Fransa Atık Yönetim Planı

Nüfusu, 60 milyon kiĢi olan Fransa‟da, yılda piyasaya sürülen ambalaj miktarı 4,7 milyon ton, geri kazanılan ambalaj atığı miktarı 3 milyon ton, YK‟nın yıllık bütçesi 518 milyon euro ve yetkilendirilmiĢ kuruluĢa üye sayısı 22.271‟dir (Kılıç, 2013). Fransa 'da çevresel planlamaların ve politika saptamalarının çerçevesi „Loi Grenelle6_{‟ yasasıyla} düzenlenmiĢtir. Buna, göre evsel atık üretiminin gelecek 5 yıl içerisinde (2014 yılına kadar) % 7 oranında azaltılması öngörülmekte ve geri dönüĢüm / kompostlaĢtırma ile termal geri kazanım faaliyetleri aktif destek görmektedir. Atıklar da dâhil olmak üzere

5

ÇalıĢmanın bu kısmında kullanılan veri ve bilgiler 2009 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı Ambalaj Atıkları Yönetim Birimi tarafından planlanmıĢ olan ve Türkiye ile bazı AB ülkelerindeki yetkilendirilmiĢ kuruluĢların, bazı lisanslı firmaların, belediyelerin, büyükĢehir belediyelerinin ve sanayi kuruluĢların katılımıyla gerçekleĢtirilen proje kapsamında hazırlanan raporlardan elde edilmiĢtir.

6

3 Ağustos 2009 tarihli ve 2009-967 numaralı çevre Grenelle'lerinin uygulamaya konulmasına iliĢkin yasa. Grenelle kelimesi Fransa hükumetinin paydaĢlarla ilk büyük ölçekli pazarlıklarını yaptığı meydanın adından gelmektedir. ġu anda ise ''grenelle'' genelde hükümetçe düzenlenen bir paydaĢ müzakere komitesi anlamını taĢımaktadır.

38

Fransa çevre politikalarının uygulamaya konması Ulusal Çevre Ajansı „ADEME‟ tarafından tasarlanmıĢtır (ÇOB, 2009b: 15).

2012'de evsel atıkların % 35'inin ve 2015'de % 45'inin geri dönüĢümü sağlanması öngörülmektedir. Tehlikesiz endüstriyel atıklarla evsel ambalaj atıkları için % 75'lik genel bir geri dönüĢüm hedefi konulmuĢtur. Bu hedeflere ulaĢmak için evlerde kompostlaĢtırmaya destek verilmekte, evsel olmayan ambalaj atıkları için üretici sorumlulukları geniĢletilmekte, bunun yanında geri dönüĢüm ve kompostlaĢtırmaya kıyasla yakma tesisleri ve nihaî bertarafın daha pahalı olmasını sağlayıcı katı mali önlemler alınmakta ve komün/yerel bazda vatandaĢların atıklarını ayırmaları ve evlerinde kompost üretmelerini teĢvik eden bir bedel sistemi (tariff instruments) öngörülmektedir. Ambalaj atıkları için Loi Grenelle yasası % 80'lik bir toplama öngörmekte, ayırma ve iĢlenme giderlerinin yetkilendirilmiĢ kuruluĢlarca üstlenilmesini istemektedir (ÇOB, 2009b: 15).

Ulusal çevre politikaları kapsamında bir atık hareket planı ve ulusal atık önleme planı hazırlanmıĢtır. Ayrıca her idari bölüm (départment) kendi atık yönetim planıyla atık önleme planını hazırlamak zorundadır. Ulusal atık hareket planı müdahalede bulunmak için beĢ ana eksen tanımlamıĢtır. Bunlar:

 Atık önleme,

 Atık geri dönüĢümünün arttırılması ve kolaylaĢtırılması,

 Organik atıkların daha iyi değerlendirilmesi,

 Geri dönüĢümsüz atıklar için planlama reformları ve verimli iĢlenmeleri,

 ĠnĢaat ve yıkım atıklarının daha iyi yönetimidir.

Fransa'daki her idari bölüm (département) kendi bölgesini kapsayan bir evsel atık yönetim planı, bir inĢaat ve yıkım atıkları yönetim planı ve bir tehlikeli atık yönetim planı hazırlamak ve ulusal planı uygulamak zorundadır. Bunun yanında değiĢik atık yönetim planlarının hedef ve faaliyetleriyle uyumlu bir atık önleme planı da hazırlamak zorundadır.

Atık önleme konusundaki bölgesel plan ve programların 5 yıllık hazırlanmaları gerekmektedir. ADEME her uygulama yılı için özel yükümlülükler belirtilmektedir. Ġlk yıl genelde hazırlık çalıĢmalarına ayrılmıĢtır.

