FTM sisteminde, kaynak maliyetleri ürünlere ve hizmetlere teorik kapasite kullanımına göre dağıtılmaktadır. ZDFTM sisteminde ise esas alınan kapasite ölçüsü pratik (kullanılabilir) kapasitedir (Max, 2007, s. 4). Böylece mamul veya hizmetler için harcanan fiili zamana göre maliyetler çıktılara tahsis edilirken, kullanılmayan kapasiteye ilişkin maliyetler dönem zararlarına alınarak mamul veya hizmet maliyetlerine yüklenmesi önlenmiş olmaktadır (Saban & İrak, 2009, s. 100).
FTM, maliyetlemede “itme” modelidir (Yılmaz, 2008, s. 1). Modele, çeşitli kaynaklara yapılan harcamaların belirlenmesiyle başlanmakta ve her bir kaynakla her mamul ya da hizmetin ilişki yüzdeleri hesaplanmaktadır. Hesaplanan oranlar toplam maliyete uygulanarak maliyet dağıtımı gerçekleştirilmektedir (Yılmaz, 2008, s. 1). ZDFTM ise aksine, bir “çekme” modelidir. ZDFTM’ye, üretimdeki her bir sabit kaynağın pratik kapasitesinin belirlenmesiyle başlanmaktadır. Daha sonra, birim kapasite maliyetinin hesaplanması için her kaynağın maliyeti pratik kapasiteye bölünmektedir. Her bir faaliyet, hesaplanan birim maliyeti ve kullanılan kapasite miktarını esas alarak sabit üretim kaynaklarının maliyetini kendine çekmektedir (Atkinson, 2007, s. 43). FTM’de zamanı bir maliyet taşıyıcısı olarak kullanma imkânı varsa da, ZDFTM’de zaman tümüyle farklı bir rol üstlenmektedir. FTM sistemi, zaman taşıyıcılarını maliyet dağıtım sürecinin ikinci aşamasında uygulamaya sokarken, bu yeni yaklaşım zamanı, maliyetleri direkt olarak kaynaklardan maliyet objelerine taşımakta kullanarak, kaynak maliyetlerini faaliyetlere yükleme basamağını atlamaktadır (Kaplan & Anderson, 2007b, s. 17; Hoozee, Vermeire, & Bruggeman, 2009, s. 2). Hangi maliyet yönteminin daha iyi olduğunu iddia edemeyiz, çünkü firmadaki fiili duruma, belirli bir ülkedeki mevzuata, şirket türüne, ürüne, girişimcilik ortamına bağlıdır. Temel farklılıklar, sadece ZDFTM'nin zaman sürücülerini kullandığı zaman, faaliyetin maliyetini belirtme yaklaşımında değil, FTM ise sadece bir maliyet taşıyıcısı kullanmaktadır, fakat aynı zamanda kullanılmayan kapasiteyi belirleme
becerisinde de yer almaktadır (FTM, kullanılmayan kapasite) (Dejnega, 2011, s. 10).
ZDFTM sistemi tıpkı FTM sistemi gibi işletme kaynaklarının faaliyetler tarafından, faaliyetlerin ise ilgili maliyet objesi (ürünler, hizmetler gibi) tarafından kullanıldığı bir maliyet sistemidir (Saban & İrak, 2009, s. 107). FTM’ye göre Zamana dayalı FTM’yi özel kılan tek bir maliyet taşıyıcısının (zaman) kullanılmasıdır. Yani geleneksel modelde, bütün kaynak gruplarının maliyeti bütün kullanıcıların kaynaklarına dağıtılırken, ZDFTM yaklaşımında sadece harcanan zaman maliyetleri çıktılara dağıtılmaktadır. Bunun yanı sıra ZDFTM sisteminde esas alınan kapasite pratik kapasite iken, FTM yaklaşımında kaynak maliyetleri ürünlere ve hizmetlere teorik kapasite kullanımına göre dağıtılmaktadır. Ayrıca ZDFTM sisteminde ekonomik değer oluşturmayan faaliyetler belirlenmekte, kârlılığı arttırıcı önlemler alınmaktadır. Sistem, yöneticilere daha anlamlı maliyet ve kârlılık bilgilerini daha hızlı ve daha ucuza sunmaktadır. Sistemin en büyük yararlarından biri doğru ürünler üzerinde daha fazla zaman harcayıp kârlı müşterilere odaklanmayı sağlamasıdır. Ayrıca, ZDFTM sisteminde atıl kapasite maliyetleri ayrıştırılarak, müşteri-mamul-sipariş bazında kârlılık hesaplanabilmektedir.
