Gülşeniyye

Rûşeniyye’den ayrılmış olan Gülşeniyye şubesi, İbrahim b. Muhammed b. Hacı İbrahim b. Şeyh Şehâbeddin b. Aydoğmuş’a nisbet edilir. İbrahim Gülşenî

633 Hulvî, a.g.e., s. 511-516. Ahmed Münib, a.g.e., s. 30-31. Mehmed Sâmi, a.g.e., s. 27. Vicdânî, a.g.e., s.

41-42, 46. Vassâf, a.g.e., C. III, s. 137, 141-143. Ceyhan, a.g.e., s. 710-711.

634 Hulvî, Şeyh Timurtâşî olarak nakletmiştir. (Hulvî, a.g.e., s. 517.)

635 Sâdık Vicdânî’ye göre ilim tahsili sırasında Şeyh Hüseyin Antâbî ile görüşmüştür. (Vicdânî, a.g.e., s.

47.)

636 Hulvî, a.g.e., s. 517-518. Harîrîzâde, a.g.e., C. II, vr. 27a-43a. Vicdânî, a.g.e., s. 46-48. Vassâf, a.g.e., C. III, s. 188. Muhammed Seyyid el-Celyend, “Muhammed Dermiştaşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005, C. XXX, s. 517. Ceyhan, a.g.e., s. 711-712.

122

Diyarbakır’da dünyaya gelmiştir.⁶³⁷ Tebriz’e giderek Dede Ömer Rûşenî’ye intisap etmiştir. Heybetî mahlasını kullanan Seyyid İbrahim, Rûşenî’nin “Sen ol bağ-ı bekânın gülşenisin” iltifatıyla Gülşenî mahlasını kullanmaya başlamıştır. Şeyhinin vefatından sonra onun yerine geçen İbrahim Gülşenî, XVI. asrın başlarında Şah İsmail Akkoyunlu sultanı Sultan Elvend’e gâlip gelerek Tebriz’e girmesiyle Kahire’ye gitmek için Tebriz’den ayrılmıştır. Bir süre Diyarbakır’da kaldıktan sonra Kahire’ye geçmiştir.

Kahire’de irşâd faaliyetlerini sürdürdüğü sırada Yavuz sultan Selim Mısır’ı fethedince Sultan Selim, İbrahim Gülşenî’yi ziyaret ederek ihtiyacı olup olmadığını sormuş, Şeyh’in isteği üzerine Müeyyediyye Camii’nin yanındaki boş araziye 926-931 (1519-1524) tarihleri arasında ilk Gülşenî Hânkah’ı inşa edilmiştir. Kanûnî Sultan Süleyman döneminde Sadrazam İbrahim Paşa’nın Gülşenî’nin isyana sebep olma endişesinden dolayı Paşa’nın çıkardığı fermanla İstanbul’a getirtilmiştir. Uzun süre İstanbul’da kaldıktan sonra padişahla görüşmesi sonucunda suçsuz olduğu anlaşılmış, İstanbul’da kaldığı sırada pek çok kişi ondan feyz alarak İbrahim Gülşenî’ye intisap etmiştir.

Gülşenî’nin İstanbul’dan ayrılmadan önce makamına bıraktığı Hasan Zarîfî (ö.

977/1569) irşâd faaliyetlerini Kumkapı’daki bir zaviyede ve Rumelihisarı’ndaki Durmuş Dede Tekkesi’nde sürdürmüştür. Âşık Mustafa Efendi’yi Edirne’ye, Sarı Saltuk diye anılan Sâdık Efendi’yi Diyarbakır’a, Muhyiddin Karamânî’yi Gebze’ye gönderen İbrahim Gülşenî Kahire’ye döndükten sonra 940/1534 yılında vefat etmiştir. Sîmurg-nâme,⁶³⁸ Çoban-nâme⁶³⁹ eserlerindendir. Vefatından sonra Kahire’deki dergâhında yerine oğlu Ahmed Hayâlî Efendi (ö. 977/1570) geçmiştir. Gülşeniyye şubesi Kahire, Bursa, Rumeli ve İstanbul’da etkisini göstermiştir. Gülşeniyye’nin şubeleri ise Sezâiyye ve Hâletiyye’dir.⁶⁴⁰

637 Hüseyin Vassâf, Azerbaycan’da doğduğunu belirtmektedir. (Vassâf, a.g.e., C. III, s. 151.)

638 Eser günümüze ulaşmamıştır.

639 İbrahim Gülşenî, Çoban-nâme, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Bölüm: Veliyüddin Efendi, No: 001805, y.y.: Yazma, t.y.

