Görsel Öğretim Materyallerinin Tasarım İlkler

Öğretim materyali tasarımında geçerli ve önceden kestirilebilen bir öğretim için hem materyalin hem de görsel-işitsel unsurların öğretim hedeflerine uygun olarak seçilmesi gerekir. Materyalin, üretimi, kullanımı ve materyalden etkili bir şekilde faydalanılması için yine yukarıda belirtilen kriterlere uyması gerekir (Düzgün, 2000)

Öğretim materyalleri, kısaca öğrenme sürecinin zihinsel etkinliklerine yardımcı olan sözel bilgilerin resimlendirilmesidir. Grafikler, fotoğraflar, kavaram haritaları, slaytlar filmler, bilgisayarlar gibi bu tür materyaller örnek teşkil edebilir. Görsel öğretim materyalleri, öğrencinin yönlendirilmesinde dikkatini toplamasında, analiz ve sentez yapabilmesinde yardımcı olur. İyi tasarlanmış şematik bir gösterim, sözcüklerin ifade ettiği anlamlardan daha fazla kavrayış sağlamakta ve hatırda tutmayı kolaylaştırmaktadır (Genty, 1994).

Bir öğretim materyalinin öncelikle tasarımı üzerinde durulmalıdır. Tasarım, anlamlı bir sıra için, bilinçli bir şekilde harcanan çabadır. Öğretim materyalinin tasarımı, önceden belirlenen öğretim için, materyalin görsel-işitsel unsurlarının seçimi, üretimi, kullanımı ve faydalanılmasıdır. Bu bölümde bu öğretim materyallerinin tasarım ilkeleri üzerinde duracağız.

IV.10.1. Yapısal-Biçimsel Elemanların Kullanım İlkeleri

Bu ilkeleri; boşluk, çizgi, şekil-fon, doku ve renk olarak ele alabiliriz. İlk olarak boşluk; bir öğretim materyaline bakıldığında ilk olarak görülen doluluk ve boşluktur. Hazırlanan öğretim materyali üzerinde göz en fazla algıladığı bölüm %41 ile sol üst, %14 ile sağ alt köşe olarak belirlenmiştir. Öğretim materyalini hazırlarken bu durumları göz önünde bulundurarak daha etkili bir materyal hazırlayabiliriz.

Çizgi; diğer bir ilkedir. Çizgi, öğretim materyallerinde doğru, dairesel, kırık ve bu çeşitlerin karışımı olarak kullanılır. Çizgilerin yatay, dikey ve ya eğik olarak kullanılması algılama üzerinde etkilidir. Çizgiler öğretim materyallerinde gözümüzde yarattıkları etkiler dikkate alınarak kullanılmalıdır. Böylece daha etkili bir materyal hazırlanmış olur.

Şekil-Fon; şekil bir yüzey üzerinde çizilen iki boyutlu biçimdir. Form ise anlamlı kompozisyonlar oluşturmak için kullanılır. Verilmek istenen mesaj için detaylar ve materyaller gözün bir şekilden diğerine rahatlıkla kayabildiği formlardan oluşturulmalıdır.

Doku; öğretim materyalinin hazırlanmasında kullanılan malzemelerin en çok değişiklik gösteren tasarım elemanıdır. Dokular düz, pürüzlü, mat, parlak, saydam, renkli

malzemelerden oluşabilir. Görsel malzemeler genellikle iki boyutludur. Bu iki boyutlu görsel materyallerde doku ve gerçek materyallerin kullanımı ile üçüncü boyut vurgulanabilir. Doku yüzey özelliği olduğu için dikkati nesneye çekmek, bütünlüğü artırmak amacı ile kullanılır. Dokular gerçekçiliği artırdığı için iyi tasarlanmış bir öğretim materyalinde etkili bir şekilde kullanılabilir.

