Gül Üretiminde Enerji Bilançosu

AraĢtırmanın yapıldığı bölgedeki yağlık gül üretimi yapan tarımsal iĢletmelerin, birinci ve ikinci yıl denemelerinden elde edilen enerji bilançoları Ek 6’da verilmiĢtir. Ek Çizelge 1 ile 30 arasında iĢletmelerin mekanizasyon enerji girdileri, üretimde kullanılan gübre ve kimyasal ilaç girdileri, genel enerji girdileri ve çıktı/girdi oranları verilmiĢtir. Bu Çizelgelerin incelenmesiyle yıllar arasında enerji bilançoları arasında belirgin bir farklılık bulunmadığı görülmektedir.

AraĢtırmanın ilk yılında, denemelerin yürütüldüğü on beĢ iĢletmeye ait, ortalama mekanizasyon ile gübre ve kimyasal enerji girdileri Çizelge 4.14 ve 4.15’de, ortalama genel enerji girdileri ile çıktı/girdi oranları ise Çizelge 4.16 ve 4.17’de verilmiĢtir.

Çizelge 4.14. Denemelerin ilk yılında elde edilen ortalama mekanizasyon enerji girdileri (MJ ha-1₎

Tarımsal iĢlem Traktör yapım enerjisi (MJ ha-1) Makine yapım enerjisi (MJ ha-1) Yakıt-yağ enerjisi (MJ ha-1) ĠĢgücü enerjisi (MJ ha-1) Toplam (MJ ha-1) Traktör (MJ h-1 ) 27.78 - - - - Toprak iĢleme 74.37 16.23 834.06 5.10 929.76 Çapalama - - - 98.49 98.49 Budama - - 21.31 84.03 105.34 Gübreleme - - - 31.17 31.17 Ġlaçlama 109.78 167.90 261.56 16.81 556.05 Sulama - - - 1.81 1.81 Hasat - - - 3,986.84 3,986.84 Toplam 184.15 184.13 1,116.93 4,224.25 5,709.46

Çizelge 4.15. Denemelerin ilk yılında elde edilen ortalama gübre ve kimyasalların enerji girdileri (MJ ha-1

) Girdiler Miktarı (kg ha-1_{) Enerji eĢdeğeri (MJ kg}-

1 )

MJ ha-1

Gübre N 117.40 47.10 5,529.54

Gübre P 253 15.18 3,840.54

Toplam gübre enerjisi 9,370.08

Çiftlik gübresi 1,666.67 0.30 500

Çizelge 4.16. Denemelerin ilk yılında elde edilen ortalama genel enerji girdileri (MJ ha-1_{) ve dağılımları (%)}

Enerji girdileri MJ ha-1 Dağılım (%)

Yakıt-yağ enerjisi 1,116.93 6.79 Traktör enerjisi 184.15 1.12 Makine enerjisi 184.13 1.12 ĠĢgücü enerjisi 4,224.25 25.70 Sulama enerjisi 60.55 0.37 Kimyasallar 715.48 4.35 Gübre enerjisi 9,370.08 56.99

Çiftlik gübresi enerjisi 500 3.04

TaĢıma enerjisi 85.82 0.52

Toplam 16,441.39 100.00

Çizelge 4.17. Denemelerin ilk yılında elde edilen ortalama çıktı/girdi oranları

Toplam girdi (MJ ha-1) Toplam çıktı (MJ ha-1) Çıktı/Girdi 16,441.39 23,271.20 1.42

Ġlk yıl yürütülen tarla denemelerinde, on beĢ iĢletmeye ait ortalama mekanizasyon enerji girdileri içerisinde ilk sırayı %73.99 oranı ile insan iĢgücü enerji

girdisinin oluĢturduğu görülmektedir. Bunu %19.56 ile yakıt-yağ enerji girdisi, %3.23 ile traktör ve makine yapım enerji girdileri izlemektedir (Çizelge 4.14).

Tarımsal iĢletmelerin ortalama gübre enerji girdisi değeri 9,370.08 MJ ha-1

, çiftlik gübresi enerji girdisi değeri 500 MJ ha-1

ve kullanılan kimyasal ilaç girdisinin enerji eĢdeğeri ise 715.48 MJ ha-1

olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.15).

