Selma BERK¹
Selma TUNA
1ÖZET
Kırmızı, siyah ve sarı renklere sahip olan frenk üzümlerinin içerdikleri fenoller, flavan ve flavanoidler nedeniyle yüksek oranda antioksidan özellik gösterdiği bilinmektedir. Bu fonksiyonel bileşenlerin insan sağlığında birçok hastalığa karşı koruyucu role sahip olması frenk üzümünün özellikle gıda sanayisindeki önemini arttırmıştır. Siyah frenk üzümü yağının, son yıllarda gıda takviyesi olarak piyasalarda yer aldığı görülmektedir. En yaygın kültür formu olan Ribes nigrum’un yaprak, tomurcuk, meyve ve tohumlarının antioksidan, antienflamatuar, antiviral, antidiyabetik, antikanser ve antitümör aktivitesi yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Meyveleri antibakteriyal, antiseptik, antiaging, cardioprotective ve antienflamatuar etkiye sahip olan Ribes rubrum’un yapraklarının da antioksidan etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte Ribes türlerinin yaprak ve dallarının antibakteriyal ve antitümör etkisi de kanıtlanmıştır. Bu derlemede frenk üzümünün biyolojik aktivitesi ve bu aktivitenin insan sağlığına kattığı faydalar hakkında bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Frenk üzümü (Ribes sp.), antioksidan, antikanser, sağlık ABSTRACT
BIOLOGICAL ACTIVITIES OF CURRANT (Ribes sp.) AND IT’S EFFECTS ON HUMAN HEALTH
Currants which have black, red and white color show high level antioxidant activity, because of containing phenols, flavone and flavonoids. These functional components that are active in protecting against many diseases have increased the important of currants especially in food industry. In recent years, black currant oil has been used as food supplements in the market. It has been proven in studies that the most common culture form of Ribes rubrum’s fruits, seeds, leaves and buds have antioxidants, anti– inflammatory, antiviral, anticancer, antidiabetic and antitumor activity. Just as fruits of
Ribes rubrum have antibacterial, antiseptic, antiaging, cardio protective and anti–
inflammatory effect, its leaves also have antioxidant effect. In addition, leaves and branches of Ribes species have antibacterial and antitumor activity. The results of several researches about the biological activity of currant and its effects on human health are given in this review.
Keywords: Currant (Ribes sp.), antioxidant, anticancer, health
GİRİŞ
Son yıllarda meyveler yüksek fenolik maddelerden kaynaklanan farklı biyolojik aktiviteleri nedeniyle dikkate değer hale gelmiştir [32]. Üzümsü meyveler grubuna giren frenk üzümünün, içerdiği şekerler, fenolik maddeler, organik asitler ve C vitamini nedeniyle biyolojik aktivitelere sahip olduğu bilinmektedir. Frenk üzümü, meyvelerinin yanı sıra yaprakları, kökleri ve tomurcuklarında halk arasında tıbbi amaçlı kullanılmaktadır [35]. Yine tohumlarından elde edilen yağlar gıda takviyesi olarak raflarda yer almaktadır [15].
Kırmızı ve siyah frenk üzümü meyveleri mineral maddeler bakımından zengindir. Siyah frenk üzümleri diğer üzümsü meyvelerle kıyaslandığında en fazla potasyum, magnezyum ve kalsiyum içeren meyve olmakla birlikte, bu oran kırmızılara göre yaklaşık iki kat daha fazladır. Demir ve bakır yönünden de önemli kaynak oldukları bildirilmektedir [7]. Ayrıca frenk üzümü meyveleri organik asitler (sitrik ve tartarik), tanenler (ellagitanin), fenolik asitler (p– qumarik ve gallik) ve flavonoidler (antosiyanin, myricetin, rutin) yönünden zengindir [20, 2]. Bu yüzden meyvelerinin antiviral, antiinflamatuar, antidiyabetik, antioksidan, antiobez etkileri söz olmaktadır.
Likör, meyve suyu, reçel, şaraba işlenen frenk üzümlerinde fenolik bileşiklerde azalma olmasına rağmen bu oran az olmakta ve sağlık açısından faydaları dikkate değer olmaktadır. Meyve suyunda yapılan bir araştırmada kırmızı frenk üzümünün antibakteriyal özelliğe sahip olduğu bildirilmektedir [22]. R. nigrum ve R. rubrum kültür meyvelerinden elde edilen meyve suyu dahilen öksürük ve astım tedavisi için kullanılmaktadır [30].