39

Fransa‟da Ambalaj üretici ve pazarlamacıları ambalaj atıklarının toplanması ve geri dönüĢümünü sağlamak zorundadır. Evsel ambalaj atıkları için tek yetkilendirilmiĢ kuruluĢ Eco-Emballages olup, endüstriyel atıklar için sorumluluk değiĢik sektörel organizasyonlara dağılmıĢtır (Eco-Fut, Ecopse gibi). Fransa'da endüstriyel ve ticarî ambalaj atıklarına yönelik yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmamaktadır. Endüstri kuruluĢları kendi geri dönüĢüm hedefleriyle ilgilenmek zorundadır ve ADEME bunları kontrol etmekte ve denetlemektedir. Ama genel olarak endüstriyel/ticarî ambalaj atıklarında hükümet kontrolü evsel ambalaj atıklarına oranla çok daha düĢük kalmaktadır.

Eco-Emballages belediyeler ve belediye birlikleriyle iĢbirliği yapmakta, endüstriyel ambalaj konusunda yetkilendirilmiĢ kuruluĢlar doğrudan kendi üye organizasyonlarıyla yani endüstriyel ambalaj üreticileri ve onların müĢterileriyle çalıĢmaktadır.

YetkilendirilmiĢ kuruluĢların akreditasyon iĢlemleri ''akreditasyon komisyonu'' adlı evsel atıklar için Eco-Emballages, ADEME, çevreyle ilgili STK'lar, ve yerel topluluklardan oluĢan çok paydaĢlı bir komisyonca yapılmaktadır. Bu komisyon altı senelik akreditasyon döneminde Eco-Emballages'in yol haritasını düzenleyecektir. Fransa'da ambalaj atıklarından sorumlu yetkilendirilmiĢ kuruluĢ akreditasyonu alabilmek için hükümete üreticilerle yapılmıĢ sözleĢmeleri (üyelik aidatları), belediyelerle yapılmıĢ sözleĢmeleri (satın alma fiyatı ve kooperasyonun esasları), geri dönüĢümcülerle yapılmıĢ sözleĢmeleri (teknik Ģartname ve hizmet karĢılığı ödemeler), atık önleme programları ve yeĢil tasarım projelerini sunmak durumundadır.

Ambalaj atık üreticilerinin sorumluluklarını yerine getirmelerinde en önemli kuruluĢ olan Eco-Emballages, atıkların ayrı toplanmasının iyileĢtirilmesi için yerel idarelere büyük hizmetler sunmuĢtur ve belediyelerin atık toplama servislerinin finansmanını ve bilinçlendirme faaliyetlerinin maliyetini de yasal olarak karĢılamak durumundadır.

Fransa'da yetkilendirilmiĢ kuruluĢ olan Eco-Emballages merkezî hükümet tarafından akredite edilmiĢtir. YetkilendirilmiĢ kuruluĢun yükümlülükleri aĢağıdaki gibidir:

 Ambalajlamada ekolojik düĢüncenin yaygınlaĢmasını sağlayarak ambalajların önlenmesine katkıda bulunmak

40

 ĠletiĢim ve bilgilendirme faaliyetlerine katılmak

 Ayrı toplanan malzemenin kalitesini arttırmak

 Yükümlülüklerine yönelik araĢtırmaların finansmanı ve uygulanması

 Yerel hükümetlerle kooperasyon yapmak

YetkilendirilmiĢ kuruluĢlar ADEME tarafından organize edilen bilgilendirme ve bilinçlendirme çalıĢmalarına yıllık bütçelerinin % 0,3'ü oranında katılmak zorundadır (ÇOB, 2009c: 23).

YetkilendirilmiĢ kuruluĢlar üyeleri için çeĢitli araçlar, eğitim ve bilgilendirme malzemesi hazırlayarak ambalajların ekolojik tasarımını kolaylaĢtıracak ve böylelikle üretilen toplam miktarı azaltılmasını sağlayacak ve ADEME ile iĢbirliği yapıp önleme çalıĢmalarının izlenme ve değerlendirilmesine destek olacaktır.

YetkilendirilmiĢ kuruluĢlar toplam bütçelerinin en az % 1'ini araĢtırma geliĢtirme faaliyetlerine ayıracak ve ambalaj atıklarının geri dönüĢümüne yönelik seçeneklerin arttırılmasını, ambalaj ve ambalaj atıklarının çevresel etkilerinin araĢtırılmasını, evler dıĢında üretilen evsel ambalaj atıkları hakkında bilgi sahibi olunmasını hedefleyen çalıĢmalarda bulunacak ve yerel idarelerin çalıĢmalarına da destek olacaktır.

YetkilendirilmiĢ kuruluĢun alacağı önemli kararların tümüne devlet görevlisi bir denetçi eĢlik etmekte ve bütün finansman belgelerine ulaĢabilmekte, gerekli olması halinde de bu belgeleri çevre ve endüstri bakanlıklarına aktarmaktadır. Aynı denetçi yetkilendirilmiĢ kuruluĢun idari ve iĢletim giderlerinin belli limitleri aĢmamasını ve olası her tür suiistimalin önlenmesini sağlamaktadır. Denetçi yetkilendirilmiĢ kuruluĢun bütçesinin yetersiz olduğunun görülmesi halinde üyelik aidatının arttırılmasını önerebilir. Ağır mali krizlerde ise denetçi akreditasyonun gözden geçirilmesini veya iptal edilmesini önerebilir.