Denemelerin ilk yılında elde edilen ortalama genel enerji girdileri içerisinde %56.99’luk oranla gübre enerji girdisi ilk sırada yer almaktadır. Bunu %25.70’lik oranla iĢgücü enerji girdisi, %6.79’luk oranla yakıt-yağ enerjisi ve %4.35’lik oranla kullanılan kimyasal ilaçların enerji girdisi izlemektedir. Traktör, makine, sulama, çiftlik gübresi ve taĢıma enerji girdilerinin oranlarının ise düĢük değerlerde kaldığı Çizelge 4.16’da görülmektedir. Çizelge 4.17’de ise çıktı/girdi oranının 1.42 olarak bulunduğu görülmektedir.

Isparta yöresinde yağlık gül üretimi yapan tarımsal iĢletmelerin ikinci yıl denemelerinde elde edilen ortalama mekanizasyon, gübre ve kimyasal enerji girdileri Çizelge 4.18 ve 4.19’de, ortalama genel enerji girdileri ile çıktı/girdi oranları ise Çizelge 4.20 ve 4.21’de verilmiĢtir.

Çizelge 4.18’de görüldüğü gibi, yağlık gül üretimi yapan iĢletmelerin ikinci yıl yapılan tarla denemelerinde ortalama mekanizasyon enerji girdileri içerisinde ilk sırayı %74.29 oranı ile insan iĢgücü enerji girdisinin oluĢturduğu görülmektedir. Bunu %19.10 ile yakıt-yağ enerji girdisi, %3.31’lik oranları ile traktör ve makine yapım enerji girdileri izlemektedir.

Çizelge 4.18. Denemelerin ikinci yılında elde edilen ortalama mekanizasyon enerji girdileri (MJ ha-1₎ Tarımsal iĢlem Traktör

(MJ ha-1) Makine (MJ ha-1) Yakıt-yağ (MJ ha-1) ĠĢgücü (MJ ha-1) Toplam (MJ ha-1) Traktör (MJ h-1 ) 27.78 - - - - Toprak iĢleme 70.98 15.70 822.05 4.88 913.61 Çapalama - - - 109.70 109.70 Budama - - - 102.65 102.65 Gübreleme - - - 32.72 32.72 Ġlaçlama 111.30 166.88 232.06 25.97 536.21 Sulama - - - 1.49 1.49 Hasat - - - 3,822.28 3,822.28 Toplam 182.28 182.58 1,054.11 4,099.69 5,518.66

Çizelge 4.19. Denemelerin ikinci yılında elde edilen ortalama gübre ve kimyasalların enerji girdileri (MJ ha-1

) Girdiler Miktarı (kg ha-1) Enerji eĢdeğeri (MJ kg-1) MJ ha-1

Gübre N 125 47.10 5,887.50

Gübre P 253 15.18 3,840.54

Toplam gübre enerjisi 9,728.04

Çiftlik gübresi 1,666.67 0.30 500

Kimyasallar 7.40 101.20 748.88

Çizelge 4.20. Denemelerin ikinci yılında elde edilen ortalama genel enerji girdileri (MJ ha-1

) ve dağılımları (%)

Enerji girdileri MJ ha-1 Dağılım (%)

Yakıt-yağ enerjisi 1,054.11 6.33 Traktör enerjisi 182.28 1.09 Makine enerjisi 182.58 1.09 ĠĢgücü enerjisi 4,099.69 24.63 Sulama enerjisi 66.41 0.40 Kimyasallar 748.88 4.50 Gübre enerjisi 9,728.04 58.45

Çiftlik gübresi enerjisi 500 3.00

TaĢıma enerjisi 84.62 0.51

Toplam 16,646.61 100.00

Çizelge 4.21. Denemelerin ikinci yılında elde edilen ortalama çıktı/girdi oranları

Toplam girdi (MJ ha-1) Toplam çıktı (MJ ha-1) Çıktı/Girdi 16,646.61 23,603.49 1.41

Ġkinci yıl denemelerinde, toplam gübre enerji girdisi değeri 9,728.04 MJ ha-1

, çiftlik gübresi enerji girdi değeri 500 MJ ha-1

ve kullanılan kimyasal ilaç girdisinin enerji eĢdeğeri ise 748.88 MJ ha-1

olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.19).

