Göle’nin Araştırmada Kullanılacak Kavramlarının Belirlenmesi

Türk modernleşmesinin okumasının, Nilüfer Göle’nin “Batı-dışı modernlik” kavramı izleğinde yapılan bu çalışmanın sorunsal’ını, yazarın birbiriyle ilişkili olduğu kadar birbirine akan, karışan kavram örüntülerinin ulaştığı yol olan “Batı-dışı modernlik” kavramının Türk modernleşme sürecini okumasına “eleştiri” odaklı bir

inceleme ve tespit oluşturmaktadır. Yazarın kavram haritasının bir taslağını çıkarabilmek amacıyla, ilk olarak, yazara ait Tablo 1’de belirtilen belgeler içerikleriyle göz önüne alınmıştır. Göle’nin, “Mühendisler ve İdeoloji”, “Modern Mahrem”, “Gündelik Yaşamda Avrupalı Müslümanlar” adlı eserleri, makaleleri ve yazarla yapılan söyleşiler incelenerek “Batı-dışı modernlik”le ilgili vurguları ele alınmıştır. Yazarın ilgili kavrama ilişkin belli başlı temalarının belirlenmesinde, bir başka deyişle, kavramlar arasında bir eleme yapılmasında, yazarın belirtilen çalışmalarındaki kavramlar arasında kurulan ilişkiler ağı ön planda tutulmuştur. Yazarın kavramları arasındaki ilişkiler, “Batı-dışı modernlik” kavramı izleğinde okunmaya çalışılmıştır. Seçilen kavramlar, yazarı “Batı-dışı modernlik”e ulaştıran güzergâhlar olarak ele alınmıştır. Bu analizde yazarın kavram haritasının derinliği sorgulanmamakta, yalnızca yazarın kavramlar arasında kurduğu bağıntıya odaklanılmaktadır.

Yazarın eserleri ve yazarla yapılan söyleşiler analiz edildiğinde, yazarın sık kullandığı kavramlar; “sosyal hareketler, özne, aktör, özneleşme, kamusal alan, habitus, mühendis ideolojisi, toplumsal eylem, çoğul modernlik, sivil toplum, melez, merkez- çevre” kavramlarıdır. Yazara ait kavramlar olarak “yükselen değerler, öteki Türkiye, beyaz Türkler, zayıf tarihsellik, Batı-dışı modernlik, tek aktör patolojisi, liberal yanılgı, modern mahrem” kavramlarından bahsedildiği görülmektedir (Erjem, 2008: 899). Bu kavramların haricinde bu çalışma esnasında tespit edilen ve yazarın sık kullandığı kavramlar ise “karşılaşma”, “yerel (içsel, yapısal)”, “iç tecrübe”, “gelenek”, “geleneksizlik”, “modernlik”, “mesafe”, “bugün”, “köprü-köprüsüzlük (filtre)”, “kültürel şizofreni”, “iç içe girişler”, “yakınlık”, “farklılık”, “ötekileştirilemeyen farklılık”, “denetleme”, “yaratma”, “paradoks”, “alternatif modernlikler”, “eşzamanlı modernlik”, “ekstra modernlik” kavramlarıdır. Yazara ilişkin içeriklerin incelenmesi sonucunda dökümü yapılan kavramlar ve araştırmada kullanılacak kavramların seçimi Tablo 2’de belirtilmiştir.

Tablo 2.Yazarın Kavram Tablosu

Yazarın Kavramları Yazarın Ele Alınan Kavramları

Özne* X Aktör* X Özneleşme* X Sosyal Hareketler* X Toplumsal Eylem* X Sivil toplum* X Merkez-çevre* X Habitus* X Çoğul modernlik* X Mühendis ideolojisi* X Melez* X Kamusal alan X Yükselen değerler - Öteki Türkiye - Beyaz Türkler - Zayıf tarihsellik X Batı-dışı modernlik X Toplumun merkezi* X

Tek aktör patolojisi X

Liberal yanılgı -

Modern Mahrem* X

Karşılaşma ve Buluşma X

Yerel (İçsel, Yapısal)* X

İç Tecrübe* X Gelenek* X Geleneksizlik X Modernlik X Mesafe X Bugün X Köprü-Köprüsüzlük (Filtre)* X Kültürel Şizofreni * X İç İçe Girişler X Paradokslar X Farklılık X Yakınlık X Ötekileştirilmeyen Farklılık X Denetleme* X Yaratma (Eylem)* X Alternatif Modernlikler* X Eşzamanlı Modernlik X Ekstra Modernlik X İhanet Etme* X Komplo Teorileri* X Kimlik Korkusu* X Ayna* X Akordsuz modernlik* X

