Diğer Sosyal Bilimcilere Ait Kavramların Belirlenmesi

“Diğer Sosyal Bilimcilere Ait Kavramların Belirlenmesi” başlığında yazarın kavram haritasına sarmal olan ya da onu derinleştiren diğer sosyal bilimcilerin kavramları ele alınmaktadır. Bu amaçla oluşturulan Tablo 3’te, yazara ait araştırmada ilgili kavramları açıklamakta kullanılan, diğer sosyal bilimcilere ait kavramlar belirtilmektedir.

Tablo 3. Diğer Sosyal Bilimcilerin Kavram Tablosu Sosyal

Bilimcilerin İsimleri

Sosyal Bilimcilerin Kullanılan Kavramları

Yazarın Sosyal Bilimcilerin Kavramlarına Paralel Kavramları/Metaforları Yazarın Kavram Haritasında Derinleştirilen Kavramlar

Norbert ELIAS Sosyo-Oluşumsal Yasa Toplumun Merkezi

Daryush SHAYEGAN

Mesafe Mesafe

Tarihsel Kopuş Köprüsüzlük

Ontolojik Uyumsuzluk Akordsuz Modernlik Bilincin Göçü İçsel (Yapısal, yerel)

Farklılık Farklılık

Eleştirel bakış Eleştirel düşünce Farklılık

İhanet etme İhanet etme Farklılık

Skolastik Köhneleşme Köprüsüzlük (Bugün’ün yokluğu) Epistemolojik Şizofreni Zayıf tarihsellik

Komplo Teorileri Komplo Teorileri Tek aktör patolojisi

Kimlik Korkusu Kimlik Korkusu Tek aktör patolojisi

Yaratma (Üretme) Yaratma (Üretme)

Bugün Bugün

İhanet Etme (Karşıt kültürün insanı olma)

İhanet etme (Karşıt kültürün insanı

olma) Farklılık

Emrah GÖKER “Habitus”, “kusursuz _{tekel”, “din alanı”, “iman”} Yakınlaştırılan Farklılık Farklılık

Richard SENNETT Narsisizm Üretme/Yaratma Kişiselleştirme Üretme/Yaratma İfade Üretme/Yaratma Eylem Üretme/Yaratma

Mesafe/Mesafesizlik Mesafe Üretme/Yaratma

Aliye ÇINAR Uyanık Vicdan/Pasif

Vicdan Paradoks

İhanet etme/karşıt kültürün insanı olma Anthony

GIDDENS Modernlik, Düşünümsellik Modernlik Modernlik

Andrew

DAVISON Modernlik, Gelenek Modernlik, Gelenek Köprü

Daniel BELL “Çemberdeki Gerilim” Modernlik Modernlik

Tablo 3’te araştırmada ele alınan sosyal bilimciler ve yazarın kavramları arasındaki bağıntıya bakıldığı zaman, yazarın kavramlarıyla çok daha paralel bir çizgi gösteren kavramların Shayegan’a ait olduğu görülmektedir. Sözü edilen paralellik, çalışmanın ikinci bölümünde yer alan “Mesafe ve Bugün” başlığı altında belirtilmiştir. Batı-dışı toplumların okumasını yapan D. Shayegan ve Göle arasındaki dikkat çekici benzerlikler vurgulanmıştır. Her iki yazarda belli başlı temalar; “mesafe” ve “bugün”

kavramlarına sarmal biçimdedir. Bu kavramların üstünde temellenen kavramların her iki yazarda aldığı biçimler çalışmanın ikinci bölümünde açıklanmakla birlikte, söz konusu benzer biçimlerin kuramsal zemininin “öteki”ne bakış’ı dönüştürmeye vurgu yaptığı söylenebilir.: Her ikisinde de kendine “mesafe” almanın şartı, “eleştirel” bir bakış kazanmakla başlar. Yazarın “ötekine”bakış’a yaptığı vurgudan dolayı Batı-dışı toplumların modernliği alımlanması ve “farklılık”ı okudukları paradigmaya ışık tutması için Shayegan’ın “Yaralı Bilinç” adlı eserindeki “eleştirel düşünme” ve “mesafe” kavramlarından yararlanılmaktadır. Bu analizde seçilen kavramlar, “modernlik”,“geleneksizlik”, “zayıf tarihsellik”, “yerel” (içsel, yapısal, iç tecrübe), “köprü (filtre)-köprüsüzlük”, “merkez-çevre”, “tek aktör patolojisi”, “ekstra modernlik” kavramlarıdır.