Denemelerin ikinci yılında elde edilen ortalama genel enerji girdileri içerisinde %58.45’lik oranla gübre enerji girdisi ilk sırada yer almaktadır. Bunu %24.63’lük oranla iĢgücü enerji girdisi, %6.33’lük oranla yakıt-yağ enerjisi ve %4.50’lik oranla kullanılan kimyasal ilaçların enerji girdisi oluĢturmaktadır. Traktör, makine, sulama, çiftlik gübresi ve taĢıma enerji girdilerinin oranlarının ise düĢük değerlerde kaldığı Çizelge 4.20’de görülmektedir. Çizelge 4.21’de ise çıktı/girdi oranının 1.41 olarak bulunduğu görülmektedir.

Isparta yöresinde gül tarımı yapılan iĢletmelerde, iki yıllık tarla denemesi sonuçlarına göre mekanizasyon enerji girdileri içerisinde en yüksek değeri insan iĢgücü enerjisinin aldığı ve bunu yakıt yağ enerji girdisinin izlediği görülmektedir. Traktör ve makine yapım enerjileri ise düĢük oranlarda kalmıĢtır.

Çizelge 4.16 ve 4.20’de görüldüğü gibi birinci ve ikinci yıl deneme sonuçlarına göre genel enerji girdileri içerisinde kimyasal gübre uygulamalarının %57.72 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Demircan ve ark. (2004) kiraz üretiminde %45.35 oranında, Mandal ve ark. (2002) buğday üretiminde %60.03 oranında, Hamedani ve ark. (2010) patates üretiminde %45.40 oranında, Koçtürk ve Engindeniz (2009) üzüm üretiminde %24.20 oranında, Shahan ve ark. (2008) buğday üretiminde %31.19 oranında, Çelik ve ark. (2010) havuç üretiminde %33.19 oranında, Yılmaz ve ark. (2010) elma üretiminde %37.71 oranlarında kimyasal gübrelerin kullanıldığını bildirmektedirler. Bu sonuçlar gül tarımında kullanılan gübre uygulamaları ile benzerlik göstermektedir.

Genel enerji girdileri içerisinde insan iĢgücü enerjisi, gübre enerji girdisinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Bu durum yağlık gül yetiĢtiriciliğinde özellikle hasat mekanizasyonu uygulamalarının yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır. Özellikle hasatta %95’e varan oranda insan iĢgücünün kullanılması hasat mekanizasyonunun geliĢmesinin gerekli olduğuna iĢaret etmektedir. Benzer Ģekilde Weiss (1997), gül hasadında insan iĢgücünün düĢürülmesi ve mekanizasyon girdisinin artırılması gerektiğini, bunun içinde mekanik toplayıcıların kullanılması gerektiğini bildirmektedir. Diğer tarımsal ürünlerin tarımında, insan iĢgücü enerji girdisi Ekinci ve ark. (2005) elma üretiminde %6.19, Koçtürk ve Engindeniz (2009) üzüm üretiminde %2.97 olarak belirlemiĢlerdir.

Isparta bölgesindeki gül üretiminde yakıt-yağ enerji girdisi, genel enerji girdileri

içerisinde %6.56 seviyelerinde bulunmuĢtur. Yakıt-yağ enerji girdisini Çelik ve ark. (2010) havuç üretiminde %18.24, Koçtürk ve Engindeniz (2009) üzüm

üretiminde %33.04, Hamedani ve ark. (2010) patates üretiminde %21, Rafiee ve ark. (2010) elma üretiminde %21.88 olarak belirlemiĢlerdir. Bu sonuçlar gül

tarımında mekanizasyon uygulamalarının sınırlı olduğunu, toprak iĢleme ve ilaçlama dıĢında mekanizasyon uygulamalarının bulunmadığını göstermektedir.

Genel enerji girdileri içerisinde, tarımsal savaĢ ilaçlarının enerji girdisi %4.40

Çelik ve ark. (2010) havuç üretiminde %1.38, Koçtürk ve Engindeniz (2009) üzüm üretiminde %5.04 olarak belirlemiĢlerdir.