640 Hulvî, a.g.e., 523-537, 539, 543, 547, 551, 557. Vicdânî, a.g.e., s. 48-50. Vassâf, a.g.e., C. III, s. 151-156, 163-165, 181-182, 188. Mustafa Kara, “Gülşeniyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996, C. XIV, ss. 256-257. Nihat Azamat, “İbrâhim Gülşenî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000, C. XXI, ss. 301-304. Öngören, a.g.e., s. 99-105. Ceyhan, a.g.e., s. 712-713.

123 2.1.2.1. Sezâiyye

Sezâiyye şubesi Şeyh Hasan Sezâî Efendi’ye (ö. 1151/1738) nisbet edilmektedir.

Şeyh Hasan 1080/1669 yılında Mora yarımadasının kuzeydoğusunda yer alan Gördüs (Korinthos) kasabasında doğmuştur. Babasının adı Ali’dir. Sezâî mahlası kendisine Niyâzî Mısrî tarafından verilmiştir. Venedikliler’in 1098/1687 tarihinde Mora’yı işgal etmesi sebebiyle Gördüs’ten ayrılıp İstanbul üzerinden Edirne’ye geçmiştir. Burada Şeyh Âşık Musa Hânkahı’nın Gülşenî şeyhi Mehmed Sırrî Efendi’ye intisap etmiştir.

Sırrî Efendi’nin vefatı üzerine seyrüsülûküne La’lî Mehmed Fenâî Efendi’nin yanında devam ederek hilafet almıştır. Gülşenî Veli Dede Zâviyesi’nde irşâd faaliyetlerine başlasa da şeyhi Fenâî Efendi’nin vefatından (ö. 1112/1700) sonra postnişîn olan Mahmud Hamdi Efendi’nin ölümü nedeniyle Fenâî Efendi’nin dergâhı Âşık Musa Dergâhı’na taşınmış, Veli Dede Zâviyesi’nin postnişîni ise damadı Ahmed Müsellim Efendi olmuştur. Harîrîzâde, La’lî Mehmed Fenâî Efendi’nin Şâbâniyye, Uşşâkıyye, Gülşeniyye, Sünbüliyye, Nakşibendiyye tarikatlarından icâzeti olduğunu ve Sezâiyye’nin Gülşenî’nin şubesi olduğunu ancak bu beş tarikatı da içerdiğini belirtmektedir. Aynı zaman Tibyân’ın Uşşâkıyye bölümünde Hasan Sezâî’yi Uşşâkıyye’den ayrılan şubelerin beşincisinin kurucu olduğunu ifade etmektedir. Sezâî Efendi 17 Ramazan 1151’de (29 Aralık 1738) Edirne’de vefat etmiştir. Kabri tekkesinin haziresindedir. Eserleri Dîvân,⁶⁴¹ Mektûbât-ı Sezâî⁶⁴² ve Şerh-i Gazel-i Niyâzî Mısrî’⁶⁴³dir.⁶⁴⁴

Sâdık Vicdânî, Hasan Sezâî Efendi’nin silsilesini şu şekilde kaydetmektedir:⁶⁴⁵ 27. Şeyh İbrahim Gülşenî (k.s.)

28. Şeyh Ebü’s-Safâ Şemseddin Ahmed Hayâlî Efendi (k.s.) 29. Şeyh Ali Safvetî Efendi (k.s.)

30. Şeyh Necîbüddin Hasan el-Ahsenî Efendi (k.s.) 31. Şeyh Muhammed Sırrî Efendi (k.s.)

32. Şeyh Muhammed La’lî Fenâî Efendi (k.s.)

641 Hasan Sezâî, Dîvân, Süleymaniye Kütüphanesi, Bölüm: Darülmesnevi, No: 000400, y.y.: Yazma, t.y.

642 Hasan Sezâî, Mektûbât, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1288.

643 Hasan Sezâî, Şerh-i Gazel-i Niyâzî Mısrî, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Bölüm: Hüdai Efendi, No:

000354, y.y.: Yazma, t.y.

