2.2. ÖZEL (TİCARİ) SİGORTALAR
2.2.3. Günümüzde Özel Sigortaların Küresel Ölçekteki Durumu
sigorta prim üretiminin %95’inin 40 büyük sigorta kuruluşunca gerçekleştirildiği görülmekte olup bu oran 2013’e gelindiğinde %64’e gerilemiştir (McKinsey Company, 2014: 3). Özellikle uluslararası şirketler arasındaki rekabet, oligopolistik piyasa yapısının sürmesine karşılık, piyasa içinde aktör sayısının süratle artmasını beraberinde getirmiştir. Örneğin, AB bütününde mevcut olan sigorta şirketleri içerisinde ulusal şirketlerin sayısı 2012 itibarıyla 1.964 iken, yabancı sermaye kontrolünde olanların sayısı 1.244’tür. Aynı yıl itibarıyla ulusal sigorta şirketlerinin pazar payı %64 iken, yabancıların kontrolünde olan sigorta şirketlerinin ağırlığı %36 olmuştur (Schoenmaker ve Sass, 2014: 14-15). Şirket çeşitlenmesi pazar genişlemesine, bu durum da beraberinde sektörün ülkeler arasında genişlemesine katkı sağlamıştır. Örneğin dünyanın önde gelen reasürans şirketlerinden olan “Swiss Re” verilerine göre 1950’de mukayeseye tabi tutulan 20 ülkeden 11’inde penetrasyon oranları %2 ve daha düşük oranda gerçekleşmişken, bu oran 1978’de Meksika ve Brezilya olmak üzere iki ülke ile sınırlı kalmıştır. 2010’a gelindiğindeyse %2’nin altında kalan tek ülke Meksika olmuştur (Uralcan, 2012: 130).
Dünya genelinde pazar genişliğinin dönemsel gelişimi incelendiğinde 1980- 2014 yılları arasında geçen 34 yıllık süreçte sektörün %4,2’den, %6’ya yükseldiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ancak bu artış 2000’e kadar düzenli olmakla birlikte 2000 yılındaki %7,4’lük tepe noktasından sonra düşüş eğilimi göstermeye başlamıştır. Hayat sigortası açısından bakıldığında, penetrasyon oranının %1,7’den, %3,3’e
yükselmesine karşılık, bu artışın yine 2000’e kadar istikrarlı ve yüksek ivmeyle gerçekleştiği görülmektedir. Hayat dışı sigorta branşlarındaki penetrasyon oranında, hayat sigorta branşlarının aksine düzenli ve göreceli olarak stabil bir düzeyin tutturulduğu dikkat çekmektedir. Buna göre, 1980’de %2,4 olan hayat dışı branşlar penetrasyon oranı 2005’te %3’lük tepe noktasına ulaşmış, sonrasında ise 2010 ve 2014 arasında %2,6’da sabitlenmiştir (Tablo 1).
Tablo 1: Küresel Ölçekte Özel Sigorta Penetrasyon Oranları (Prim Üretimi/GSYİH, % olarak) Yıl Toplam Hayat Sigortası Hayat Dışı Sigortalar
1980 4,2 1,7 2,4 1985 5,3 2,4 2,8 1990 6,0 3,7 2,8 1995 6,9 4,0 2,9 2000 7,4 4,6 2,8 2005 7,2 4,2 3,0 2010 6,4 3,8 2,6 2014 6,0 3,3 2,6
Kaynak: Swiss Re, Insurance Penatration, http://www.sigma-explorer.com/index.html Erişim: 20.08.2016
Dünya geneline bakıldığında, penetrasyon oranlarının 1980-2014 arasındaki gelişiminden hareketle, ilk olarak hayat sigortacılığının tüm sigorta pazarı içerisinde 1980 yılında baskın noktada olmadığı, aradan geçen 10 yıllık süre sonrasında 1990’a gelindiğinde hayat dışı sigorta branşlarını aştığı sonucuyla karşılaşılmaktadır. Söz konusu artış, 2000’e kadar düzenli olarak ve hayat dışı sigorta branşlarından daha yüksek oranlı sürmüşse de 2000 sonrasında yerini ciddi bir düşüşe bırakmıştır.
İleri piyasa ekonomileri açısından değerlendirildiğinde, ivmenin şiddetindeki değişkenliğe rağmen benzer bir dönemsel hareketin varlığı görülmektedir. Nitekim 1980’de hayat sigorta branşında %2,2, hayat dışı branşında %3 ve toplamda da %5,2 olarak gerçekleşen penetrasyon oranları, dünya bütününde olduğu gibi 2000’de hayat sigorta branşı kaynaklı olarak tepe noktasına erişmiş, bu tarihten sonra düzenli bir düşüşe geçmiştir. Özellikle dikkat çekici olan, hayat dışı sigorta branşlarındaki penetrasyon oranlarının %3 ile %3,5 aralığında istikrarsız şekilde hafif hareket etmesidir. Oturmuş piyasa yapısına sahip olunması ve büyümenin de buna göre şekillenmesi söz konusu stabiliteyi daha net şekilde açıklayabilmektedir (Tablo 2).