Fenolik maddelerin sağlık açısından olumlu etkilerinden yararlanılacaksa beslenme alışkanlığı ömür boyu olmalıdır. Bu meyvelerin dönem dönem az yenmesi tedavi edici özelliğe sahip olmayacaktır [8].
Ribes yaprakları, ülkemizde halk arasında
idrar arttırıcı ve terletici olarak kullanılmaktadır [4]. R. nigrum yapraklarının diüretik ve antiromatizmal etkisi, gut hastalığı tedavisinde kullanıldığı, kanama durdurucu görevinin yanı sıra görüş arttırıcı olduğu da bilinmektedir [9]. Meyvelerde olduğu gibi dal ve yapraklar
bakımından da siyah frenk üzümü kırmızıya göre daha çok antioksidan kapasiteye sahiptir [15].
Bu derlemede frenk üzümünün biyolojik aktivitesi ve bu aktivitenin insan sağlığına kattığı faydalar hakkında bilgi verilmiştir.
Antioksidan
Bitki dokularında antioksidan kapasiteden sorumlu kimyasallar fenoller, antosiyaninler ve diğer flavonoidlerdir [36]. Siyah, koyu kırmızı ve mavi renk içeren meyvelerin antioksidan değeri çok daha yüksek olduğu bilinmektedir [23]. Özellikle R. nigrum’un meyveleri R. rubrum ile kıyaslandığında yaklaşık 6 kat daha fazla antosiyanin içerdiğinden daha fazla antioksidan kapasite göstermektedir [5, 1]. Yine Aneta ve ark. [1] tarafından yapılan çalışmada, siyah frenk üzümlerinin kırmızıya göre daha fazla antioksidan kapasitesine sahip olduğu ifade edilmiş ve bu oranın organik olarak yetiştirilen siyah frenk üzümlerinde en fazla olduğu bildirilmiştir. Siyah frenk üzümü yaprak, tomurcuk ve meyve ekstreleri üzerinde yapılan antioksidan testlerinde, yaprak ekstresinin yüksek total fenol içeriğiyle bağlantılı olarak en yüksek antioksidan aktivite gösterdiği bilinmektedir [33]. Frenk üzümünün antioksidan özelliğinden faydalanmak için sürekli tüketilmesi ve bu yüzden yıl içerisinde işlenmiş ürün olarak tüketilebileceği unutulmamalıdır. Djordjevic ve ark. [10] yaptıkları bir çalışmada, kırmızı frenk üzümlerini taze ve meyve suyuna işleyerek -18°C’de depolamışlardır. Bir yıl boyunca depolanan meyve suyunda toplam fenolikler yaklaşık %40 oranında artış göstermiştir. Depolama süresinde taze meyvelerde antosiyanin miktarı %85 artarken meyve suyunda %50 oranında artmıştır.
Yapılan araştırmalarda kırmızı frenk üzümü yapraklarının siyah frenk üzümü yapraklarına göre daha fazla serbest radikalleri temizleme aktivitesine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu özelliğini bünyesinde ihtiva ettiği rutin, quercetin gibi fenolik maddelerden kazanmakta ve bu nedenle kırmızı frenk üzümü önemli bir antioksidan kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır [28]. Bilindiği gibi antioksidanlar serbest radikallerin etkisini nötr hale getirmekte, kanser, kalp hastalıkları, Parkinson ve Alzheimer gibi
hastalıklar ile erken yaşlanmaya neden olacak zincirleri kırmaktadır [12].
Antimikrobiyal
Bitkilerde bulunan fenolik bileşikler, farklı mekanizmalarla birçok bakteri türünün büyümesini etkilemektedir. Yalnızca fenolik bileşikler değil bitkisel kimyasallar da (organik asitler, tanenler vb.) antimikrobiyal aktiviteden sorumludur [22]. Gram bakterilerin hücre duvarlarından geçen bu bileşikler frenk üzümünde bulunmaktadır. Yapılan bir çalışmada Gram (+) bakteriler üzerine frenk üzümü meyvelerinin antimikrobiyal etki gösterdiği ancak Gram (–) bakteriler üzerine çok az tesir ettiği belirtilmektedir [27]. Kırmızı frenk üzümleri, Candida türü bakterilere karşı hiçbir etki göstermezken siyah frenk üzümleri bu bakterileri tamamen bastırarak antimikrobiyal aktivitesini ortaya koymaktadır [18]. Yine siyah frenk üzümü meyvesi içerdiği kersetin ve naringeninden dolayı mikroorganizma üremesini engelleyerek Staphylococcus aureus ve Bacillus
subtilis üzerine az antimikrobiyal etki
gösterirken, Micrococcus luteus üzerine orta derecede etki göstermektedir [29].