FTM sistemi, şirketin uygulamasındaki yeni koşullar için sistemi güncellemek için daha fazla zaman almaktadır. ZDFTM, belirli etkinliğin tüm özel yönlerini tek seferlik denklem içine alabilir ve muhasebe sistemi için daha küçük gereksinimlere ihtiyaç duyar. Bununla birlikte, ZDFTM de eleştiri altındadır. ZDFTM, önceden
düşünülmesi ve yaratıcı düşünmeyi talep eden eylemler için uygun değildir. Ayrıca, faaliyetlerin zaman tüketiminin doğru bir şekilde değerlendirilmesi, sınırsız özelliktir ve birçok durumda, zaman tahmini öznel yargıya dayanır. Tablo 4'de, karşılıklı karşılaştırmalarda her iki yöntemin tüm ana özellikleri özetlenmektedir (Dejnega, 2011, s. 10). Tablo 4: Seçilen Yönlerden FTM ve ZDFTM Yöntemlerinin Karşılaştırılması
Karşılaştırmanın Bakış
Noktası FTM Yöntemi ZDFTM Yöntemi
Maliyetlerin atanması için faktörlerin özellikleri.
-Maliyet sürücüleri -Yöntem faktörlerin oluşum sayısı ile çalışır (örneğin kurulum sayısı).
-Zaman sürücüleri -Yöntem, faktörlerin görülme sıklığından (örneğin kurulum için gerekli süre) kaynaklanan çalışma süresi ile çalışır. Maliyetlerin atanmasına
ilişkin faktörlerin sayısı -Her etkinlikle, yalnızca bir faktör kullanabiliriz
-Her faaliyette faktörlerin sayısı sınırsızdır. Faktörler arasındaki ilişkide yer alırlar ve bu ilişkilere riayet edilirler.
Yöntemin doğruluğu -Yöntem, maliyeti etkileyen faaliyet özelliklerini yakalamamaktadır.
-Yöntem, maliyetlerin etkinliklere uygun bir şekilde atanmasını sağlar. Doğruluk FTM
yönteminden daha iyidir. Masrafların atanması için
sistemin kapsamı.
-Faaliyetin
gerçekleşmesindeki her farklılık, ayrılmış yeni faaliyetin uygulanmasını gerektirmektedir.
-Her etkinlik için, faaliyetin tüm özelliklerini ve çeşitliliğini yakalayan yalnızca bir zaman denklemine ihtiyaç vardır. Sistemin güncellenmesi için
zaman tüketimi.
-Faaliyetin
gerçekleşmesindeki her farklılık, ayrılmış yeni faaliyetin uygulanmasını gerektirir.
-Maliyet oranları zaman birimi başına ayarlandığı için FTM yönteminden nispeten daha küçük ayrıntıya sahiptir. Kullanılmayan kapasiteyi
Kaynak: O. Dejnega, “Method Time Driven Activity Based Costing Literature Review”, Journal of Applied Economic Sciences, 1(6), 2011, s. 10
FTM ve ZDFTM sistemleri uygulama sistemi kısaca şöyle özetlenmiştir (Everaert ve diğerleri, 2008, s. 118).
Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM)’nin Uygulama Adımları:
1. Adım: Farklı genel üretim giderleri faaliyetlerinin belirlenmesi.
2. Adım: Bir kaynak sürücüsü kullanarak farklı faaliyetlere genel
üretim giderlerinin atanması.
3. Adım: Her etkinlik için faaliyet sürücüsünün tanımlanması.
4. Adım: Toplam etkinlik maliyetlerini faaliyet sürücüsünün pratik
hacmine bölerek faaliyet sürücüsü oranının belirlenmesi.
5. Adım: Siparişlere, ürünlere veya müşterilere maliyeti izlemek
için faaliyet sürücüsü oranının faaliyet sürücüsü tüketimiyle çarpılması.
Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (ZDFTM)’nin Uygulama Adımları:
1. Adım: Çeşitli kaynak gruplarının (departmanların) tanımlanması. 2. Adım: Her bir kaynak grubunun toplam maliyetinin tahmin
edilmesi.
3. Adım: Her kaynak grubunun pratik kapasitesinin tahmin edilmesi. (Örneğin, tatil, toplantı ve eğitim saatleri hariç çalışma saatleri) 4. Adım: Kaynak grubunun toplam maliyetini pratik kapasiteye
5. Adım: Faaliyet için zaman denklemine ve olayın özelliklerine dayalı olarak, her bir faaliyet için zaman tahmininin belirlenmesi.
6. Adım: Söz konusu olay için zaman tahmini ile her kaynak
grubunun birim maliyetinin çarpılması
3.4. Zamana Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi