Güdülenme harekete geçirme anlamına gelir. İnsan davranışlarının nasıl ve ne tarafından yönlendirildiğini ve devamlılığının sağlandığını açıklamada güdülenme teorilerinden yararlanılır. Önceleri “bizi ne güdüler?” sorusunun cevabı aranırken, son yıllarda “nasıl güdüleniriz?” sorusunun cevabı için modeller geliştirilmektedir (Yücel ve Gülveren, 2011).
Güdülenme kavramı, davranışı başlatan, davranışı devam ettiren, yön veren veya davranış tercih edilmesini sağlayan güç demektir. Güdülenme, öğrencinin verilen görevleri yapabilmek için zaman ve çaba harcamasına ve becerilerini kullanmaya istekli olması demektir.
Öğrencinin güdülenmesi, başaracağı inancına, başarısının kendisine sağlayacağı faydaya bağlıdır (Ergün, 2012).
Güdülenmede dört önemli kavram vardır: İhtiyaçlar, bireyin fizyolojik ve psikolojik sağlığı için duyduğu gerekliliklerdir. Değerler, bireyin faydalı gördüğü şeylerdir. Amaç veya niyetler ve duygulardır (Locke, 2000; Aktaran: Emir ve Kanlı, 2009). Öğrencilerin bazıları derse, konuya ya da karşılaştığı probleme çözüm üretmeye karşı isteklidir. Bazı öğrenciler ise derslere karşı ilgisizdir, karşılaştıkları problemlerde çözüm üretmek yerine kaçmayı tercih ederler. Öğrenciler arasındaki bu farkın oluşmasının nedenlerinden bir de güdülenmedir. Güdülenme, bireye enerji verir, bireyi davranış için istekli hale getirir, öğrenme öğretme sürecinin etkililiğini ön plana çıkarır (Akbaba, 2006).
Tüm güdüler üç önemli işlevde bulunur:
1. Güdüler organizmayı uyarıcılara yöneltir ve hareket ettirir. 2. Belirli amaçlara ulaşabilmek amacıyla davranışları yönlendirir.
3. Amaçlara ulaşırken etkili olan davranışları pekiştirmektedir (Sardoğan, 2007). Güdülerin üç boyutu vardır. Güdünün yönü, şiddeti ve süresi. Örneğin arkadaşları oyun oynamaya giden bir öğrencinin evde ders çalışması başarı güdüsünün yönü ile arkadaşlarından daha çok çalışan bir öğrencinin çabası başarı güdüsünün şiddeti ile
74
ilgilidir. Sınavlarda başarısız olmasına karşın bir öğrencinin çalışmaya devam etmesi ise güdünün sürekliliği ile ilgilidir (Öncü, 2011).
Öğrenmeye güdülenmiş öğrenciler, okula istekli gelirler, ödevlerini zamanında yaparlar, derse istekli bir şekilde katılırlar, öğretmeni dikkatle dinlerler, zorluklarla karşılaştıklarında çaba gösterirler, sınıf içi etkinliklere katılırlar. Sınıfta öğrencilerin yapmış olduğu olumsuz davranışların en büyük sebebi, öğrencilerin dersten sıkılmaları, yani öğrenmeye karşı güdülenmemiş olmalarıdır (Erden, 2008).
Yani güdülenmiş davranışta ilgi duyma, davranışın sonuçlanması için çaba gösterme, ısrarcılık, güçlüklerle karşılaşıldığında pes etmeme, kararlı olma gibi davranışlar vardır.
Güdülenme bireyin performansını ve öğrenmesini etkiler. Öğrenmede bireyin bireysel enerjisini arttırır, ilgi düzeyini yükseltir. Bireylerin etkinliklerde sorumluluk almalarını sağlar. Bireysel etkinliklerde güçlükleri yenmelerinde sabır göstermelerine yardımcı olur. Bireyin çalışma ve uygulamalardaki dikkatini arttırır (Ulusoy, 2006). Güdüler dışsal güdü ve içsel güdü olmak üzere ikiye ayrılır. İçsel güdünün temelinde, bireyin içinden gelen dürtüler ve uyarıcılar vardır. Öğrenciyi öğrenmeye ya da bir şey yapmaya zorlayan, dışarıdan gelen baskılar değil, kişinin kendi isteği, merakı ve arzularıdır. Öğrencinim zor bir işi yaptıktan sonra “aferin bana, başardım.” demesi içsel bir ödüldür. Kişinin kendi kontrolünde ve doğal olmasından ötürü dışsal ödüllerin kullanımından daha kolaydır. Kişinin başkalarına bağımlı olmamasını sağladığı için de daha önemlidir (Yücel ve Gülveren, 2011).