Ribes nigrum’un taze meyvelerinde olduğu
gibi bir yıl boyunca dondurulmuş meyvelerinde de fenolik maddeler azalmasına rağmen E.
coli’ye karşı antimikrobiyal aktivite de herhangi
azalma olmamaktadır [19]. Tomurcuklarından elde edilen uçucu yağ ise A. baumanii, E. coli, P.
aeruginoasa ve S. aureus bakterilerine karşı
geniş bir antibakteriyal etki göstermektedir [21]. Yine bu meyvelerden elde edilen likör E. coli, S.
aureus ve C. albicans bakterilerinin üremesini
tamamen durdurmaktadır [6].
IFV–A veya B virüsü insanlarda gribal enfeksiyonlara, HSV–1 virüsü uçuğa neden olurken RSV virüsü ise akciğer ve solunum yolları enfeksiyonlarına neden olmaktadır. RSV virüsü özellikle bebeklerde çok fazla görülmekte ve ilerleyen vakalarda bronşite kadar varmaktadır [23]. Japonya’da yapılan çalışmada, kırmızı frenk üzümü meyve ekstresinin içerdiği antosiyanin nedeniyle Influenza virus type A ve Influenza
virus type B virüslerini inhibe etmediği ancak
virüslerin hücre yayılmasını durdurarak antiviral aktivitesi olduğuna vurgu yapılmaktadır [17]. Siyah frenk üzümü ekstresi IFV A ve B, RSV ve
HSV–1 virüsleri üzerine etkili olmakla birlikte, %1 konsantrasyonda virüslü hücreleri yarı yarıya inhibe ederken %10 konsantrasyonda virüslü hücreleri %94 oranında inhibe etmektedir [14].
Antikanser / Anti–proliferatif
Bitkilerde bulunan fenol bileşikler kanser hücrelerini inhibe etmektedir. Üzümsü meyvelerde antosiyanin ve ellagitanin oranının flavonollere göre daha fazla olduğu bildirilmiştir. Bu yüzden üzümsü meyveler kolon kanser hücrelerinin yayılmasını engelleyerek antiproliferatif etki göstermektedir. Maviyemiş en fazla antiproliferatif etkiye sahipken onu siyah frenk üzümü takip etmektedir [39].
Antiproliferatif etki bitkilerin fenolik, flavonoid ve antosiyanin miktarından kaynaklanmaktadır. Bu etki hücrelerin büyümesini engellemekte, özellikle canlı kanser hücrelerinin büyümesini durdurarak insan sağlığına tesir etmektedir. Polonya’da yapılan çalışmada, kırmızı ve siyah frenk üzümleri organik ve konvansiyonel olarak yetiştirilmiş ve her iki kültürde siyah frenk üzümleri daha fazla fenolik bileşene sahip olmuştur. Organik olarak yetiştirilen kırmızı frenk üzümlerinden ‘Rondom’ çeşidi ise kanser hücrelerini inhibe ederek en yüksek antiproliferatif etkiyi göstermiştir [1]. Ayrıca organik ürünlerin kimyasal ilaç veya gübrelerden ari olarak yetiştirildiği ve bu yüzden sağlık açısından daha güvenilir olduğu unutulmamalıdır.
Antidiabet
Siyah frenk üzümünün sahip olduğu en önemli fenolik bileşik quercetin iken kırmızı frenk üzümü klorogenik asite sahiptir. Bu fenol bileşiklerin, düşük kan şekerini (tip 2 diyabet) kontrol eden α–glucosidase, α–amylase enzimlerini etkilediği belirtilmektedir. R. rubrum meyve ekstresinin R. nigrum’a göre, α–amylase enzimini üç kat daha fazla ve α–glucosidase enzimini iki kat daha fazla inhibe ettiği ifade edilmektedir. Ayrıca bu fenolik bileşiklerle ilişkisi bulunmasa da kırmızı ve siyah frenk üzümlerinin yüksek tansiyona neden olan ACE enzim aktivitesini durdurduğu bildirilmektedir [25]. Fareler üzerinde yapılan çalışmaya göre, siyah frenk üzümü meyvelerinden elde edilen
ekstraktlar kan şekerini düşürmektedir. Düşük dozda (100 mg/kg) verildiğinde beşinci günden sonra etkisi görülürken, yüksek dozda (500 mg/kg) verildiğinde ilk günden itibaren etkisi görülmekte ve önemli derecede antidiabetik etki göstermektedir [31].
