Ambalaj Atığı Yönetiminde Önleme

Ambalaj önlemenin amacı, ambalaj üretimi, kullanımı ve bertarafından kaynaklanan çevresel zararların azaltılmasıdır. Bunun yanı sıra, hammadde kullanımı, ağırlık ve hacmin azaltılmasıyla da ekonomik bir tasarruf amaçlanabilir. Ambalaj önleme seçenekleri, nicel ve/veya nitel önleme alternatiflerinden ibarettir. Nicel

ambalaj önleme ambalaj kullanımının azaltılması ve ambalaj üretiminde kullanılan

malzeme miktarının ve hacminin azaltılmasıdır. Nitel ambalaj önleme ise; ambalajların kolay geri dönüĢümüne, ambalaj üretimi sırasında oluĢan atıkların azaltılmasına, taĢınmasının kolaylaĢtırılmasına ve ömür boyu sebep verdikleri emisyonların azaltılmasına yönelik tasarlanması, ambalajda geri dönüĢümlü malzemelerin kullanılması ve çevre dostu alternatif malzemelerin kullanılmasıdır (Röben, 2012).

Ambalaj kullanımının azaltılması için değiĢik seçenekler mevcuttur. AĢağıda bazı seçenekler belirtilmiĢtir:

 Bazı ambalajların yasaklanması,

 Bazı ambalajların kullanımı üzerine vergi konulması (ekonomik caydırıcılık),

 Ürünlerin daha az ambalaj gerektirecek Ģekilde sunulması (daha büyük paket, konsantre deterjan vs.),

 Tüketicinin bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi,

Ambalaj atıkları önleme planları ambalaj üreticilerinin piyasaya sürülen ambalajların ağırlıklarının azaltılmasına veya ambalajların çevreye yaptıkları etkinin azaltılmasına yönelik tüm teknik çalıĢmaları ve tasarım giriĢimlerini içermektedir. Ambalajların azaltılması ham madde, enerji ve sair emtia kullanımını azaltacağından üreticilerin masraflarını kısar, tasarruf yapmalarını da sağlar.

Türkiye‟de ambalaj atıkları yönetim sistemi önleme planlarını kapsamamaktadır. Daha etkin ve verimli atık ambalaj yönetimi için ambalaj atıklarının önlenmesine yönelik planlar hazırlanmalı, bu planlarda kesin hedefler saptanmalı ve paydaĢlara ambalaj atıklarının önlenmesi için sorumluluk verilmelidir.

111

ÇalıĢmanın bu kısmında, ambalaj atıkları önleme planında yer alması gereken ve ülkemizin atık yönetimi açısından büyük önem taĢıyan, ambalaj kullanımının azaltılmasına yönelik değiĢik seçenek ve örneklere yer verilecektir. Örnekler, Ġspanya‟da YK olan Ecoembes‟in atık önleme planından, Unilever, Henkel ve Cocacola Company gibi gurupların15

bünyesinde yapılan çalıĢmalardan ve çeĢitli broĢürlerden alınmıĢtır. Örneğin, Coca Cola firması, hafifletilmiĢ ürün ambalajları sayesine son 3 yılda yaklaĢık 5.500 ton resin (PET hammaddesi) tasarrufu gerçekleĢtirmiĢtir. Bununla 6,6 milyon kWh enerji tasarrufu sağlamıĢtır. Ayrıca Coca Cola ve Fanta cam ambalajları için geliĢtirilen Ultra ġiĢe sayesinde son iki yılda 1.700 tona yakın cam tasarrufu elde etmiĢtir. Firmanın 2011 yılında malzeme geri dönüĢüm oranı, Türkiye‟de yüzde 94.95 olurken, ambalaj atığı geri kazanımı yüzde 38 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir (Aytaç, 2012: 38).

Ambalaj atıklarının önlenmesi değiĢik metotlarla sağlanabilir. Bu konu birincil

ambalajlamada önleme, ikincil ambalajlamada önleme ve üçüncül ambalajlamada önleme baĢlıkları altında örneklerle incelenecektir.

A) Birincil Ambalajlamada Önleme

1. Ambalaj ağırlığının azaltılması metodu: Örnekte Spa Ģirketinin kullandığı su ĢiĢelerindeki değiĢme görülmektedir, ĢiĢelerin birim ağırlıkları 1971 senesinde ilk piyasaya verildiğinden bu yana % 60 oranında azaltılmıĢtır.

ġekil 2.9 SPA Suları (Röben, 2012: 18)

15 _{Türkiye‟de halkın çoğunlukla kullandığı ve ambalaj atıklarının büyük bir yüzdesini oluĢturan Unilever,}

Henkel ve Cocacola Company gibi guruplara bağlı gıda, meĢrubat, temizlik vb. ürünleri üretenfirmaların ambalaj atıklarını önleme ile ilgili genel uygulamaları Türkiye‟de de etkili olmaktadır.