Dışsal güdü ise bir görev veya etkinliğin tamamlandığında öğretmen veya başka biri tarafından verilen ödüllerle oluşturulan motivasyondur. Öğretmenlerin sağladığı dışsal uyarıcılardan oluşur. Ceza vermek, takdir edilmek, baskı kurmak, kabul görmek, sevilmek, rica etmek, ödül vermek dışsal uyarıcılara örnektir.
Dışsal güdülemeyi not, ödül, sertifika, mükâfat, madalya, kupa, rekabet, arkadaş baskısı, ebeveyn baskısı, öğretmen baskısı, tasdik edilme arzusu destekler. Aşağılama, azarlama, saldırma, incitme, cezalandırma, alay etme ise olumsuz dış odaklı güdüleme faktörleridir. Başarılı öğrencilere verilen takdir belgesi dışsal motive edici olabilirken, öğrencinin yaptığı ödevi imzalamak soruya doğru cevap veren öğrenciye aferin demek ya da gülümsemek de dışsal güdü aracı sayılabilir (Ergün, 2012; Erdem, 2005).
75
Arı’nın (2008) Ülgen’den (1995) aktardığına göre başarı güdüsünü yükseltmek için dikkate alınması gerekenler şunlardır:
1. Öğrenciler için belli hedefler seçilir ve öğrencilerin dikkati bu hedeflere çekilir. 2. Öğrencilerin başarı ihtiyacı uyarılarak başarısızlık korkusundan uzaklaştırılır,
kendilerine güvenleri arttırılır.
3. Zamanında dönüt verilir. Öğrencinin ne kadar ilerlediğin farkına varılması sağlanır.
4. Paylaşım desteklenir. Hedef davranışlar için modellerden yararlanılır.
Öğrencinin bir konuyu öğrenmek istemesi için o bilgiye ihtiyaç duyması ya da ilgi alanına girmesi gerekir. Öğretmen öğrencilerin bireysel farklılıkları, yetenekleri ve ilgi alanlarını tanımalı, öğrencinin hangi ilgi ve ihtiyaçlarına cevap vereceğini belirlemelidir (Özerbaş, 2011).
Öğrencileri güdülemek için öneriler şunlardır:
1. Derse öğrencilerin dikkatini çeken, onları şaşırtan sorularla başlayın. 2. Yapacağınız çalışmaların heyecanlı ve yararlı olmasına çalışın.
3. Öğrencilerin sosyo-ekonomik, kültürel geçmiş, zekâ, okula karşı tutumları gibi bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurun.
4. Öğrencilerin temel ihtiyaçlarının karşılanmasına önem verin. 5. Sınıf ortamını göz önünde bulundurun.
6. Öğrenciler her konuda seçenekler, alternatifler gösterin. 7. Öğrencilere zorlayıcı ama ulaşılabilir hedefler belirleyin. 8. Öğrencilere sorumluluk vererek, kendi kendileriyle yarıştırın.
9. Öğrencilerin kendi öğrenmelerini kendilerinin yönlendirebilmesi için cesaret verin.
10. İhtiyaç duyan öğrencilere öz güvenlerini geliştirmek için cesaret verin. 11. Öğrencilere sonuçlar hakkında geri bildirim verin.
76
13. Ders içi ve ders dışı etkinlikleri bütün öğrencilerin takdir edilme ihtiyacını karşılayacağı şekilde yapın (Selçuk, 2007).
Öğretmen destekleyici bir sınıf ortamı oluşturarak, öğrenme fırsatı sağlayarak, programı uygun bir biçimde düzenleyerek, öğrencileri öğrenmeye teşvik ederek, içeriği tutarlı bir şekilde sunarak, tartışma ortamı oluşturarak, kazanımlara yönelik değerlendirme yaparak, başarı beklentisi geliştirerek etkili bir öğretim ortamı oluşturabilir (Oral, 2011).
Öğrencinin nasıl güdülendiğini bilmek öğretmene yarar sağlar. Derse güdülenen öğrenci derse aktif katılır, sürekli soru sorar, derse hazırlık yapar.