Kırmızı frenk üzümü meyvelerinin yanı sıra köklerinin de antidiyabetik özelliğe sahip olduğu daha önce yapılan çalışmalarda kanıtlanmıştır [24].
Anti–inflamatuar
Bitkilerde doğal olarak bulunan proantosiyanidinler antiinflamatuar etkiye sahiptir. Siyah frenk üzümü yapraklarında bulunan proantosiyanidin, lökositleri uzaklaştırarak antiinflamatuar etki göstermektedir [11]. Ayrıca yapraklarından elde edilen uçucu yağ ß–caryophyllene, hexadecanoic asit ve α– humulene bileşenlerini içermektedir [16]. Yapılan araştırmalar ß–caryophyllene ve α– humulene’nin antiinflamatuar etkisi olduğunu kanıtlamıştır [38, 37].
R.nigrum tohumlarından elde edilen yağ, en
önemlileri γ–linolenic, α–linolenic ve stearidonic asit olan yağ asitleri, fenolik bileşiklerden ise quercetin ve p–qumarik içermektedir [3]. Stearidonic asit ve linolenic asidin antiinflamatuar etkiye sahip olduğu bilinmektedir [26]. Siyah frenk üzümü tohumundan elde edilen yağ bu nedenle ön plana çıkmakta ve fitoterapi de yer bulmaktadır.
Diğer Aktiviteler
Ehrlich ascites carcinoma (EAC) insanlarda en yaygın görülen tümörlerden biridir. Siyah frenk üzümünün bu tümör üzerine etkisi meyve suyu ile denenmiş ve içerdiği polisakkaritler nedeniyle EAC sahip farelerde etkisi araştırılmıştır. Meyve suyu tümör büyümesini %45 oranında durdurmuştur [34].
SONUÇ
Frenk üzümünü içerdiği ellagic asit, antosiyanin, gallik asit ve rutin gibi bitkisel kimyasallar nedeniyle insan sağlığını olumlu yönde etkileyerek kanser, tümör, obezite, şeker
hastalıklarını engellemekte, ağız içi yaralarını iyileştirmekte, bakterileri öldürerek antibiyotik görevi görmektedir. Bu nedenle sağlıklı yaşam veya hastalıkları önlemek için beslenme alışkanlığına ilave edilmeli ve düzenli tüketilmelidir.
KAYNAKLAR
1. Aneta, W., O. Jan, M. Magdalena and W. Joanna, 2013. Phenolic Profile, Antioxidant and Antiproliferative Activity of Black and Red Currants (Ribes sp.) From Organic and Conventional Cultivation. International Journal of Food Science and Technology 48:715–726.
2. Bakowska–Barczak, A. M. and P. P. Kolodziejczyk, 2011. Black Currant Polyphenols: Their Storage Stability and Microencapsulation. Industrial Crops and
Products 34:1301–1309.
3. Bakowska–Barczak, A. M., A. Schieber and P. Kolodziejczyk, 2009. Characterization of Canadian Black Currant (Ribes nigrum L.) Seed Oils and Residues. Journal of Agriculture Food Chemistry 57:11528–11536.
4. Baytop, T., 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Geçmişte ve Bugün (İlaveli İkinci Baskı). Nobel Tip Kitabevleri, İstanbul. 208s. 5. Benvenuti, S., F. Pellati, M. Melegari and D.
Bertelli, 2004. Polyphenols, Anthocyanins, Ascorbic Acid and Radical Scavenging Activity of Rubus, Ribes and Aronia. Journal
of Food Science 69(3):164–169.
6. Cavanagh, M. A., M. Hipwell and J. M. Wilkinson, 2003. Antibacterial Activity of Berry Fruits Used for Culinary Purposes.
Journal of Medicinal Food 6(1):57–62.
7. Cosmulescu, S., I. Trandafir and V. Nour, 2015. Mineral Composition of Fruit in Black and Red Currant South Western. Journal of
Horticulture, Biology and Environment 6(1):43–51.
8. Çağlarırmak, N., 2006. Üzümsü Meyvelerin Polifenolik Bileşenlerin İnsan Sağlığı Yönünden Önemleri. II. Ulusal Üzümsü
Meyve Sempozyumu, 14–16 Eylül 2006. Tokat. 317–321
9. Çubukçu, B., A. H. Meriçli, A. Mat, G. Sarıyar, N. Sütlüpınar ve F. Meriçli, 2002.
Fitoterapi Yardımcı Ders Kitabı. İstanbul
Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmakognazi Anabilim Dalı, İstanbul, 131s.
10. Djordjevic, D., K. Savikin, G. Zdunic, T. Jankovic, T. Vulic, C. Oparnica and D. Radivojevic, 2010. Biochemical Properties of Red Currant Varieties in Relation to Storage.
Plant Foods Hum Nutr. 65:326–332.
11. Garbacki, N., M. Tits, L. Angenot and J. Damas, 2004. Inhibitory Effects of Proanthocyanidins from Ribes nigrum Leaves on Carrageenin Acute Inflammatory Reactions Induced in Rats. BMC Pharmacology 4(25):1–9.
12. Gençaslan, G., 2007. Türkiye’de Tıbbi Amaçla Kullanılan Bazı Bitkilerin Antioksidan Özelliklerinin Taranması (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü Eczacılık ve Farmokoloji Anabilim Dalı, Ankara, 102 s.
13. Hernson, J., 2012. RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs) Enfeksiyonu (http://tr.healthline.com/ health/rsv-respiratuar-sinsityal-virues-enfeksi yonu) (Erişim tarihi: Temmuz 2016)
14. Ikuta, K., K. Hashimoto, H. Kaneko, S. Mori, K. Ohashi and T. Suzutani, 2012. Antiviral and Antibacterial Activities of an Extract of Blackcurrants (Ribes nigrum L.). Microbiol
Immunol 56:805–809.
15. Kendir, G., 2012. Türkiye’de Doğal Olarak Yetişen Ribes L. Türleri Üzerinde Farmasötik Botanik Yönünden Araştırmalar (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Farmasötik Botanik Anabilim Dalı, Ankara, 384 s.
16. Kılıç, C. S., M. Koyuncu, T. Özek and K. H. C. Başer, 2008. Essential Oil of the Leaves of
Ribes nigrum L. From Turkey. Journal of Essential Oil Research 20(6):512–514.
17. Knox, Y. M., K. Hayashi, T. Suzutani, M. Ogasawara, I. Yoshida, R. Shiina, A. Tsukui, N. Terahara and M. Azuma, 2001. Activity of Anthocyanins from Fruit Extract of Ribes
nigrum L. against Influenza A and B viruses. Acta Virologica 45:209–215.
18. Krisch, J., L. Galgoczy, T. Papp and C. Vagvölgyi, 2009. Antimicrobial and Antioxidant Potential of Waste Products Remaining After Juice Pressing. Annals of the
Faculty of Engineering Hunedoara–Journal of Engineering 7(4):131–134.
19. Nohynek, L. J., H. L. Alakomi, M. P. Kahkönen, M. Heinonen, I. M. Helander, K. M. Oksman–Caldentey and R. H. Puupponen– Pimia, 2006. Berry Phenolics: Antimicrobial Properties and Mechanisms of Action against Severe Human Pathogen. Nutrition and
Cancer 54(1):18–32.
20. Nour, V., I. Trandafir and M. E. Ionica, 2011. Ascorbic Acid, Anthocyanins, Organic Acids and Mineral Content of Some Black and Red Currant Cultivars. Fruits 66(5):353–362. 21. Oprea, E., V. Radulescu, C. Balotescu, V.
Lazar, M. Bucur, P. Mladin and I. C. Farcasanu, 2008. Chemical and Biological Studies of Ribes nigrum L. Buds Essential Oil. Bio Factors 34:3–12.
22. Ördögh, L., L. Galgoczy, J. Krisch, T. Papp and C. Vagvölgyi, 2010. Antioxidant and Antimicrobial Activities of Fruit Juices and Pomace Extracts against Acne–Inducing Bacteria. Acta Biologica Szegediensis 54(1):45–49.
23. Pehluvan, M. ve M. Güleryüz, 2004. Ahududu ve Böğürtlenlerin İnsan Sağlığı Açısından Önemi. Bahçe 33(1–2):51–57.
24. Picci, V., 1980. The Exploitation of Medicinal Plants of the Mediterranean Area. Journal of
Ethnopharmacology 2(1):81–89.