İkinci bölümde belirtildiği gibi kavramların buluşması, “iç içe girişleri” ve sınırlarının yoklanmasının ortaya çıkan “paradokslar” belirgin bir biçimde “kadın” üzerinde somutlaşmaktadır. Göle’nin belirttiği Kemalist kadının çelişkilerini ifade etmesi bakımından, Aliye Çınar’ın “Toplumsal Bedenin İnşasında Kadının Çağrılması ve Çağrısı: Namus Olgusu Üzerinden Bir Çözümleme” adlı makalesinde yer alan “pasif vicdan” ve “uyanık vicdan” kavramlarından yararlanılmaktadır.

Göle “modernlik” ve “gelenek” arasında “köprülerin” kurulmasına vurgu yapmaktadır. “Köprülerin” niteliği hakkında bilgi sahibi olabilmek için hem “gelenek” kavramının içeriğini hem de “modernliğin” doğasında yer alan “eleştiriselliğin” konumunu anlamak gerekmektedir. Bu sebeple modernliğin eleştireselliğine dair vurguları anlamak için Shayegan’ın analizinden ve Anthony Giddens’ın modernliğin “düşünümsel” karakterine ilişkin görüşlerinden yararlanılacaktır. Modernliğin “düşünümsel” karakterinin getirdiği tetikte olma halini derinleştirebilmek için Shayegan’ın Daniel Bell’den aktardığı “çemberdeki gerilim” içeriğinden, modernliğin “geleneğin” dağarcığında yoğrulmasına ilişkin görüşler için ise Andrew Davison’un görüşlerinden faydalanılmaktadır.

Çalışmanın üçüncü bölümünde Türk modernleşmesinin paradigmal zeminindeki belli başlı izlekler ve bunların Göle’nin “Batı-dışı modernlik” okumasıyla arasındaki bağıntılar belirlendikten sonra yazarın kavram örüntülerinin vardığı sonuçlara “eleştirel” bir yaklaşım sergilenmeye çalışılmaktadır. İkinci bölümde yazarın kavramlarının analizinin yapılmasıyla varılan sonuçlar, çalışmanın üçüncü bölümünde iki boyutta değerlendirilmektedir. İlk olarak yazarın “karşılaşma ve buluşmalar”la

beliren, birbirine akan, “melez” kavramlarının Türk modernleşmesini okuma sürecinde vardığı sonuçların toplumun merkeziyle bağlantıları analiz edilecektir. Bu analizde Emrah Göker’in yazara getirdiği eleştiriler ve bu eleştiriler için getirdiği önerilerin teşvik edici olduğu düşünülmektedir. Göker’in Bourdieu’nun sosyolojisinden ve kavramlarından beslenerek vardığı sonuçlar, yazarın birbirine akan, geçirgen kavramlarıyla Türk modernleşmesini okumasında yapmak istedikleri bakımından Elias’ın “sosyo-oluşumsal” yasasının işlerlik kazanmasına dair açılımları gerekçeleriyle sunmaktadır.

Yazarın kavram örüntülerinin vardığı sonuçların ikinci boyuttaki analizinde ise, Türk modernleşmesini “Batı-dışı modernlik” izleğinde okumasında derinliğini muhafaza eden hususlar vurgulanmaktadır. Göle’nin bir türlü önüne geçilemeyen “ötekisiz dünya” ütopyasının kurucu hükmünü yıkma yönündeki anlayışı işlerliğini koruyan bir başka unsurdur. Göle’ye göre, farklılık ötekileştirildiği zaman alternatifler azalır, yakınlaştırıldığı zaman bir “keşif” süreci başlar. Bu nedenle her karşılaşma bir “keşfe” dönüşmez. Çünkü her karşılaşmada yakınlıkla farklılık kesişmez (Göle, 2011c: 16,18; 2011b: 39-40). “Yakınlık” ile “farklılık”ın kesişimi gelenekle modernlik arasında kurulan köprülerin varlığına bağlıdır. Burada geleneğin farklılık olarak modernliğe yöneliminin ele alınması önemli olduğu kadar, yerel dokudaki kendinden farklı unsurlara nasıl yaklaştığı da önemlidir. Böylelikle ötekinin algılanış biçiminin analizi daha sağlıklı bir biçimde yapılabilir. Bununla bağlantılı olarak, yazarın “farklılık”a bakış’a verdiği önem, Batı-dışı toplumların modernliği alımlamasında önemli olan gelenek ve modernlik arasındaki köprülerin nitelikleri üzerine yoğunlaşmasına da yansır. Bunun sonucu olarak, “Batı-dışı modernlik” kavramı, gelenek ve modernlik köprüsü ve ötekilik bağlamında ele alınmıştır.