112

2. Konserve kutusu üretiminde metal tabakanın inceltilmesi metodu: Ġspanya'da 1993 ile 2003 yılları arasında konserve halinde satılan yiyecek kutularının kalınlıkları %29 oranında azaltılmıĢtır. Böylelikle hem üretilen her bir milyon kutuda 7 ton çelik tasarrufu sağlamıĢ, hem de gerek üretimde gerekse nakliyede enerji tasarrufu ve CO2 emisyonunun azaltılmasını beraberinde getirmiĢtir (WEB_27, 2013).

3. Kahve kutularının üretiminde ağırlık azaltılması yöntemi: Ġç gövdeyi kaplayan plastik-alüminyum karıĢımı tabakanın vakum odasında buharlaĢma yöntemiyle alüminyum ağırlığının azaltılması, böylelikle iç tabaka kalınlığının 90 m'den 60 m'ye indirilmesi sağlanmıĢtır.

4. Ambalaj ağırlığı / ürün ağırlığı oranlarının optimizasyonu için boyutların değiĢtirilmesi yöntemi (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013): Eskiden 580 ml‟lik “Helios Marmelatları” için 195 gr'lık bir cam kavanoz, 11,7 gr'lık bir metal kapak ve 1,93 gr'lık koruma filmi kullanılırken, yeni düzenlemeyle aynı miktarda marmelat için 173 gr'lık cam kavanoz, 9 gr'lık metal kapak kullanılmaktadır. 5. Gereksiz ambalajlama elemanlarının ortadan kaldırılması yöntemi: Bu

güzellik kremi eskiden çift ambalajla hem tüp hem de karton kutu içerisinde satılmaktaydı. Yeni ürünler (solda) artık yalnızca tüp içerisinde satılmaktadır. Böylelikle hem karton kutuların ağırlıkları tamamen ortadan kaldırılmıĢ, ayrıca kutulanmada kutu baĢına 24 yerine 42 tüpün ve palet üzerine 960 yerine 1.680 birimin yerleĢtirilebilmesine olanak tanımıĢtır (Öztürk, 2013).

113

6. Aynı içerik için daha ufak ambalajlama kullanılması metodu: Yeni ambalaj (sağ taraftaki) eskisiyle aynı miktarda bulaĢık makinesi yıkama tableti içermektedir (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013).

ġekil 2.11 Omo Deterjan Kutuları

7. Ambalaj kapaklarının ağırlıklarının azaltılması yöntemi (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013): Önceden 6,4 gr ağırlıktaki metal kapakla muhafaza edilen kahve kutuları sonrasında yeni bir açılım sistemi ile (sağda) 6,4 gr gelmektedir.

ġekil 2.12 Graindor Coffee Kutular

8. Ambalajlamada geri dönüĢmüĢ madde kullanımının çoğaltılması yöntemi: Yeni pet ĢiĢeler tamamen geri dönüĢmüĢ malzemeden üretilebilmekteler; Belçika'da Coca Cola ĢiĢeleri halen %25 oranında geri dönüĢmüĢ PET içermekte; bu oranın %50'ye çıkarılması hedeflenmektedir (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013).

114

9. Ambalajlamada kullanılan malzemenin geri dönüĢüme daha fazla uygun olmasının sağlanması: Buradaki ĢiĢenin üzerine yapıĢtırılmıĢ olan etiket eskiden kâğıtken yerine artık OPP kullanılmaya baĢlanmıĢtır. OPP'den yapılmıĢ etiketler geri dönüĢüm sırasında daha kolay uzaklaĢtırılabilmekteler ve bunun yanında daha düĢük ağırlığa sahiptirler (2,95 gr yerine 1,06 gr) (örnek: Delhaize süpermarketleri) (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013).

ġekil 2.14 Pet MeĢrubat ġiĢesi

10. Konsantre edilmiĢ ürünlerin satılması yöntemi: BREF firmasının yeni deterjanı daha yoğun konsantrasyonu sayesinde eski ürünlerin ikisinin yerini tutmakta ve böylelikle %54 oranında ambalaj tasarrufu sağlamaktadır. Ancak yoğun konsantre yeni ürünün satıĢına bir bilinçlendirme çalıĢması eĢlik etmeli ve tüketicilere bu ürünü kullanırken eskiye oranla daha düĢük miktarlar almaları gerektiği anlatılmalıdır (Röben, 2012: 13).