“Sıradan vatandaş” nosyonu* X

Eski Avrupa, Öteki Avrupa* X

Kavram analizi süreci, yazara ait içeriklerin belirtildiği Tablo 1’deki çalışmaların incelenmesiyle belirmiştir. Bu inceleme sonucu, Tablo 2’deki “Yazarın Kavramları” sütununda, yazara has olan ve onun sık kullandığı kavramların bir dökümü

yapılmıştır. Ancak araştırmanın izleği, yazara özgü olan “Batı-dışı modernlik” kavramı olduğundan, bu çalışmada ilgili sütundaki kavramların hepsi ele alınmamıştır. Bir başka deyişle, araştırmada Göle’yi ilgili kavrama ulaştırdığı düşünülen kavramlar esas alındığından, yazarın kavramları bir elemeye tabi tutulmuştur. Kavram analizinin dayandığı temel, kavramların birbirleriyle etkileşime girmeleri olmuştur. Tablo 2’de yer alan “Yazarın Kavramları” bölümünde bazı kavramların yanında bulunan (*) işareti, çalışmada bir başlık altında incelenmeyip analiz esnasında kavramın ele alınan unsurla bağıntısını açıklamak amacıyla yer alan kavramları belirtmektedir. Bu bağlamda, “özne”, “aktör”, “özneleşme”, “sosyal hareketler”, “toplumsal eylem”, “sivil toplum”, “merkez-çevre”, “habitus”, “çoğul modernlik”, “mühendis ideolojisi”, “melez”, “toplumun merkezi”, “modern mahrem”, “yerel (içsel, yapısal)”, “iç tecrübe”, “gelenek”, “köprü-köprüsüzlük (filtre)”, “kültürel şizofreni”, “denetleme”, “yaratma (eylem)”, “alternatif modernlikler”, “ihanet etme”, “komplo toerileri”, “kimlik korkusu”, “ayna”, “akordsuz modernlik”, “sıradan vatandaş nosyonu”, “Eski Avrupa”, “Öteki Avrupa” kavramları çalışmada ayrı bir başlık altında yer almayıp, kavramlar arası geçişlerde yer alan kavramlardır. Tablo 2’de ikinci sütunda çalışmada hem bir başlık altında yer alan hem de bir tema olarak belirtilmeyip temalar arası geçişte kullanılan kavramlar (X) işaretiyle belirtilmiştir. Buna göre, yazarın ayrı bir başlıkta incelenen kavramları, “kamusal alan”, “zayıf tarihsellik”, “Batı-dışı modernlik”, “tek aktör patolojisi”, “karşılaşma ve buluşma”, “geleneksizlik”, “modernlik”, “mesafe”, “bugün”, “iç içe girişler”, “paradokslar”, “farklılık”, “yakınlık”, “ötekileştirilmeyen farklılık”, “eşzamanlı modernlik”, “ekstra modernlik” kavramlarıdır. Bu kavramların “Batı-dışı modernlik” izleğinde bir haritası çıkarılmaya çalışıldığından, kavram örüntüleri bu izleğe ulaşan yollar olarak belirlenmiş, bazı kavramlar “merkezî” kavrama giden yollar olarak görülmediğinden çalışmada kullanılmamıştır. Bu kavramlar Tablo 2’nin ikinci sütununda, kavramların araştırmada yer aldıklarının ifadesi olan (X) işaretiyle kodlanmayan; “yükselen değerler”, “Öteki Türkiye”, “beyaz Türkler”, “liberal yanılgı” kavramlarıdır.

“Batı-dışı modernlik” kavramının izini süren yollar iki temayla ele alınmıştır: Yazarın kavramlarının geçirgen, birbirine akan doğasını belirleyen “Karşılaşma ve Buluşma” başlığı ve birbirine akan bu kavramların, farklılığı dönüştürme potansiyelinin açığa çıkmasının önündeki engelleri açıklayan “Mesafe ve Bugün” başlığı altında belirlenen kavramlar sözü edilen iki temayı ifade etmektedir.