektir (Çakır, 2007:121).

2.2.2. Algılanan Tehdit

İş güvencesizliğini oluşturan unsurlardan bir diğeri işi tehdit eden düzenlemelerin uygulamaya sokulmasıdır. Mesela çalışma saatleri, terfi gibi konularda işin devamını tehlikeye atan uygulamalar çalışanlarda iş güvencesizliğine neden olacaktır (Çakır, 2007:121).

Terfi, gelir düzeyinin yükselme imkanın bulunmaması, geleneksel ücret artışlarının azalması, var olan ücret artışlarının azalması, iş bitirebilme imkanının azalması kişi de iş güvencesizliği olgusu oluşturacaktır (Temiz, 2004: 59).

2.2.3. İşsizlik Kaygısı

Birey için tek geçim kaynağı olan işini kaybetmek ekonomik anlamda yaşam standardının düşmesine neden olacaktır. Bu durum bireyi psikolojik ve sosyolojik olarak etkileyecektir. Gerek fiziksel gerek ruhsal sağlığının bozulması ve topluma olan inancını yitirmesi gibi ümitsizlik içeren yargılarda bulunmaya başlayacaktır. Bütün bu olumsuzluklar şayet çalışıyor ama işsizlik kaygısı güdüyorsa var olan işini de etkileyecektir. Özellikle özel sektörde yaşanan bu kaygı, iş görenin performansını ve verimini olumsuz etkileyecektir (Aytaç, 2004:34).

2.3. İş Güvencesizliği Yaklaşımları 2.3.1. Nesnel-Öznel İş Güvencesi

Bir örgütte çalışanların çoğu iş güvencesizliği durumu ile karşı karşıya kalmaktadır. Aynı yerde çalışan kişilere göre çalışma ortamı farklı şekilde algılanmaktadır. Nesnel iş olarak bakan biri için geçici, kayıt dışı ve kısmi zamanlı çalışması iş güvencesizliğini yansıtırken öznel iş olarak bakan biri için de işini kaybetme korkusu ile işinin devam edip etmeyeceğini bilememe korkusu iş güvencesizliğine neden olmaktadır. Aslında bu güvencesizlik türleri birbiriyle iç içedir. Kısa süreli işlerde çalışanların çoğu işleriyle ve ileriye dönük kariyer geleceğine dair endişe duydukları görülmektedir (Çakır,2009:7).

27

Bazı açıklamalar, iş güvencesizliğinin bireysel yaşantılardan ve yorumlardan bağımsız bir olgu olarak meydana geldiği varsayımına dayanmaktadır (Sverke ve diğ,2004:40). Bu yüzden bütün örgütler iş güvencesizliğinden az ya da çok olsun etkilenmektedir. Öyle ki iş süresi kısa olanın iş süresi uzun olana göre daha fazla iş güvencesizliği yaşadığı görülmüştür. Hatta işsizlik oranının yüksek olduğu bölgelerde de iş güvencesizliği kaygısının daha fazla yaşandığı söylenmektedir (Sverke ve diğ.,2006:111).

İşsizlik beklentisini ortaya çıkaran iş kaybı tehdidi, işin geçici ya da gerçekleşmesi muhtemel iflas korkusundan gelmektedir (Katharina vd.,2003:150).

Objektif iş güvencesizliği, kişinin işindeki dışsal tehditlerle ilgili iken, subjektif iş güvencesizliği, kişinin karşılaştığı tehdit unsurlarını değerlendirmesidir. Bu iki faktör birbirileriyle alakalıdır. Subjektif iş güvencesizliği, objektif iş güvencesizliği yoksa görülme ihtimali de yoktur ancak stres oluşturmaktadır. Taşerona devretme, özelleştirme gibi durumlar ortaya çıktığında, dışsal tehditler ortaya çıkarak iş güvencesizliği nesnel bir özellik kazanacaktır (Çakır,2009:7).

