Göçün Viranşehir Ekonomisine Etkileri

Suriye iç savaşı başladığından beridir sınıra çok yakın olduğu için sürekli göç alan Viranşehir’de 2015 Temmuz itibariyle çadır kentte 22 bin, şehir de ise kayıtlı 15 bin Suriyeli vatandaş bulunmaktadır (H.C, 05.07.2015). Viranşehir’de sokağa çıkıldığında mutlaka Suriyelilerle karşılaşılmaktadır. Ev kiralayıp çeşitli meslek dallarında çalışan Suriyeliler çok fazladır. Bir tıp merkezine gidildiğinde Suriyeli bir doktora görünme olasılığı fazladır. Bir bina yapılırken çalışan duvar işçileri,

lokantacısı, kuaförü, terzisi, manavı, bakkalı, diş hekimi… Şanlıurfa genelinde işsizlik oranı göçün ikinci yılında, iki yıl öncesine oranla iki katından fazla artmıştır (Bkz: Tablo1).

Şehrin belediye başkanı gözlemlerini şu şekilde dile getirmektedir; “Ekonomik açıdan toplum rahatsız. İş sahası eskiden de azdı, Suriyelilerin gelmesiyle işsizlik daha çok arttı. Viranşehirliler eskiden de dışarı gidip çalışıyordu, Suriyeliler gelince bu oran da artı, aileler daha fazla bölünmeye başladı. Rekabet arttı. İnsanlar bundan rahatsız” (E.C, 11.06.2015).

İş ücretlerinin düşmesi sonucu başka şehirlere çalışmaya giden Viranşehirlilerin bu göçle birlikte sayılarının artması Suriyelilere karşı olan tepkiyi arttırmaktadır. C. (Kadın, 23, Bekâr) iki abisinin Suriyeliler yüzünden başka şehre gittiklerinin altını çizerek, ailesinin parçalanmasından Suriyelileri sorumlu tutmaktadır.

“Muhtaç oldukları için her işi yapıyorlar, düşük ücrete de çalıştıkları için Viranşehirliler işsiz kaldı. Viranşehirli erkekler iş için başka şehirlere gidince burası Suriyeli doldu. İş ücretlerinin düşmesi sonucu abim ve kardeşim İstanbul’a çalışmaya gitti. İzolasyon işi yapıyorlardı, Suriyeliler gelince sigortasız ve düşük ücretle çalışmaya başladıkları için kardeşlerim işsiz kaldı. Şu anda benim ailemden de iki kişi dışarıya göç etti ve benim de ailem parçalandı, o yüzden onların parçalanan aileleri de benim umurumda değil.”

Suriyeli işçilerin sömürülmesi ve sigortasız olarak daha düşük ücretlerle çalıştırılması sonucu Viranşehir’in yerli halkı iş aramak için başka yerlere göç etmek zorunda kalmaktadır. Yaşanan bu dış göç aynı zamanda bir iç göçe neden olmaktadır. Burada hem yok pahasına çalışan Suriyeliler, hem de iş bulamadıkları için göç etmek zorunda olan Viranşehirliler, ezilmekte, mağdur olmaktadır. Dünyanın her yerinde olduğu gibi, toplumun zaaflarından ve çıkmazlarından en fazla faydalanan kesim yine maddi olanakları fazla olan kişiler olmaktadır. Bu adaletsizlikte kazanan taraf işveren yani para sahibi olandır.

Kadın kuaförü olan S. (Kadın, 32, Bekâr) bütün Suriyelilerin ezildiği, az paraya çok çalıştırıldıkları görüşüne karşı çıkmaktadır;

“Çalışmak zorunda olanlar belki evet çok ucuza çalıştılar ama o mecburiyeti olmayanlar asla taviz vermiyorlar emeklerinden. İstedikleri verilmeyince kesinlikle çalışmıyorlar. Şu an Suriyelilere birçok kurs veriliyor kuaför kursu da onlardan biri. Yarın hepsi iş yerleri açacak ve vergi de vermeyecekler. Yıllardır oturttuğumuz düzene ortak olacaklar belki fiyat kıracaklar ve ekmeğimizle oynayacaklar.”

İşi elinden alındığı için tepki gösteren kesime, bir de işini kaybetme korkusu yaşayanlar katılmakta ve aynı şekilde Suriyelilere tepki göstermektedirler. İş azlığı ve işçi bolluğu rekabeti arttırmakta ve her iki tarafın da azla yetinmesine yol açmaktadır. Bundan dolayı Viranşehirli esnaf, Suriyelilerin kendi iş sahalarına girmelerinden şikâyetçidir. Özellikle farklı zanaat kollarında uzmanlaşan ustalar, aynı işi daha düşük bir ücrete yapan Suriyelilerden hoşnutsuzdur ve bunun kısıtlanması gerektiğini düşünmektedir. Ayrıca Viranşehir esnafının en fazla şikâyetçi olduğu konu da, Suriyelilerin vergi ödemeden çalışıyor olmalarıdır. Yaşanan yoğun ve kontrolsüz göç olayına, Türkiye hazırlıksız yakalanmıştır ve göçün doğurduğu birçok sosyal ve ekonomik duruma yasal zemin hazırlayamamıştır. Bunun sonucunda göç ile gelen Suriyeliler, Türkiye vatandaşlarının uymak zorunda olduğu birçok yasal zorunluluktan ilk geldikleri yıllar kurtulmuşlardır.