Belediyelerle olan sözleĢmeler ülke bazında Fransa Belediye BaĢkanları derneğiyle yapılacak pazarlıklar sonucu hazırlanıp onaylanmaları için bakanlar kuruluna önerilir. Onaylama iĢini AnlaĢma Komisyonu7

üstlenmekte, pazarlıklar iki ay kadar sürebilmektedir. Bu sözleĢme akreditasyon iĢlemlerinin bir parçasıdır. Akreditasyon

7 _{Bu komisyonu oluĢturanlar Eco-Emballages, Fransa belediye baĢkanları derneği, ambalaj dağıtıcıları,}

tüketicileri koruma derneği, ayırma/toplama/geri dönüĢüm kuruluĢlarının temsilcileri ve çevreyle ilgili STKlardır. Komisyon kararları ADEME asistanlığındaki Çevre Bakanlığına sunulmakta ve ayrıca bazı bakanlıkların (Maliye, Ġç ĠĢleri, Ziraat, Endüstri, Sağlık) da oy hakkı bulunmaktadır (ama bu bakanlıklar genelde Çevre Bakanlığının aldığı kararı onaylarlar).

41

sürecinde Eco-Emballages belediyelerce toplanmıĢ tüm ambalaj atıklarını almak zorundadır. Bu mecburiyet toplanan miktarın sınır değeri aĢması halinde de geçerlidir. Oysa ülkemizde Y.K.‟lar yıllık kotalarını doldurmaları halinde belediyelerce toplanan ambalaj atıklarını almamaktadırlar. Diğer taraftan Eco-Emballages ambalaj atık yönetim giderlerini tamamen üstlenmek mecburiyetinde değildir; halen bu giderlerin % 63'ünü onlar, geriye kalan kısmı da belediyeler (ADEME'ye göre) karĢılamaktadır.

Belediyeler iĢin ilk aĢamasından itibaren sürecin içerisindedir. Fransa yeĢil nokta örgütü Eco-Emballages 1993'de iĢe baĢlamıĢ ve Fransa Hükümetiyle pazarlıklar sonucu belediyeleri ikna edip katılımlarını sağlayacağı 10 yıllık bir geçiĢ sürecini kabul ettirmiĢtir. Eco-Emballages bu 10 sene zarfında tüm Fransa topraklarını kapsamayı garanti etmiĢtir. 2002 senesi itibarıyla, sistem ülkenin % 98'ine yayılmıĢtır. Hâlihazırda ülkede 26 bölgede Eco-Emballages‟ın teĢkilatları vardır, toplam 182 kiĢi çalıĢmaktadır ve 36.679 belediyenin 36.161‟i ile sözleĢme imzalamıĢtır (I. Ambalaj Komisyonu, 2009: 116). Belediyelerle YK iĢ birliği yapmaktadır ve belediyeler giderlerin bir kısmını üstlenmektedirler. Belediyelerin giderlerin bir kısmını karĢılaması politik açıdan bakıldığında da oldukça önemli olup belediyelerin seçmenlerine somut bir taahhüt göstermelerini ve projeye daha iyi destek olmalarını sağlar. Atık yönetim sistemine katılmak istemeyen veya mali sebeplerden katılamayan belediyelere herhangi bir cezai yaptırım öngörülmemiĢtir.

Belediyeler ambalaj atıklarını toplanma ve ayrıĢtırma iĢlemini aĢağıdaki kriterlere göre organize etmek durumundadır.

 Metal Atıklar: Ayrı toplanan metal ambalaj atıkları, yakma tesislerinin kalıntıları veya kompostlaĢtırma kalıntılarını içerir.

 Ayrı toplanan kâğıt ve karton veya kompostlaĢtırılan kâğıt ve karton

 Plastik Atıklar: ġiĢeler

 Cam Atıklar: Renkli/ renksiz

Eco-Emballages ambalaj atıklarının yönetimine iliĢkin farkındalık yaratma faaliyetleri için halkla iletiĢim içindedir. Fransa‟da da ülkemizdeki gibi benzer eğitim çalıĢmaları yapılmaktadır. Ancak seçtiğimiz örnek ülkelerdeki en önemli ayrıntının yetkilendirilmiĢ kuruluĢa üye olan piyasaya süren sayısının fazlalığıdır. Dolayısı ile eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmaları için daha yüksek meblağlar ayrılmaktadır. Fransa‟da sistemin

42

geçmiĢinin uzun olmasından dolayı halkın alıĢkanlıkları ĢekillenmiĢtir. Kapı kapı dolaĢarak yapılan eğitim çalıĢmaları oldukça faydalı sonuçlar vermiĢtir.