644 Harîrîzâde, a.g.e., C. II, vr. 290a-292b, C. III, 126a-b. Vicdânî, a.g.e., s. 50-52. Vassâf, a.g.e., C. III, s.

189-191. Himmet Konur, “Sezâî-yi Gülşenî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul:

Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009, C. XXXVII, ss. 79-81.

645 Vicdânî, a.g.e., s. 50.

124 33. Şeyh Hasan Sezâî Efendi (k.s.)

2.1.2.2. Hâletiyye

Hâletiyye şubesi Şeyh Hasan Hâletî Efendi’ye nisbet edilir. İbrahim Gülşenî’ye ulaşan silsilesi şöyledir:⁶⁴⁶

27. Şeyh İbrahim Gülşenî (k.s.)

28. Şeyh Ebü’s-Safâ Şemseddin Ahmed Hayâlî (k.s.) 29. Şeyh Ali Safvetî b. Şemseddîn Hayâlî (k.s.) 30. Şeyh Necîbüddin b. Şemseddin Hayâlî (k.s.) 31. Şeyh İbrahim Muhyiddin b. Necîbüddin (k.s.) 32. Şeyh Ahmed b. İbrahim Muhyiddin (k.s.) 33. Şeyh Hasan b. İbrahim Muhyiddin (k.s.)

34. Şeyh İbrahim Muhyiddin b. İbrahim Muhyiddin (k.s.) 35. Şeyh Aliyyü’l-A’lâ b. İbrahim Muhyiddin (k.s.) 36. Şeyh Hasan Hâletî b. Aliyyü’l-A’lâ (k.s.)

Sâdık Vicdânî bu şubenin isminin müteahhir kaynaklarda bulunduğunu ancak kurucusu ve silsilesine dair herhangi bir bilgiye rastlamadığını söyler. Vicdânî, Hüseyyin Vassâf aracılığıyla ulaştığı Şeyh Şuayb Şerefeddin Efendi’nin (ö. 1329/1911) mektuplarında Şeyh Hasan Hâletî’ye ulaşan Hâletiyye silsilesini nakleder.⁶⁴⁷ Şeyh Şuayb, Hasan Sezâî Efendi’nin torunlarından ve Edirne’de Gülşenî Veli Dede Zâviyesi şeyhlerindendir. Mektuplarda yazılı olan silsile şu şekildedir:⁶⁴⁸

36. Şeyh Hasan Hâletî Efendi (k.s.)

37. Şeyh Ahmed Nâsiruddin Efendi b. Hasan Hâletî (k.s.) 38. Şeyh İbrahim Ali Leynûrî el-Mısrî (k.s.)

39. Şeyh Mustafa Çelebi (Gülşenî Hânkah’ı şeyhi) (k.s.) 40. Şeyh İsmail Âşir Efendi b. Ahmed Necib Edirneli (k.s.) 41. Şeyh Muhammed Mahvî Efendi Hayrobolulu (k.s.) 42. Şeyh Şuayb Şerefeddin Efendi b. Şeyh Vefâ (k.s.)

646 Vicdânî, a.g.e., s. 52. Vassâf, a.g.e., C. III, s. 188.

647 Sâdık Vicdânî bu mektuplarda Hasan Hâletî’nin hayatı hakkında bilgi vermediğini belirtmektedir.

(Vicdânî, a.g.e., s. 54.)

648 Vicdânî, a.g.e., s. 52-53.

125

Şeyh Ahmed Nâsiruddin, babasından aldığı feyzi Şeyh İbrahim Ali’ye, Şeyh İbrahim’de Mısır’a giderek Mustafa Çelebi’ye ulaştırmıştır. Edirne Koğacılar’da Himmet Dede Tekkesi şeyhi iken 1278/1861’de vefat eden İsmail Âşir Efendi, Hicaz’a giderken Kâhire’de Şeyh Mustafa Çelebi ile karşılaşmış ve ondan hilafet almıştır. Hac görevini tamamladıktan sonra Edirne’ye dönüşünde Şeyh Şuayb Şerefeddin Efendi’yi yetiştirmiştir. Vicdânî’ye göre Hâletiyye şubesi Şeyh Muhammed Mahvî’den sonra tanınmış, Edirne ve Hayrabolu’da yayılmıştır.⁶⁴⁹