Tablo 2: İleri Piyasa Ekonomilerinde Özel Sigorta Penetrasyon Oranları (Prim Üretimi/GSYİH, % Olarak)
Yıl Toplam Hayat Sigortası Hayat Dışı Sigortalar
1980 5,2 2,2 3,0 1985 6,3 2,9 3,4 1990 7,2 3,9 3,3 1995 8,1 4,8 3,4 2000 8,8 5,6 3,2 2005 8,8 5,2 3,5 2010 8,4 4,9 3,4 2014 8,2 4,7 3,5
Kaynak: Swiss Re, Insurance Penatration, http://www.sigma-explorer.com/index.html Erişim: 20.08.2016
Gelişen piyasalar açısından konu incelendiğinde ileri piyasa ekonomilerine göre çok daha yüksek büyüme performansına sahip olmalarının da etkisiyle hayat dışı sigorta branşlarındaki penetrasyon oranlarında düzenli ve yüksek ivmeli bir artışın yakalandığı görülmektedir. Hayat sigortalarındaki penetrasyon oranlarındaki artış, hayat dışı sigorta branşlarındakinin de üstüne çıkarak 1980-2014 arasında ticari sigorta pazarında süratli ve yüksek ivmeli bir genişlemeyi beraberinde getirmiştir. Buna göre, 1980’de hayat sigortası branşlarında %0,3 oranında gerçekleşen penetrasyon oranı, 2010’da %1,6’lık oranla tepe noktasına ulaşmış, 2014’te %1,4’lük perfromansı mümkün kılmıştır. Hayat dışı sigorta branşlarında ise penetrasyon oranı 1980-2014 arasında sürekli yükselerek %0,6’dan %1,4’e ulaşmıştır. Bu da toplam sigorta penetrasyon oranının 1980-2014 arasında %0,8’den %2,7’ye istikrarlı yükselişini sağlamıştır (Tablo 3).
Tablo 3: Gelişen Piyasa Ekonomilerinde Özel Sigorta Penetrasyon Oranları (Prim Üretimi/GSYİH, % Olarak)
Yıl Toplam Hayat Sigortası Hayat Dışı Sigortalar
1980 0,8 0,3 0,6 1985 0,9 0,3 0,6 1990 1,0 0,4 0,6 1995 1,7 0,7 1,0 2000 2,0 1,0 1,0 2005 2,4 1,2 1,2 2010 2,7 1,6 1,2 2014 2,7 1,4 1,4
Kaynak: Swiss Re, Insurance Penatration, http://www.sigma-explorer.com/index.html Erişim: 20.08.2016
Dünya bütününün ileri piyasa ve gelişen piyasa ülkeleri ikiliğinde incelenmesi durumunda, küresel ölçekte sigorta piyasasında genişleme sağlanmasının ve son dönemde yaşanan daralmanın aşılabilmesinin, gelişen piyasalar odaklı politika geliştirmekten geçtiği görülmektedir. İleri piyasa ekonomilerinde üretimden tüketime ve tasarrufa kadar oturmuş yapının mevcut oluşu, ticari sigortalar açısından genişleme imkânını sınırlamaktadır. Hâlbuki gelişen piyasalar, son 34 yıllık dönemde yaşadıkları yüksek büyüme performansına karşılık, henüz ileri piyasa ekonomilerindeki penetrasyon oranlarının üçte birine güçlükle ulaşmıştır. Dolayısıyla küresel çapta sektörün genişlemesi, daha çok gelişen piyasalardaki duruma bağlıdır. Örneğin 2014’te %3,2’lik penetrasyon oranına sahip olan Çin’in 2020 yılı için belirlediği resmi hedefi %5’e ulaşmaktadır (Sigma, 2015: 26-42). Söz konusu yüksek oranlı sektörel büyüme, Şengün (2016: 18)’ün dikkat çektiği kentleşme ve servet artışının sigorta piyasasındaki genişlemeye katkı sağlaması, bu katkının bir süre daha özellikle gelişmekte olan ekonomiler kaynaklı olacağı beklentisini desteklemektedir. Özetle ticari sigortalarda genişleme potansiyeli yüksek olan piyasalar, daha çok düşük ve orta gelir grubundaki piyasa ekonomileri olarak görünmektedir.