ġekil 2.15 Bref Deterjanları

B) Ġkincil Ambalajlamada (grup halinde ambalajlama) Önleme

1. Boyutların değiĢtirilmesiyle ürünün daha fazla biriminin bir arada nakliyesi (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013): Eskiden (solda) 0,5 litrelik 12 adet ĢiĢe alan kutu ĢiĢelerin yeni dizaynı ile 18 adet 0,5 litrelik ĢiĢe alabilmektedir.

115

Eski: 12 adet 0,5 l'lik ĢiĢe alan kutu Yeni: 18 adet 0,5 l'lik ĢiĢe alan kutu (SPA suları)

ġekil 2.16 SPA ġiĢeleri

2. Daha hafif ambalajlama yöntemi: Su ĢiĢelerini paletlere dizerken araya koyulan kartonun ağırlığı 1,8 kg'dan 400 gr'a düĢürülmüĢ (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013).

ġekil 2.17 Colruyt Süpermarketleri Su ġiĢeleri

C) Üçüncül Ambalajlamada (nakliye ambalajı) Önleme

1. Ambalajlayarak değil ürünlerin açık olarak nakliye edilmesi yöntemi: Schumann plastik fabrikası plastik pelletlerini açık olarak silolar halinde üst üste yığarak depolayıp üçüncül ambalaj kullanmadan yine aynı Ģekilde nakliyesini gerçekleĢtiriyor.

116

2. Nakliye ve lojistik yönetimi: Her palet üzerine daha fazla ürün yüklenebilir. Borealis firması paletelere istifleme yaparken optimizasyona giderek (11x5 plastik pellet torbası) yılda 1.164 palet tasarrufu yapmıĢtır (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013).

ġekil 2.18 Borealis Firması Paletelere Ġstifleme

3. Paletlerin geri alınması sistemi: Ters lojistik sisteme uygun olarak oluĢturulacak palet geri alma sistemi sayesinde paletlerin ömürleri boyunca azami kullanımını sağlayacaktır.

4. DıĢ ambalajın sadece müĢteri isteği üzerine kullanılması metodu (WEB_28, 2013; WEB_29, 2013): Isobar/Febo ĠnĢaat firması termik izolasyon panelleri üretmektedir. Bunlar paletlere istiflenip müĢterinin isteği üzerine siyah koruyucu bir film tabaka ile kaplanmaktadır. Bu tabaka termik panelleri rutubet ve güneĢ ıĢığına karĢı korumaktadır. Paketleme robotunun optimizasyonu ve özel esnek bir film kullanımı sayesinde ambalaj ağırlığını %20 oranında azaltmak mümkün olmuĢtur.

5. Daha uzun ömürlü ürünler için bakım yöntemi: Basit bir temizlik bile plastik pelletlerin ömrünü uzatmak için önemli bir etmendir.

Ambalaj kullanımını ve miktarını azaltacak pek çok yöntem vardır ve geliĢtirilmelidir. Birincil ambalajlama ürünle direk bağlantılı temas halinde olan ambalajlardır. Bu ambalajlar da önleme; ağırlığının azaltılması, boyutlarının değiĢtirilmesi, gereksiz elemanların ortadan kaldırılması, içeriğin konsantre edilerek ambalajın küçültülmesi, ambalajlamada geri dönüĢmüĢ malzeme kullanımının artırılması metotları ile sağlanabilir.

117

Birden fazla sayıda satıĢ ambalajını bir arada tutacak Ģekilde tasarlanmıĢ, üründen ayrıldığında ürünün herhangi bir özelliğinin değiĢmesine neden olmayan ambalajlara ise ikincil ambalaj denir. Bu ambalajlarda ise tek kullanımlık ambalajları çok kullanımlık ambalajlarla değiĢtirerek, boyutları daha uygun ambalajları kullanarak (daha büyük/daha küçük; yuvarlak yerine dikdörtgen veya altıgen Ģeklinde kaplar kullanarak kutularken her kutu içerisine daha fazla kap yerleĢtirilebilinir), basılmıĢ yüzeyleri ortadan kaldırarak, küçültülebilen veya katlanabilen ambalaj kullanarak atık ambalaj miktarını azaltabiliriz.

Ürünün üreticiden satıcıya nakliyesi sırasında taĢınmasını kolaylaĢtırmak ve depolama iĢlemlerini sağlamak amacıyla karayolu, demiryolu, deniz yolu ve hava yolu taĢımasında konteynerler hariç kullanılan ambalajlara ise nakliye ambalajı denir. Üçüncül ambalajlama da ambalaj miktarını azaltmak için; ambalajlayarak değil de ürünleri açık olarak nakliye ederek, nakliye ve lojistik açıdan daha uygun yöntemler kullanarak, geri alma sistemi getirerek, dıĢ ambalajı sadece müĢterinin isteği üzerine kullanarak, ürünlerin daha uzun ömürlü olması için bakım yaparak sağlayabiliriz.