25. Pinto, M. S., Y. Kwon, E. Apostolidis, F. M. Lajolo, M. I. Genovese and K. Shetty, 2010. Evaluation of Red Currants (Ribes rubrum L.), Black Currants (Ribes nigrum L.), Red and Green Gooseberries (Ribes uva–crispa) for Potential Management of Type 2 Diabetes and Hypertension Using in vitro Models.
Journal of Food Biochemistry 34(3):639–660.
26. Poisson, J. P., M. Narce, Y. S. Huang and D. E. Mills, 1996. γ–Linolenic Acid Biosynthesis and Chain Elongation in Fasting and Diabetes Mellitus. In γ–Linolenic Acid. Metabolism and Its Roles in Nutrition and Medicine.
AOCS Press: Champaign, IL: 259–272.
27. Puupponen–Pimia, R., L. Nohynek, C. Meier, M. Kahkonen, M. Heinonen, A. Hopia and K. M. Oksman–Caldentey, 2001. Antimicrobial Properties of Phenolic Compounds from Berries. Journal of Applied Microbiology
90(4):494–507.
28. Radovanovic, B., A. Milenkovic-Andjelkovic, A. Radovanovic and M. Andjelkovic, 2015. HPLC Analysis of Phenolic Compounds and
Antioxidant Activity of Ribes Fruit Leaves.
XX Savetovanje O Biotehnologiji 20(22):341– 346.
29. Rauha, J. P., S. Remes, M. Heinonen, A. Hopia, M. Kahkönen, T. Kujala, K. Pihlaja, H. Vuorela and P. Vuorela, 2000. Antimicrobial Effects of Finnish Plant Extracts Containing Flavonoids and Other Phenolic Compounds. International Journal
of Food Microbiology 56:3–12.
30. Saric–Kundalic, B., C. Dobes, V. Klatte– Asselmeyer and J. Saukel, 2010. Ethnobotanical Study on Medicinal Use of Wild and Cultivated Plants in Middle, South and West Bosnia and Herzegovina. Journal of
Ethnopharmacology 131(1):33–55.
31. Sivalingam, G. and N. Sriram, 2013. Anti– Diabetic Activity of Ribes nigrum Fruit Extract in Alloxan Induced Diabetic Rats.
International Journal of Pharmaceutical Sciences and Research 4(3):1196–1201.
32. Soto–Vaca, A., J. N. Losso, Z. Xu and J. W. Finley, 2012. Evolution of Good Polyphenolics from Color and Flavor Problems to Health Benefits. Journal of
Agriculture Food Chemistry 60(27):6658– 6677.
33. Tabart, J., T. Franck, C. Kevers, J. Pincemail, D. Serteyn, J. O. Defraigne and J. Dommes, 2012. Antioxidant and Anti–inflammatory Activities of Ribes nigrum Extracts. Food
Chemistry 131(4):1116–1122.
34. Takata, R., R. Yamamoto, T. Yanai, T. Konno and T. Okubo, 2005. Immunostimulatory Effects of a Polysaccharide–Rich Substance with Antitumor Activity Isolated from Blac Currant (Ribes nigrum L.). Bioscience,
Biotechnology and Biochemistry 69(11):2042- 2050.
35. Vagiri, M., A. Ekholm, S. C. Andersson, E. Johansson and K. Rumpunen, 2012. An Optimized Method for Analysis of Phenolic Compounds in Buds, Leaves and Fruits of Black Currant (Ribes nigrum L.). Journal of
Agriculture Food Chemistry 60(42):10501– 10510.
36. Wang, S. Y and H. Lin, 2000. Antioxidant Activity in Fruits and Leaves of Blackberry, Raspberry and Strawberry Varies with Cultivar and Developmental Stage. Journal of
Agriculture Food Chemistry 48(200):140-146.
37. Wikipedia, 2016. Caryophyllene (https://en. wikipedia.org/wiki/caryophyllene). (Erişim tarihi: Ağustos 2016)
38. Wikipedia, 2016. Humulene. (https://en. wikipedia.org/wiki/humulene). (Erişim tarihi: Ağustos 2016)
39. Wu, Q. K., J. M. Koponen, H. M. Mykkanen and A. R. Toronen, 2007. Berry Phenolic Extracts Modulate the Expression of p21WAF1 and Bax but Not Bcl–2 in HT–29 Colon Cancer Cells. Journal of Agricultural
BAHÇE 46 (Özel Sayı 1): 119–127 2017