Çiftlik gübresi girdisi ise genel enerji girdileri içerisinde %3.02 seviyelerindedir. Bu oran kimyasal gübre girdisine oranla yaklaĢık 20 kat daha azdır. Acatay (1968), bir hektara 25 ton hayvan gübresi verildiği zaman, alınan gül veriminin 10 ton ha-1’ın üstüne çıktığını belirlemiĢtir.

Çizelge 4.16 ve 4.20’nin incelenmesiyle, traktör ve makine yapım enerjisinin oluĢturduğu girdi değerlerinin ortalama 183.28 MJ ha-1

olduğu görülmektedir. Bu değerler çok düĢük oranlardadır. AraĢtırma bölgesinde, traktör ve makine yapım enerjisinin düĢük olması, üretimde kullanılan makinelerin yetersizliğini, baĢka bir ifade ile gül tarımında mekanizasyonun yetersiz olduğunu desteklemektedir.

Enerji girdileri içerisinde, sulama enerjisi girdisinin oranı %0.38 olarak belirlenmiĢtir. AraĢtırmalarda, sulama yapılmayan arazilerde 3.50 ile 6.00 ton ha-1

arasında gül verimi elde edilirken, sulama yapılan arazilerde bu değerin 8.00-9.00 ton ha-1 değerlerine ulaĢtığı bildirilmektedir (Anonim, 1987). Bu durumun

ĠĢletmelerin ortalama gül verimine (6.81 ton ha-1_{) yansıdığını, baĢka bir ifade ile sulama}

yapan iĢletmelerin sayısının artırılması gerektiğini belirtebiliriz. Diğer tarımsal ürünlerin üretiminde sulama suyunun girdisini, Ekinci ve ark. (2005) elma üretiminde %7.38, Çelik ve ark. (2010) havuç üretiminde %9.25, Koçtürk ve Engindeniz (2009) üzüm üretiminde %3.02 olarak belirlemiĢlerdir.

Ġki yıllık gül üretiminde, çıktı/girdi oranı ortalama 1.42 olarak belirlenmiĢtir. DeğiĢik tarımsal ürünler için yapılan çalıĢmalarda çıktı/girdi oranlarının, elma için 1.16 (Rafiee ve ark., 2010), arpa için 2.86 (Mobtaker ve ark., 2010), lahana için 3.11, soğan için 2.41, patates için 2.15, kabak için 3.21, havuç için 4.80 (Anonymous, 2000) ve üzüm için 8.64 (Koçtürk ve Engindeniz, 2009) olarak belirlendiği görülmektedir.

1. yıl çıktı/girdi oranlarına yapılan VZA etkinlik analizi sonuçlarına göre, 1. iĢletmenin (0.984) ve 10. iĢletmenin (0.909) girdileri etkin olarak kullanmadığı belirlenmiĢtir. 2. yıl çıktı/girdi oranlarına yapılan VZA etkinlik analizi sonuçlarına göre ise 1. (0.561), 2. (0.649), 7. (0.047) ve 10. (0.181) iĢletmelerin girdileri etkin olarak kullanmadığı belirlenmiĢtir. Bu analiz sonuçlarını, 1., 2. ve 7. iĢletmelerin toprak iĢleme ve kimyasal gübrelerdeki enerji girdilerinin yüksek olmasına, 10. iĢletmede ise ürün veriminin düĢüklüğüne bağlayabiliriz. BaĢka bir ifade ile toprak iĢleme sayısının ve kimyasal gübre kullanımının azaltılması ve çiftlik gübresinin kullanılmasının artırılmasını önerebiliriz. Ancak yöredeki hayvan sayısı ve hayvancılıkta mekanizasyon

düzeyinin Türkiye ortalamasının altında olması, sorun oluĢturmaktadır. Alternatif olarak organik madde yönünden zengin olan gül posasının (Acatay, 1968; Özcan, 1998) gübrelemede kullanılma olanaklarının geliĢtirilmesi yönünde çalıĢmalar planlanmalı ve desteklenmelidir.