Renk; bu tasarım elamanı iyi tasarlanmış bir öğretim materyalinde önemli bir rol oynar. Renklerin iyi seçilmesi ve çizgilerle desteklenmesi sonucu en etkili öğretim materyali geliştirilebilir. Öğretim materyallerin renk seçiminde kişiselliğe yer yoktur. Renkler etkili olarak kullanıldığında başarılı sonuçlar elde edilir. Öğretim materyalinin tasarımında renklerin doğrudan algılama üzerinde şöyle etkileri vardır. Doğal renkler ile nesneler renklendirildiğinde görüntünün gerçekçiliği artar. Benzerliklerin ve farlılıkların ortaya konmasına yardımcı olur. Önemli noktalar ve bilgiler üzerinde dikkat toplanır. Son olarak da çokçu, durgunluk, tek düzelik ve canlılık gibi duyguların algılanmasına yardımcı olur. Ayrıca renklerin insan üzerinde psikolojik etkileri vardır. Renklerin bu etkileri göz önünde tutulduğunda daha başarılı bir öğretim materyali tasarımı yapılabilir (Bozkurt, 2003).

PANO VE BİLGİSAYAR İÇİN ZEMİN VE ŞEKİLLER AÇISINDAN ETKİLİ RENK BİRLEŞİMLERİ

Zemin Ön Panelde Şekil ve

Yazılar Vurgulama Beyaz Açık Gri Mavi Açık Mavi Açık Sarı Koyu mavi

Mavi, Yeşil, Siyah Açık Sarı, Beyaz Koyu Mavi, Koyu Yeşil Mor, Kahverengi Kırmızı, Turuncu, kırmızı Kırmızı Sarı, Kırmızı Kırmızı, Turuncu Kırmızı

IV.10.2. Bir Tasarımda Yerleşim Elemanlarının Kullanım İlkeleri

Etkili ve ilgi çekici görsel bir öğretim materyali hazırlamak için yerleşim elemanlarının kullanım ilkelerine dikkat edilmelidir. Bu ilkeler; oran/ölçek, denge, bütünlük, ritim, vurgu ve ahenktir. Bu ilkeler doğru olarak kullanıldığı zaman daha etkili bir materyal tasarlanabilir. Bu ilkeler kısaca şöyledir:

Oran/ölçek: Objelerin büyüklüğü ile ilgilidir. Bir nesnenin diğer nesneler ve bütün arasındaki ilişkiye göre nesnenin büyük, orta, küçük ağır ve hafif olduğunu ifade eder. Nesnelerin büyüklüklerinin doğru olarak algılanabilmesi için tanıdık başka bir nesne ile ölçeklendirilmesi gerekir.

Denge: Görsel bir öğretim materyalinde denge, materyalde bulunan ögelerin algılanan ağırlığı ile ilgilidir. Denge materyalin ögelerinin ağırlıklarının yatay ve dikey eksenin her iki tarafında da eşit olarak dağıtılması ile olur. Formal ve informal olmak üzere iki ayı denge vardır. Bir görsel merkezden ikiye bölündüğünde, tasarım her iki tarafta da birinin yansıması ise denge simetriktir. İnformal denge ise asimetriktir. Bu denge daha dinamik ve seyircinin dikkatini görsel materyale daha çok çeken bir düzendir.

Bütünlük: Görsel elemanlar ve bunların fonksiyonları ararsındaki ilişki bütünlüğü oluşturur. Bir görseli meydana getiren bütünlük ögelerinin bir bütün olarak görülmesini sağlayan, ögeler arası bütünlüktür. Bütünlük sayesinde görsel daha kolay anlaşılır ve yorumlanabilir.

Ritim: Kompozisyonlarda gözün bir nesneden diğerine rahatça kayabilmesidir. Soyut bir kavram olmasına rağmen çizgi, şekil, form, yapı ve renk kullanımı ile ritim sağlana bilinir.

Vurgu: Görsel bir materyalde tek bir görüş ele alınsa bile, bazen görsel içerisindeki bazı önemli ögeleri vurgulamak gerekir. Ögeyi daha dikkat çekici bir hele getirmek için; ok benzeri yön gösteren araçlar kullanılabilir, önemli öge için diğerlerinden daha parlak bir renk kullanılabilir. Temel öge daha büyük yapılabilir, zemin ve şekil arasında

kontrastlık yaratılabilir, diğerlerinden farklı bir şekil kullanılabilir ve vurgulanan öge diğer öğelerin çakıştığı yere konulabilir.

Ahenk: Oluşturulan kompozisyonun bütünü ile ilgilidir. Parçaların bir araya geldiğinde ortaya çıkan bütünlük duygusudur. İyi bir bütünlük için parçalara arası uyum çok önemlidir (Bozkurt, 2003).