Suriyelilerin şehrin ekonomisine olumlu etkisi olduğunu düşünen kesim de vardır ve bu kesimin daha çok hizmet sektörü çalışanları olduğu göze çarpmaktadır. Sürekli hareket halinde olan sığınmacılar, seyahat sektörü çalışanları için bir nimet olarak görülmektedir. Otogarda çalışan E. (Erkek, 32, Evli), Suriyelilerden şikâyetçi değildir ve şöyle söylemektedir,

“Sığınmacıların şehre ekonomik artıları olduğunu ve ekonomiyi canlandırdıklarını düşünüyorum. Bizim sektörde kışın işler durgun olur resmi tatillerde biraz açılır sonra Nisana kadar durgun geçer ama bu savaşla birlikte artık kışın da işlerimiz canlı çünkü Suriyeliler sürekli bir yere gidiyorlar. Şehre kesinlikle ekonomik artıları oldu. Ev sahipleri evlerini eskisinden daha pahalıya kiralamaya

başladı bu bir ekonomik getiridir. Viranşehirlilerin bu göç dalgası ile pek bir zorlukla karşıtlıklarını zannetmiyorum.”

Yine bir diğer hizmet çalışanı, Suriyelilerin ekonomiye katkısını şöyle dile getirmiştir, “Suriyeliler rahat bir millet yarını düşünmüyorlar bin lira kazanmışlarsa tamamını yiyorlar arkaya atma düşünceleri yok. Yani para yine içeride dönüyor hem de tamamı, yastık altı yapmadan. Burada işini tutturanlar savaş bittikten sonra da gitmezler tutturamayanlar geri döner” (Erkek, 39, Evli).

Bu söyleme, devletin onları tembelleştirdiği ve bu yüzden yarını düşünmeyen bir millet haline geldikleri söylemleri de ekleniyor. Çalışmayı sevmemeleri, çalışma saatlerinden şikâyet etmeleri ve kazandıklarının tamamını harcamaları bu tembelleşmenin sonucu olarak gösterilmektedir. M. (Erkek, 47, Evli,) görüşlerini şu şekilde aktarmaktadır, “Bir kova suya bir bardak su eklense de çıkarılsa da bir şey fark etmez yani ekonomiyi etkilemez halk zihnini yorar sadece. İnsanlar yabancıyı kötülemek ve dışlamak için bazı söylemlerde bulunuyorlar. Kötüleyecek bir şey koymazsan eğer ortaya sevmek zorunda kalırsın ama sevmek istemiyorsun, o zaman işte böyle dersin, ekmeğimle oynadılar, şehrimi bozdular.”

Görüldüğü gibi hizmet sektöründe çalışan ve kazancını bu yolla elde eden esnaf, Suriyelilerin şehirde olmasından memnundur. Nüfus ne kadar fazla artarsa, satacak bilet, ekmek, yemek o kadar artar, aynı oranda kazançta artar. Suriyelilerin ekonomiye etkisi yine etkinin yönüne göre değişmektedir, olumsuz etkilenenler Suriyelilerden hoşnutsuzken, olumlu etkilenenler bu durumdan gayet memnundur.

K. (Erkek, 32, Evli) Suriyelilerin şehrin mimarisinde gözle görülen etkilerine değinmektedir. K. Suriyeliler sayesinde farklı tarzda mimari binalar görmeye başladığını bunun şehir için güzel bir değişim olduğunu dile getirmektedir ayrıca piyasayı canlandırdıklarını düşünmektedir. Suriyeli zanaatkârlar Viranşehir’i estetik ve sanat açısından da olumlu yönde etkilemiştir. Suriyelilerin kendine has işçilikleri, Viranşehirliler tarafından beğenilmekte ve övülmektedir. Suriyeliler işlerini çok fazla para için yapmamakta, onun yerine güzel işçiliğe önem vermektedirler. Belki de bu Viranşehirlilerin bahsettiği “Kapitalizme bulaşmamış olmak” tan kaynaklanmaktadır.

Suriye de çok fazla ekonomik rekabet ile yaşamayan ve bunun yerine zanaatlarını en güzel şekilde ifşa etmeyle uğraşan Suriyeliler, Viranşehir’e geldikten sonra da bu özelliklerini devam ettirmiştir

Viranşehirlilerin çoğunluğu Suriyelilerin ekonomiyi olumsuz etkiledikleri görüşü etrafında birleşmektedir. Artan ev kiraları Viranşehirliler arasında huzursuzluk yaratmaya başlamıştır. Çok kötü evlerde mecbur oldukları için yüksek fiyatlarla oturmak zorunda kalan Suriyeliler, hiç istemeseler de ev kiralarını yükseltmişlerdir. Bu durum ev sahiplerinin işine gelirken kiracıları zorlamıştır. D. (Kadın, 34, Bekâr) bu göçle birlikte zenginlerin daha da zenginleştiğini yoksulların ise daha da yoksullaştığını savunmuştur. A.’ya (Kadın, 42, Evli) göre, “Suriyelilerin Viranşehir’e çok fazla etkileri oldu, ailelerin dağılmasından işsizliğe kadar. Viranşehirliler ev bulmakta zorlanmaya başladılar. İkinci, üçüncü eş durumları olmaya başladı”.

İşverenler de sigorta yapmak zorunda kalmadıkları ve düşük ücrete tamam diyen Suriyelileri tercih etmektedirler. Bu durum da Viranşehirlilerin ya işsiz kalmasına ya da düşük ücretle çalışmayı kabul etmek zorunda kalmasına neden olmaktadır. Ekonominin bireyden aileye, aileden topluma her kesimi her konuda büyük ölçüde etkilediği yadsınamaz bir gerçektir. Ekonomik sıkıntının yarattığı psikolojik gerginlik önce kişiyi, devamında ailede olan tüm bireyleri ve toplumu etkilemektedir.

3.5.1.2. Göçün Viranşehir Aile Yapısına Etkileri