Subjektif iş güvencesizliği, çalışanların işlerini kaybetme korkusu olarak ifade edilirken, objektif iş güvencesizliği ise daha çok geçici, kayıt dışı ve kısmi süreli çalışmayı ifade etmektedir. Yapılan bir araştırmada iki çelik fabrikasında çalışan işçileri objektif ve subjektif iş güvencesizliği olarak karşılaştırmışlardır. Fabrikada çalışanlardan biri ekonomik sıkıntı içinde (nesnel iş güvencesizliği) iken, diğer fabrikada çalışan ekonomik zorluk yaşamamaktadır. İşçiler sıkıntı içinde olan fabrikanın kapatılacağını düşünmektedir. Her iki fabrikada çalışanların iş güvencesizliği seviyelerini karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sonucunda, kapanma tehlikesiyle karşı karşıya olan işçiler, algılanan iş güvencesizliği daha fazla iken, diğer fabrikadaki işçilerinki daha düşüktür. Böylece öznel iş güvencesizliğinin nesnel koşullardan etkilendiği belirtilmektedir (Seçer,2007:173).

Kişisel farklılıklar iş güvencesizliği olgusunun öznel boyutunu oluşturmaktadır. Şöyle ki kişi de bulunan kontrol odağının etkin kullanıp kullanmaması iş güvencesizliğini etkilemektedir. Dolayısıyla kontrol odağına sahip olmakla iş güvencesizliği ters orantılıdır (Ashford ve diğ., 1989: 815).

28

Kişi açısından işin niteliği ne kadar önemli ise iş güvencesizliği o kişide daha fazla kaygı oluşturmaktadır. Bu durumda iş güvencesizliğinin kaygısı, kişinin işe ne kadar önem verdiğine, bu durumu kaybetme ihtimali konusundaki kaygısına aynı zamanda işin bağımlılığına bağlıdır. Örneğin ekonomik bağımlılığının fazla olduğu bir kişinin iş güvencesizliğinin fazla olduğu tespit edilecektir (Çakır, 2009:8).

2.3.2. Bütünsel-Çok Boyutlu

İş güvencesizliği kavramı birçok açıdan farklı tanımlanmıştır. Literatürde bakıldığında bunlardan biri bütünsel ve çok boyutlu olarak ele alınmasıdır.

Bütünsel yaklaşım işin geleceği ile ilgili kısmı kapsamaktadır. Bütünsel yaklaşım; politik değişim, birleşme ya da yeniden örgütlenme gibi krizler ya da değişimler anlamında kullanılmaktadır. İş güvencesizliği, işsizlikten önceki aşama olarak görülmektedir (Wyk ve Pienaar, 2008:53).

Çok boyutlu yaklaşım ise bütünsel yaklaşımdan daha büyük bir olgudur. Buna göre iş güvencesizliği, sadece iş kaybı korkusundan değil iş istikrarını, performans değerlendirmelerini ve terfi imkânları gibi boyutlarını da ifade etmektedir (Wyk ve Pienaar, 2008:53).

Yeni çalışma biçimleri zaman, mekân ve iş sözleşmesinin içeriğine bakıldığında sabit çalışma biçiminden farklılık göstermektedir. Yarı zamanlı çalışma, belirli süreli iş sözleşmesi, tele çalışma ve bağımsız çalışmanın yeni biçimleri iş güvencesizliği bakımından bazı riskler taşımaktadır. Çalışanlar ve işverenler avantaj sağlasa da, işe giriş kadar işten çıkarılmanın da kolaylaşması iş güvencesinin olumsuz yönleri arasında yer almaktadır (Bielenski, 1999: 28).

2.3.3. Metodolojik Yaklaşım

İş güvencesizliğini oluşturan üç unsur;

1. Çevre ve örgüt boyutunu oluşturan faktörler (örgütsel değişim, iletişim v.b.), 2. Kişisel özellikler (yaş, eğitimi, cinsiyeti, sosyo-ekonomik durumu v.b.), 3. Kişilik nitelikleri (kontrol odağı, iyimserlik-kötümserlik).

Bireysel şartlar, aile durumu, bölgesel işgücü piyasası, sosyal güvenlik sisteminin varlığı ya da yokluğu ve benzeri faktörler iş güvencesizliği faktörünü etkileyen